Inson taraqqiyoti indeksi va uni o'lchash usullari reja: 1 Inson taraqqiyoti indeksi va kelib chiqishi

INSON TARAQQIYOTI INDEKSI VA UNI O'LCHASH USULLARI
Reja:
1)Inson taraqqiyoti indeksi va kelib chiqishi
2) Inson taraqqiyoti indeksi 2021 (2022-yil hisoboti)
3)Inson taraqiiyoti indeksi qanday o’lchanadi va usullari
Inson taraqqiyoti indeksi (ITI) — oʻrtacha umr koʻrish, taʼlim (oʻrtacha tugallangan oʻqish yillari) va aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan daromad koʻrsatkichlarining statistik aralash indeksi boʻlib, mamlakatlarni inson taraqqiyotining toʻrt darajaga ajratish uchun ishlatiladi. Umr davomiyligi, taʼlim darajasi va aholi jon boshiga yalpi milliy daromad (YAIM) yuqoriroq boʻlsa, mamlakat inson taraqqiyoti indeksining yuqori darajasiga erishadi. Inson taraqqiyoti indeksi pokistonlik iqtisodchi Mahbub ul Haq tomonidan ishlab chiqilgan va keyinchalik Birlashgan Millatlar Tashkiloti taraqqiyot dasturining (BMTTD) Inson taraqqiyoti boʻyicha hisobot byurosi tomonidan mamlakat taraqqiyotini oʻlchash uchun ishlatilgan.
2010-yilgi Inson taraqqiyoti hisobotida tengsizlik asosida tuzilgan Inson taraqqiyoti indeksi (TITI) joriy etildi.
Indeks Mahbub ul Haq tomonidan ishlab chiqilgan, Amartya Senning inson qobiliyatlari haqidagi asarida keltirilgan inson rivojlanishi yondashuviga asoslanadi va koʻpincha odamlar hayotda kerakli narsalarni „boʻlish“ yoki „bajarish“ mumkinmi yoki yoʻqligi nuqtai nazaridan tuziladi. Misollar quyidagilardan iborat — boʻlish: yaxshi ovqatlangan, boshpanalangan, sogʻlom; qilish: ish, taʼlim, ovoz berish, jamiyat hayotida ishtirok etish. Tanlash erkinligi asosiy oʻrin tutadi — och qolishni tanlagan kishi (masalan, diniy sabablarga koʻra roʻza tutganda) oziq-ovqat sotib olishga qurbi yoʻqligi yoki mamlakat ocharchilikda boʻlgani uchun och qolgan odamdan butunlay farq qiladi.
Indeks aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan sof boylik yoki mamlakatdagi tovarlarning nisbiy sifati kabi bir qancha omillarni hisobga olmaydi. Bu holat G7 aʼzolari va boshqa shu kabi eng ilgʻor mamlakatlarning reytingini pasaytiradi^[.
Kelib chiqishi
Inson taraqqiyoti indeksining kelib chiqishi Birlashgan Millatlar Tashkiloti taraqqiyot dasturining (BMTTD) Inson taraqqiyoti boʻyicha hisobot byurosi tomonidan ishlab chiqarilgan yillik Inson taraqqiyoti hisobotlarida keltirilgan. Bular 1990-yilda pokistonlik iqtisodchi Mahbub ul Haq tomonidan ishlab chiqilgan va ishga tushirilgan boʻlib, aniq maqsad „rivojlanish iqtisodining diqqatini milliy daromad hisobidan odamlarga yoʻnaltirilgan siyosatga oʻtkazish“ edi. Haq jamiyatni, akademiklarni hamda siyosatchilarni taraqqiyotni nafaqat iqtisodiy taraqqiyot, balki inson farovonligining yaxshilanishi bilan ham baholay olishi va baholashi kerakligiga ishontirish uchun inson rivojlanishining oddiy yigʻindisi zarur deb hisoblardi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti taraqqiyot dasturi tomonidan 2022-yilgi Inson taraqqiyoti hisoboti 2022-yil 8-sentyabrda chop etilgan boʻlib, 2021-yilda toʻplangan maʼlumotlar asosida Inson taraqqiyoti indeksi qiymatlari hisobini oʻz ichiga oladi.
2021-yilda 1 dan 66 gacha boʻlgan quyidagi mamlakatlar „Inson taraqqiyoti juda yuqori“ mamlakatlar hisoblanadi: