Inform atika va axborot texnologiyalari

unit
U nitl; 
interface;
uses;
Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, 
Controls, Frms, Dialogs;
412

---

typ e
TForm I = class(TForm ) 
private;
{ Private declarations } 
public;
{ Public declarations } 
end;
var
F o rm l: T F orm I;
im plem entation;
{SR *.DFM}
end.
D asturchi proyekt ustida ish olib borayotganda bu 
m atnga kerakli o ‘zgarishlar kiritadi. Delphi dasturni tah ­
rirlash oynasi avtom atik tarzda Object Pascal dasturlash 
tilidagi kalit so ‘zlar (begin, end, procedure, const, var va 
bosh.) ni qora harflar bilan ifodalaydi (14.7-rasm ).
D asturga yozilgan izohlam i belgilash uchun figurali 
qavslardan foydalaniladi. Qavs ochilsa undan keyin tur­
gan m atn k o ‘rinishi o ‘zgaradi. Kerakli jo y da qavs yopilsa 
k o ‘rinishi o ‘zgargan m atn faqat qavs oralig‘idagina qo- 
ladi va d astur ishlash jarayonida shu oraliq ishlatilm aydi.
Dasturni tahrirlash oynasining imkoniyatlaridan у ana 
biri shuki, u yerga biror funksiyani masalan: «Str ToFloat» 
ni yozib, qavs ochsak satr ostida kichik oyna hosil bo ‘ladi. 
Bu oynada qavs ichidagi o‘zgamvchi tipi k o ‘rsatilgan 
bo‘ladi, yoki biror operatom i masalan: Label 1 ni yozib 
nuqta q o ‘yilsa satr ostida nuqtadan keyingi yozish m um ­
kin bo‘lgan operatorlar ro ‘yxati chiqadi va ulardan kerak- 
lisini tanlab q o ‘yishim iz mumkin.
D asturni tahrirlash oynasida biror operator ustiga kur- 
som i olib borib C trlQ F l tugmalari birgalikda bosilsa shu 
operator haqidagi yordam oynasi hosil b o ia d i. U yerdan 
kerakli axborotni olish mumkin. A gar kursom i b o ‘sh jo y - 
ga olib kelib F I bosilsa um um iy yordam fayl lari chiqadi.
D asturni tahrirlash oynasida tahrirlash oddiy matn 
muharrirlari kabi am alga oshiriladi. Ya’ni dasturni belgi-
4 1 3

---

langan (blokka olingan) matnining nusxasini olish, qirqib 
olish va kerakli joyga qo‘yish mumkin. U ndan tashqari 
dastur matni ichidan kerakli belgini izlab topish va al- 
mashtirish, Delete tugmasi yordamida kursordan keyin 
turgan belgini, Backspace yordam ida esa kursordan oldin 
turgan belgi yoki belgilami o ‘chirish mum kin. 
Ctrl+-+,
C trl+ ^-
tugmachalari yordamida kursorni bir so‘z ke- 
yinga va oldinga, 
PgDn, PgUp
tugmachalari yordam ida 
esa bir ekran pastga va yuqoriga o ‘tkazish mumkin.
Dastur bajarilayotganda y u z beradigan xatolar
Odatda dastur tuzilayotganda ba’zi kamchilik yoki 
xatolargayo‘1 qo‘yilishi mumkin. Dasturni ishga tushirgan 
vaqtimizda esa dasturni tahrirlash oynasi ostida bu xato­
lar to‘g ‘risida axborot beruvchi oyna paydo bo‘ladi. Agar 
bu oynaga chiqqan xatolardan birini tanlab, uning ustida 
sichqonchani ikki marta bossak, kursor dastur matnidagi 
xato berayotgan qatomi ko‘rsatadi.
14.2. VIZUAL DASTURLASH ASOSLARI
Delphi da dasturlash ikkita jarayon asosida quriladi: 
dastur oynasini konstruktrlash jarayoni va bu oynaning 
elementlarini va umuman oynaning o ‘zini harakat va 
amallar bajarishiga kod (dastur matni) yozish jarayoni. 
Kod yozish uchun dasturni tahrirlash oynasi, konstruktr­
lash uchun Delphi ning qolgan oynalari, birinchi o ‘rinda 
forma oynasi ishlatiladi. Forma oynasi va kodlar muhiti 
orasida o ‘zaro uzluksiz bog‘liqlik bor va bu bo g ‘liqlikni 
Delphi nazorat qilib turadi. Bu degani, form ada kom ­
ponentni joylashtirilishi dastur matnini avtom atik o
6
z- 
garishiga olib keladi, va aksincha, dastur m atnida avto­
matik qo‘yilgan fragmentlaming o‘chirilishi formadagi 
komponentning o‘chirilishiga olib kelishi mumkin. 
Shuni esda tutib dasturchi oldin formada kerakli kom-
414

---

ponentni joylashtiradi v a keyinchalik kerak b o i s a dastur 
m atniga kom ponentning harakatini ifodalaydigan frag- 
m entlar kiritadi.