Ingenerlik geodeziyasi

Mexanik nivelirlashda
– shovun ta`siriga asoslangan moslamali nivelir-
avtomatlar yordamida bajariladi
Bo`ylama nivelirlash ishi avtomatik nivelir yordamida bajarib nivelirlash 
yo`lining chizilgan profilini olishga mexanik nivelirlash deyiladi. Bunda profil 
chizilganidan asbob profilograf deb xam yuritiladi. Bu usul ko`prok kidirish ishlarida 
qo`llaniladi. Nivelir-lanadigan joyning baland pastligi nokulay bo`lishiga karamay 
kechasi va kunduzi nivelilash mumkin. Bu asbob bilan joy bir vaktda nivelirlanadi va 
profil chiziladi. Bu bilan vakt tejaladi.
Bu usulda nivelirlash xatosi 1km ga 0,5- 0,30m ga to`g`ri keladi. V.I. Shillingir 
va boshkalar avtomashinaga uratiladigan VA – 51, VA – 1M, AVA shifrli elektron 
xisoblashga moslashgan nivelirlar ishlab chikdilarki ular bir soatda 30 km yo`lni 
nivelirlashga imkon berdi
87-rasm. Profilograf, mexanik nivelirlash 
Fotogrammetrik
nivelirlash
–
fotosuratlarni
stereoskopik 
ishlaydigan maxsus asboblarda amalga oshiriladi.

---

1
3
Samalyot yoki kosmosdan olingan suratlarni piksellar rangining sinfiga ko`ra 
yerning sathiy balandliklari aniqlanadi. Bu usulning aniqlik darajasi yuqori 
bo`lmaganligi sababli kam sohalarda qo`llaniladi. Hozirda zamonaviy texnologiyalar 
yordamida yuqori aniqliklarga yerishilmoqda/
88-rasm. Samodan olingan suratning natura balandligini aniqlash 
 
4.3. Raqamli nivelirlash
Differensial nivelirlash – juda sodda tushuncha bo`lganligi uchun 
tadqiqotlarning ko`p qismi va texnologiyalarning rivojlanishi, masofani va 
burchaklarni o`lchashga qaratilgan. Ammo nivelirlarni ishlab chiqaruvi Wild yaqinda 
dunyoda birinchi Wild NA 2000 deb atalgan raqamli nivelirni ishlab chiqdi. Bu nivelir, 
reykaning ko`rsatkichlarini baholash uchun elektron tasvirlarga ishlov berishdan 
foydalanadi. Aslida, kuzatuvchi, modelni (rasmni) nivelirlash reykasining shtrix-kod 
tusidagi signalidan chiqaradigan detektor diodining matritsasi bilan almashtirilgan.
Korrelyasiya protsedurasi nivelir ichida rasmni vertikal reykaga qaratadi va 
nivelirning gorizontal masofasi raykadan qaratiladi. Shunday qilib, kuzatuvchi bilan 
bog`liq bo`lgan xato paydo bo`lmaydi.
Asosiy dala axboroti nivelir tomonidan yozuvchi modulda saqlanadi, bu esa 
o`lchovlarni ro`yxatga oladigan kitobga ma`lumotlarni kiritish bilan bog`liq bo`lgan 
xatolarni istisno qiladi (89-rasm).

---

1
3
89-rasm. O`rtadan turib nivelirlash