Inform atika va axborot texnologiyalari

1-m isol: Tuzilm alanm agan m a’lumotlar.
S h ax siy ish N 4 5 4 93 ; H am rayev K arim E rm ato v ich ; 
tu g ‘ilgan san a 1979 yil 1 fevral; S haxsiy ish N 45498; 
B o q iy ev D ilm u ro d R ahm atullayevich; tu g 4ilg an sana 
1985 yil 5 dekabr; S haxsiy ish N 45595; Z o k iro v A n v ar 
R ash id ov ich ; tu g ‘ilgan sana 1984 yil 15 may.
2-m isol: Tuzilm alangan m a’lumotlar.
S h a x siy ish
№
F a m iliy a s i
Ism i
O ta s in in g ism i
T u g ‘ilg an
sa n a
4 5 4 9 3
H a m ra y e v
K arim
E rm a to v ic h
0 1 .0 2 .7 9
4 5 4 9 8
B o q iy e v
D ilm u ro d
R a h m a tu lla y e v ic h
0 5 .1 2 .8 5
4 5 5 9 5
Z o k iro v
A n v a r
R a sh id o v ic h
15 .0 5 .8 4
Z am on av iy M B texn olo giyasid a M B ni 
y aratish, 
u n g a x iz m a t k o 4rsatish v a fo y d alan u v ch ilam i M B b i­
lan ish lash ig a im ko n yaratish m axsus d astu riy v o sitalar 
y o rd am id a am a lg a oshiriladi. B u nd ay d astu riy v o sita­
lar m ajm uasi 
т а ’lum otlar bazasini boshqarish tizimlari
(M BBT)
deb ataladi.
M B B T
- M B ni yaratish, uni dolzarb ho latda ushlab 
turish, kerakli axborotni topishni tashkil etish va boshqa 
vazifalam i bajarish uchun zarur b o ia d ig a n dasturiy vosi­
talar m ajm uasidir.
M B B T m isoli sifatida qu yidagilam i k eltirish m um ­
kin:
• D B A S E ;
• M icro so ft A ccess;
• M icro so ft F o x P ro for W indow s;
• P arad ox fo r W indow s.
M B b ilan ish lash g a kirishishdan oldin m a ’lum otlam i 
tasv irlash m o del ini tanlab olish kerak. U q uy idagi ta- 
lablarga ja v o b berishi lozim:
231

---

• m a ’lum otlam i k o ‘rgazm ali tasvirlash;
• m a ’lum otlam i kiritishda soddalik;
• m a ’lum otlam i izlash va tanlashda qulaylik;
• boshqa bazaga kiritilgan m a ’lum otlardan foydala- 
nish im koniyatining m avjudligi;
• M B ning ochiqligini ta ’m inlash (yangi m a ’lum otlar 
q o ‘shish, ulam i olib tashlash im koniyatlari va ho- 
kazo).
M B bitta yoki bir nechta m odellarga asoslangan 
b o iis h i m um kin. M B m odellarining uchta asosiy turlari 
m avjud: 
relyatsion, iyerarxik
va 
semantik tarmoq.
Relyatsion
(lotin tilidagi 
relatio -
m unosabat, 
bogN anish s o ‘zidan olingan) m odelda m a ’lum otlam i 
saqlash uni tashkil etuvchi qism lari orasidagi m unosa- 
batlarga asoslangan. Eng sodda holda u ikki o ‘lchovli 
m assiv yoki jad v ald an iborat b o ‘ladi. M urakkab axborot 
m odellari ana shunday jad v al lam ing o ‘zaro b o g ‘langan 
to ‘plam idan iborat.
M B ning 
iyerarxik
m odeli pastki po g'o nad ag i yuqori 
p o g ^ n a d a g ig a b o ‘ysunish tartibida jo y lashgan elem ent- 
lar to ‘pi ami dan iborat b o ‘ladi va ag ‘darilgan daraxt (graf) 
ni tashkil etadi. U shbu m odel 
daraja, tugun, bog'lanish
kabi param etrlar bilan tavsiflanadi. U ning ishlash tam oyili 
shundayki, quyi darajadagi bir nechta tugunlar bo g ‘lanish 
yordam ida yuqoriroq darajadagi faqat bitta tugun bilan 
bo g ‘langan b o ‘ladi. T ugun — iyerarxiyaning berilgan da- 
rajasida jo y lashgan elem entining axborot m odelidir.
M B ning 
sem antik tarmoq
modeli iyerarxik m odelga 
o ‘xshashdir. U ham tugun, daraja, b o g ia n ish kabi asosiy 
param etrlarga ega. Lekin sem antik tarm oq m odelida turli 
darajadagi elem entlar orasida «erkin», y a ’ni «har biri 
ham m a bilan» m a’noli b o g ia n is h qabul qilingan.
K o ‘p ch ilik M B lari jad v al tuzilm asiga ega. U nda 
m a’lum otlar adresi satr v a ustunlar kesishm asi bilan aniq-
232

---

lanadi. M B da u stu n lar -