6
0
3.
Joy relefi.
Er sirtining baland-pastliklariga relef deyiladi.
Joyning relefi balandlik va
pastliklarga bo`linadi: Tog` (tepa), Tizma tog`, Egarsimon joy (bel), Chuqurlik (qozon-
soy) soy, jarlik, pastlikka kiradi.
39-rasm. Relefning asosiy shakllari
Tog` (tepa)- yuqoriga konus tarzida ko`tarilgan joy bo`lib, uning eng baland nuqtasi
uchli bo`lsa cho`qqi va yassi bo`lsa plato deyiladi. Tog`ning yon tomonlarini yonbag`ir
yoki qiyalik, atrof bilan tutashgan chizig`i esa - tog` etagi deyiladi.
40-rasm. Tizma tog`
Tizma tog` - bir tomonga cho`zilib pasaygan (balandlik) joy bo`lib,
ikki yon
tomoni tikrog` pasayadi. Tizma tog`da joy bir nuqtadan uch yo`nalishi bo`yicha
pasayadi. Cho`zilib pasaysh yo`nalishining baland nuqtalaridan o`tgan chiziq suv
ayriluvchi chizik deyiladi.
6
1
40а-rasm. Bergshtrixlarni kartada tasvirlanishi
Egarisimon joy (bel)
– ikki tog` yoki tepaning yonma-yon qo`shilishidan
hosil
bo`lgan joyni aytiladi.
Odatda bel orqali tog` yo`li (dovon) o`tadi. Devorsimon juda tik bo`lgan yon
bag`irlarni jarlik deyiladi.
40b-rasm. Egrisimob bellarni kartada joylashuvi
Chuqurlik (qozonsoy) - tog`ning aksi bo`lib, xar tomondan o`ralgan pastlik joyga
aytiladi. Uning eng past joyi-tub,
tomonlari qiyalik, qiyaliklarning atrof bilan
uchrashgan chizig`i - chuqurlik chekkasi deyiladi.
40v-rasm.
Soy – tizma tog`ning kartada tasvirlanishi
Soy – tizma tog`ning aksi bo`lib, bir nuqtadan uch tomonga ko`tariladi yoki bir
uchi ochiq yo`nalishi bo`yicha asta pasayadi. Soyning eng past joylaridan o`tgan chiziq
suv yig`iluvchi chiziq deyiladi. Agar soy keng va uzoq cho`zilsa vodiy deyiladi.
Bergshtrix
Bergshtrix
6
2
40g-
rasm. Yon bag`irlarni kartada tasvirlanishi
Relefni qog`ozda bir
necha usulda tasvirlash mumkin:
Topografik karta va planlarda relefni tasvirlvshda joy nuqtalari balandliklarini tez
topish, yon bag`ir yo`nalishlari va tikliklarni aniqlash mumkinligi va tasvirlangan joy
relefi xamda uning ayrim shakllarining o`zaro joylashishi to`g`risidagi yaxshi tushuncha
olish shartlari qo`yiladi.
40d-rasm. Relefning umumiy shakllari
6
3
41-rasm. Relefning asosiy shakllari
Relefni tasvirlash uchun yeryuzasining o`ziga xos
nuqtalari xamda chiziqlari
yo`nalishi bo`yichap nuqtalarning balandliklari topiladi,
ularning xammasi kartada
ko`rsatilsa, uni o`qish qiyin bo`ladi. Shu sababli yuqorida sanab o`tilgan shartlarni
qanoatlantirish uchun relefni tasvirlashda nuqtalar blandliklaridan ayrimlarini yozish
bilan birgalikda gorizontallar usuli qo`llaniladi.
a.
Asosiy gorizontallar
b.
Asosiy yo`g`onlash- tirilgan
gorizontlar
v. Qo`shimcha gorizontlar
(yarim gorizontallar) g. Qiya
yo`nalishlar
ko`rsatkichlari (berk shtrixlar) d.
Gorizontlar yozuvlari
Bu usulda yeryuzasi bo`lagi teng
Dostları ilə paylaş: