Inform atika va axborot texnologiyalari

Bo ‘sh fo rm a
Yuqorida aytib o ‘tilganidek, form a oynasi yaratila- 
yotgan dasturni W indow s-oynasining proyektini o ‘z 
ichiga oladi. Yangi dastur ustida ish olib borishda D elp­
hi dastlab W indows О Т da norm al ishlaydigan m inim al 
kerak bo ‘lgan kodni avtom atik yaratadi. Shuning uchun 
File
I 
N ew \ Application
buyrugNni tanlab oddiy dasturni 
tayyor qilamiz va bizga faqat uni ishga tushirish qoladi. 
Lekin yangi kiritilgan dasturni ishga tushirishdan oldin 
keyinchalik dasturlar tuzishda qulayliklar yaratish uchun 
quyidagi ishlami bajarish tavsiya etiladi. Birinchidan, 
dasturchi ОТ da biror b ir papkani ochadi va keyinchalik 
bu papkada har bir yaratilayotgan dasturga papka ochadi. 
M asalan, M y delph nom li papkani ochadi va uning ichi­
da birinchi dasturga P rog_l nomli papka hosil qiladi. 
Ikkinchidan, Delphi ni yaratilayotgan dastum ing oxirgi 
versiyasini avtom atik saqlashi ancha qulayliklar yarata­
di. Buning uchun asosiy m enyudan 
Tools \ Environm ent
options
buyrug‘ini tanlash kerak va ekranga chiqqan 
m uloqat oynasining 
Preferences
betini 
Autosave options
qismidagi 
Editor file s
va 
P roject desktop
qatori ar oldiga 
v belgini qo ‘yish kerak. B u bilan biz dasturni uni ishga 
tushirganda m um kin boTgan «osilib» (to ‘xtab) qolish- 
laridan kelib chiqqan y o ‘qotishlardan saqlaymiz. 
Editor
file s
dastur m atnini, 
P roject desktop
esa Delphi oynala- 
rining joylashishini dasturni ishga tushirishdan oldin 
avtom atik saqlaydi. Endi dasturni ishga tushirish uchun 
ham m a narsa tayyor. D asturni ishga tushirish uchun pik­
tografik tugm achalar panelidagi z tugm acha yoki kla­
viaturaning F9 tugm achasi bosiladi. Bu bilan dastur uch-
415

---

ta bosqichni o ‘tadi. Birinchi bosqich dasturni tahririlash 
oynasidagi dastur matnini m ashina kodiga o ‘tkazadi, 
ikkinchi bosqich unga kerak bo ‘lgan qo ‘shim cha qism- 
dasturlarni qo‘shadi va uchinchi bosqichda tayyor dastur 
operativ xotiraga yuklanadi va o ‘z ishini boshlaydi. Yan­
gi dasturni ishga tushirishdan oldin Delphi 
Save U nitl As
va 
Save Project U nitl A s
m uloqot oynalarini chiqaradi 
va u bilan Delphi modulni (agar bir nechta modul b o ‘lsa 
barcha modullami) va proyektni saqlashni tavsiya etadi. 
Biz hosil qilgan Prog_l-papkam izni ochib avval U nitl 
modulga, keyin proyektga nom berib ulam i saqlaymiz. 
N om lar esda qoladigan bo‘lishi va shu nom ga bir qara- 
ganda dastur qaysi m asalaga tuzilganini bilish maqsad- 
ga muvofiqdir. Va shuni aytib o‘tish kerakki, modul va 
proyektning nomlarida faqat lotin alifbosidagi harflami 
ishlatish talab qilinadi.
Yangi kom ponentlam i joylashtirish
Formada yangi komponentni joylashtirish uchun 
komponentlar palitrasidan kerakli kom ponentni topib 
sichqoncha ko‘rsatkichini ustiga olib kelib bir marta chap 
tugmachasini bosish kerak, keyin esa form ada kompo­
nentni yuqori chap burchagi bo ‘ladigan jo y g a sichqon­
cha bilan bir marta bosish kerak. M asalan, komponentlar 
palitrasining 
Standart
qismida 
Label
komponenti bor. 
Bu komponentning ustiga har xil уozuvlam i joylashtirish 
mumkin. Yuqorida aytilganidek komponentni formaga 
joylashtiring. Agar 
Object TreeView
oynasiga qarasak, 
uning nomi standart nom 
Label 1
bo‘ladi. Bu nomni 
Object Inspector
oynasidagi 
Name
xususiyatiga qarab 
k o ‘rsak ham bo‘ladi. 
Name
xususiyati yordam ida dastur­
da har bir komponentga murojaat qilish uchun ishlatiladi 
va u oddiy dasturlarda o'zgartirilm aydi. Formadagi kom­
ponentni belgilaganimizda uning atrofida kichkina qora
416

---

to ‘rtburchaklar paydo b o ia d i. U lar yordam ida kom po­
nentning o ic h am in i o ‘zgartirish m um kin. Sichqoncha 
bilan komponetni ushlab turib uni form aning boshqa 
jo y ig a joylashtirish mum kin. Shu ishlam i 
O bject Ins­
p e c to r
oynasidagi 
H eight
(balandligi), 
Width
(eni), 
L eft
(chapdan), 
Top
(yuqoridan) xususiyatlari yordam ida ham 
bajarish mumkin. A gar form aga yana boshqa kom ponent­
lar joylashtirilsa ularning nom lari tartib b o ‘yicha 
Label2,
L a b e l!
va h.k. b o ia d i. K om ponent ustidagi yozuv esa, 
uning nomini eslatadi. Bu yozuvni o ^ g a rtirish mumkin. 
Buning uchun form ada yoki 
O bject TreeView
oynasida 
uni belgilab, 
Object Inspector
oynasiga xususiyatlari 
chiqariladi. Bu yerda 
Caption
xususiyatini topib kerakli 
m atnni kiritamiz, m asalan, «M en Delphi da dastur tuz- 
yapm an». M atnni kiritish davom ida form ada 
Label 1
kom ponent ustidagi yozuv avtom atik tarzda o ‘zgarib 
boradi. Xuddi shu usul bilan 
F o rm l
form a oynasining 
sarlavhasini ham o ‘zgartirish mumkin. K o‘p kom ponent­
lar 
Font
xususiyatiga ega. 
O bject Inspector
oynasiga qa­
rasak bu xususiyatning yonida «+» belgisi bor. Demak, 
bu murakkab xususiyatdir. U ning yordam ida shrifining 
turini, o ‘lchamini, rangini o ‘zgartirsak b o ia d i.