İnsan bir neçə baxımdan başqa canlılarla fərqlənir. Birincisi, dünyaya baxışları, ikincisi isə istəkləri ilə başqa varlıqlardan fərqlənir. Qabaqda bu məsələlərlə bağlı olan bəhsləri nəzərə alaraq belə bir nəticə əldə olunur ki, insanın başqa canlılarla olan əsas fərqi və insanlığa qiymət vermək üçün əsas götürülən əlamət, elm və imandır.
İnsanın başqa canlılardan üstün olması barədə çox sözlər söylənilmişdir. Bəziləri onun başqa canlılarla əsaslı olan fərqini inkar edir, bəziləri də fərqi məhz insanın həqiqi canlı olub, o biri varlıqların isə canlı sayılmamasında görürlər. Sanlı olmağı təkcə insanlarda görməyib və yalnız onların üstünlüklərini nəzərə alan başqa bir dəstə alimlər isə, onu müxtəlif ifadələrlə tərif etmişlər. O cümlədən: Natiq olan heyvan, mütləq tələb (heç bir şeydən asılı olmamaq), tükənməz, dəyərlər ardınca gedən, təbiətin fövqündə duran bir heyvan, heç vaxt doymayan, qeyri-müəyyən, məsuliyyət hissi keçirən və bir şeyə bağlı olan bir varlıq, qabaqgörən, ixtiyar sahibi olan, azad və üsyançı, ictimai, nəzmsevər, gözəlliksevər, ədalətsevər, iki üzlü, mükəlləf, aşiq, vicdan sahibi, arzu sahibi, batini iki cür olan bir varlıq, yaradıcı, qabiliyyətli, tənha, iztirab çəkən, əqidəpərəst, alət yaradan, yüksəklik axtaran, xəyalpərəst, mənəvi, mənəviyyatın qapısı və s.
Şübhəsiz insandakı bu üstünlüklər öz-özlüyündə düzdür, amma daha geniş ifadəni əks etdirən tərif budur: İnsan iki üstünlüyə sahib olan bir heyvandır; Elm və iman. İnsanlığa qiymət vermək üçün əsas götürülən əlamətlər də məhz bu iki imtiyazdır.1
Dostları ilə paylaş: |
