Inform atika va axborot texnologiyalari

1. M uam fnoning qo ‘vilishi.
B u b o sq ich d a M B ni 
y aratish uchu n m a sala shak llantiriladi. U n d a bazaning
tark ib i, n im a u ch u n ishlatilishi, y aratish m aqsadi batafsil 
b ay o n etiladi. S huningdek, u sh b u M B d a qan day turdagi 
ishlarni bajarish m o ‘ljallan ayo tg an ligi (tan lash, q o ‘shish, 
m a ’lum o tlam i o ‘zg artirish , h iso bo tn i e k ran g a chiqarish 
y o k i chop etish v a h ok azo) sanab o ‘tiladi.
2. O b 'v e k tn im tahlili.
B u b o sq ich d a M B qanday 
o b ’yektlardan tuzilishi m u m kinligi v a u la m in g x u su siy at­
lari, y a ’ni o b ’y ek t qan day p aram etrlar b ilan aniqlanishi 
k o ‘rib chiqiladi. B arch a m a ’lu m o tlam i alo h id a y o zu vlar 
yok i ja d v a lla r k o ‘rinishid a jo y la sh tirish m um k in. Shun- 
dan s o ‘ng har b ir aloh ida y o zu v b irligining turi (m atnli, 
sonli v a hokazo) aniqlanadi.
3. M odel sintezi.
B u bo sqichd a yuqori dagi tah lil asosi- 
d a M B m odeli tanlanadi (relyatsion, iyerarxik, tarm oqli). 
H ar bir m odelning afzalliklari, k am ch ilik lari aniqlanib, 
yaratilay otgan M B ning 1-b o sq ich d a q o ‘y ilg an talablarga 
ja v o b b erish -b erm asligi, q o ‘y ilg an m asalani y ech ish im- 
ko niy atig a ega b o ‘lishligi k o ‘rib chiqiladi. M o del tanlan- 
g an d an s o ‘ng un in g sxem asi ja d v a lla r va tu g u n lar ora­
sidagi b o g ‘lanishlar k o ‘rsatilg an h o ld a ch izib chiqiladi.
4. M a 'lumotlarni tasvirlash usullari. dasturiy vosita.
M odel y aratilgand an s o ‘n g dasturiy m ah su lo tg a b o g ‘liq 
ho ld a m a ’lum otlarni tasv irlash usulini an iq lab olish ke­
rak. K o ‘pchilik M B B T da m a ’lu m o tlam i ikki hil k o 'ri- 
nishd a kiritish m um kin: a) shakllard an foydalanib; 6) 
shak llardan foydalanm asdan.
235

---

Shakl -
foydalanuvchi tom onidan bazaga m a ’lum ot­
lam i kiritish uchun yaratilgan grafik interfeysdir.
5. Ob vektninp kompvuter m odelining sintezi va uni
yaratish texnologivasi.
Tanlab olingan dasturiy m ah sulo tning vositav iy 
im koniyatlarini k o ‘rib chiqib, k om p yu terd a M B ni be- 
vosita y aratishga k irish ish m um kin. M B ning kom pyu- 
te r m odelini yaratish ja ra y o n id a h ar qanday M B B T
uchun xoc boNgan ayrim b osqichlarni ajratib k o ‘rsatish
m um kin:
• M B B T ni ishga tushirish, M B ning yangi faylini y a ­
ratish yoki oldindan yaratilgan bazani ochish;
•
dastlabki j advalni yoki j advallam i yaratish;
• ekran shakllarini yaratish;
• M B ni toT dirish.
M B ni toT dirish ikki k o ‘rinishda olib boriladi: jad v al 
k o ‘rin ishida v a shakl k o ‘rinishida. B unda sonli va m atnli 
m aydonlarni jad v al k o ‘rinishida, M E M O va O L E turi- 
dagi m aydonlarni shakl k o ‘rinishida toT dirish lozim .
6. Yaratilgan M B bilan ishlash.
M B bilan ishlash d e­
gand a quyidagi im koniyatlar nazarda tutiladi:
• kerakli m a ’lum otlam i izlash;
• m a ’lum otlam i saralash;
• m a ’lum otlam i tanlab olish;
• chop etish;
• m a ’lum otlam i o ‘zgartirish va toTdirish.
M B ni y aratish bosqichlari va und a ishlash tam oyil- 
lari bilan q u yida M S A ccess M B B T m isolida tan ish ib 
chiqam iz.
M B B T bilan ishlaganda ekranga ishchi m aydon va 
bosh qaruv paneli chiqariladi. B oshqaruv paneli m enyu- 
ni, yordam chi boshqaruv sohasini va yordam berish sa- 
trini o ‘z ichig a oladi. U lam in g ekranda jo y lash ish i turli- 
cha boT ib, konkret d astu r xususiyatlariga bogT iq. Ayrim
236

---

M B B T lari e k ran g a d irek tiv alar (buyruqlar) o y n asin i yoki 
b u y ru q lar satrin i ch iq arish im koniyatiga h am ega.
M B B T n in g m u h im xu susiy ati - ayrim a m a lla m i b a­
ja ris h u ch u n o raliq saq lash buferidan foy dalan ish idir. 
A lm ash ish bu feri n u sx alash yoki k o ‘chirish am allari- 
ni b ajarish d a n u sx a olin ayo tgan yoki k o ‘ch irilay o tg an
m a ’lu m o tlam i v aq tin ch a saqlab turish u ch u n ishlatiladi. 
M a ’lum o tlar y o ‘q o tilg an d an s o ‘ng ham u la r b u ferg a jo y - 
lashtiriladi v a y an g i m a ’lum otlar qism i y o z ilg u n c h a u 
y erd a saqlanib turadi.
M B B T dasturlari yetarli sondagi buyruqlarga ega 
b o iib , u lam in g h ar birida turli param etrlar (optsiyalar) 
b o ‘ lishi m um kin. B u y m q lam in g bunday tizim i q o ‘ shim cha 
optsiyalari bilan b irgalikd a M B B T ning har b ir turi uchun 
o ‘ziga xos m enyuni tashkil etadi. M enyudan b ir buyruqni 
tanlash quyidagi ikki usuldan biri orqali am alg a oshirilishi 
mum kin:
• k u rso m i b o sh q arish tugm achalari y o rd a m id a ta n ­
langan bu y ru q u stig a olib borish va E N T E R tu g m a­
chasini bo sish;
•
tan lan g an b u y ru q n in g birinchi harfini klav iatu ra- 
dan k iritish .
M B B T larin in g o ‘zig a xos x usu siyatlariga qaram as- 
dan, fo y d alan u v ch i ixtiyoriga b eriladigan b u y ru q lar 
to ‘plam ini q u y id ag i guruhlarg a b o ‘lish m um kin:
•
fay llar b ila n ishlash buyruqlari;
• ta h rirlash bu yruqlari;
• b ich im lash buy ru qlari;
•
oy n alar b ilan ishlash buyruqlari;
• M B B T n in g aso siy o b ’ektlarida (jadval, shakl, hiso- 
bot, s o ‘rov) ishlash buyruqlari;
•
q o ‘sh im ch a m a ’lum ot olish buyruqlari.
M B B T bilan ish lash ni quyidagi um u m lash g an texno- 
logiya asosid a olib bo rish m um kin (9.1-rasm ).
237

---