Ingenerlik geodeziyasi

 
5.3.4.
 
 To`g`ri va teskari geodezik masalalar. 
To`g`ri geodezik masala.
AV 
chiziqning uzunligi 
d, 
yo`nalishi 
(r) 
va 
A 
nuqtaning koordinatalari 
x
a
, u
a
 
berilgan, 
V 
nuqtaning koordinatalari 
x
b
, u
b
 
ni aniqlash 
kerak bo`lsa, u 
to`g`ri geodezik masala
 
deyiladi. Ushbu 
x
p
=x
p-1
+ x
p-1
, (19) 
u
p
=u
p-1
+ u
p-1
(20)
formulaga binoan:

---

1
6
x
b
=x
a
+ x
ab
,
 
(21) 
u
b
=u
a
+ u
ab
 
(22)
bo`ladi, bu yerda
x
ab
=dcosr;

(23) 
y
ab
=dsinr.

 
(24)
99-rasm. To`g`ri geodezik masala yechish sxemasi 
Teskari geodezik masala.
Agar 
A 
va
 V 
nuqtalarning koordinatalari
(x
a
, x
b
, u
a
 
va 
u
b
) 
berilib shu nuqtalarni tutashtiruvchi chiziq uzunligi 
AV=d 
va uning 
yo`nalishi ( yoki 
r
) aniqlansa, bu 
teskari geodezik masala
 
bo`ladi.
Chiziq yo`nalishi 18.1-shaklga ko`ra quyidagicha:
tgr 
у 
у
b 
у
а
 

 
(25)
х х
b 
х
а
Topilgan 
tgr
ning qiymati bo`yicha trigonometrik funkstiyalar jadvalidan rumb 
burchagining 90° gacha bo`lgan qiymati topiladi. 
x 
va
u 
ishoralari bo`yicha 1-jadvaldan rumb nomi aniqlanadi.
 
 
1-jadval 

---

1
6
Keyin rumb bo`yicha direkstion burchak qiymati topiladi. 
AV=d 
uzunlik ikkala 
nuqtaning koordinatalari bo`yicha quyidagicha bo`ladi:
d 
х
2 
у
2 
(
х
b 
х
а
)
2 
(
у
b 
у
а
)
2

(3)
Bu formula bilan hisoblash ancha murakkab bo`lganidan, 
d
ni quyidagicha 
topish qulay:
d 
х 
у 
, 

 
(4) 
cos
r 
sin
r
To`g`ri va teskari geodezik masalalar poligonni tayanch punktlarga bog`lashda 
ko`p uchraydi.
Tayanch iboralar: 
to`g`ri geodezik masala, chiziq uzunligi, chiziq yo`nalishi, 
nuqtaning koordinatalari, teskari geodezik masala, nuqtalarning koordinatalari, chiziq 
uzunligi, chiziq yo`nalishi, trigonometrik funkstiyalar jadvali, rumb burchagi nomi, 
direkstion burchak, poligon, tayanch punktlar, bog`lash.
5.3.5. Teodolit s`yomkasi planini tuzish
Teodolit bilan olingan planni tuzishida oldindan tomonlari 10 sm kvadratdan 
bo`lgan koordinata to`ri chiziladi. Koordinata to`rini chizish aniqligi bo`lajak plan tuzish 
aniqligiga katta ta`sir qiladi. Shuning uchun koordinata to`rini diqqat va ehtiyotkorlik 
bilan chiziladi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

1
6
Koordinata to`rini Drobo`shev chizg`ichi yordamida chizish. Drobo`shev 
chizg`ichi kengligi 50 mm va qalinligi 5 mm bo`lgan metall tilimi (tasma)
(3 shakl) ko`rinishida bo`ladi. Chizg`ich bir cheti va tomoni qayralgan. Chizg`ich oltita 
to`g`ri burchakli teshik va ushlash uchun qulaylik uchun ikkita 3 tutqichdan iborat.
Har bir to`g`ri burchakli teshikning bir tomoni qayralgan. Teshikning 
qayralgan chetlari orasidagi masofa 100 mm ga teng. Qayralgan tekislik o`rtasi shtrix 
bilan belgilangan.
100-rasm. Drobishev lineykasi 
 
5.3.5.
 
 Teodolit bilan plan olish. 
Chizg`ich 50x50 sm bo`lgan koordinata to`rini chizishga mo`ljallangan. Unda 
tomonlari 40x30 sm to`g`ri burchakli koordinatalar to`rini chizsa ham bo`ladi, chunki 
50
40
2 
30
2 
.
Koordinata to`ri quyidagi tartibda chiziladi. Qog`ozning qirqilgan tomonidan 
50 mm qoldirib, Drobo`shev chizg`ichini qo`yib o`tkir qalam uchi bilan chiziq chiziladi.

---

1
6
101-rasm. Teodolit syomkasi natijasida hosil bo`lgan joyning plani 
5.4.