Inform atika va axborot texnologiyalari

Amaliy dasturiy t a ’minot (Application program p a c ­
kage)
aniq bir predmet sohasi bo ‘yicha m a ’lum bir ma- 
salalar sinfini yechishga m o ‘ljallangan dasturlar m ajm ua­
sidir.
Dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari -
yangi dasturlami ishlab chiqish jarayonida qo ‘llaniladigan 
maxsus dasturlar majmuasidan iborat vositalardir. Bu 
vositalar dasturchining uskunaviy vositalari b o 6 lib xiz- 
mat qiladi, y a ’ni ular dasturlami ishlab chiqish (shu jum - 
ladan, avtomatik ravishda ham), saqlash va joriy etishga 
m o ‘ljallangan.
3.2. TIZIM LI DASTURIY TA’MINOT
Tizimli dasturiy ta ’minot quyidagilami bajarishga 
qaratilgan:
- kom pyutem ing va kom pyuterlar tarm og‘ining 
ishonchli va samarali ishlashini ta ’minlash;
- kom pyuter va kompyuterlar tarm og‘i apparat qis- 
m ining ishini tashkil qilish va profilaktika ishlarini baja- 
rish.
Tizimli dasturiy ta ’m inot ikkita tarkibiy qismdan -
asosiy (bazaviy) dasturiy t a ’minot
va 
yordam chi (xiz-
m at ко 'rsatuvchi) dasturiy t a ’minotdan iborat.
A sosiy 
dasturiy ta ’minot kom pyuter bilan birgalikda yetkazib 
berilsa, xizm at к о ‘rsatuvchi dasturiy ta ’m inot alohida, 
q o ‘shim cha tarzda olinishi mumkin.
52

---

A sosiy dasturiy ta ’m inot (base software)
kom pyuter 
ishini ta ’m inlovchi dasturlarining minimal to ‘plam idan 
iborat.
Ularga quyidagilar kiradi:
-
operatsion tizim (ОТ);
- tarm oq operatsion tizimi.
Yordamchi (xizm at ко ‘rsatuvchi) dasturiy ta ’m inotga
asosiy dasturiy ta ’m inot im koniyatlarini kengaytiruvchi 
va foydalanuvchining ish m uhitini (interfeysini) qulay- 
roq tashkil etuvchi dasturlar kiradi. B ular tash x is qiluv- 
chi, kom pyutem ing sam aradorligini oshiruvchi, an tiv i­
rus, tarm oq ishini ta ’m inlovchi va boshqa dasturlardir.
Shunday qilib, tizimli dasturiy ta’minotni sxematik 
ravishda quyidagicha tasvirlash mumkin.
T I Z I M L I D A S T U R I Y T A ’M I N O T
A s o s i y D T
X i z m a t k o ‘r s a t u v c h i D T
T a s h x i s
d a s t u r l a r i
O p e r a t s i o n
t i z i m
T a r m o q
О Т
A n t i v i r u s
d a s t u r l a r i
T a r m o q
d a s t u r l a r i
A r x i v l a s h t i r i s h
d a s t u r l a r i
3 . 1 - r a s m .
O peratsion tizim (ОТ).
K om pyutem ing yoqilishi bi­
lan ishga tushuvchi ushbu dastur kom pyutem i va uning 
resurslarini boshqaradi, foydalanuvchi bilan m uloqotni 
tashkil etadi, bajarish uchun boshqa dasturlam i (am aliy 
dasturlam i) ishga tushiradi.
53

---

ОТ foydalanuvchi va amaliy dasturlar uchun kom ­
pyuter qurilmalari bilan qulay muloqotni (interfeysni) 
ta ’minlaydi.
Drayverlar.
Ular ОТ imkoniyatlarini kengaytiradi. 
Jumladan, kompyuteming kiritish-chiqarish qurilma­
lari (klaviatura, sichqoncha, printerlar va boshqalar) 
ni boshqarishda yordam beradi. Drayverlar yordamida 
kompyuterga yangi qurilmalami ulash yoki mavjud quril- 
malardan nostandart ravishda foydalanish mumkin.
Hozirgi davrda k o ‘plab OTlar mavjud:
- UNIX; Linux, MS DOS; OS/2; MS W INDOW S.
Birinchi shaxsiy kompyuterlar ОТ ga ega em as edi. 
Kompyuter tarmoqqa ulanishi bilan protsessor doimiy 
xotiraga murojaat etar edi. Ularda murakkab boTm agan 
dasturlash tili, masalan, BASIC yoki shunga o ‘xshash 
tilni qo‘llovchi, y a ’ni uni tushunib, unda yozilgan das­
tur bilan ishlay oluvchi maxsus dastur yozilgan b o ia r
edi. Ushbu til buyruqlarini o ‘rganish uchun bir necha 
soat kifoya qilar, so‘ngra kompyuterga uncha murakkab 
boNmagan dasturlami kiritish va ular bilan ishlash m um ­
kin bo ‘lar edi. Kompyuterga magnitofon ulangach, chet 
dastum i ham yuklash imkoniyati yaratildi. Buning uchun 
bitta LOAD buyrug‘i kifoya edi, xolos.
Kompyuterga disk yurituvchilar ulanishi bilan OTga 
bo‘lgan zam riyat pay do boTdi. Disk yurituvchi magni- 
tofondan shunisi bilan farq qiladiki, bu qurilm aga erkin 
murojaat etish mumkin.
Diskdagi dasturlam i faqat nomi orqali yuklash imko- 
nini beruvchi operatsion tizim ishlab chiqildi va u