Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv

sio, quæ fini legislatorum multùm, & grauiter no-

cet, erit mortalis, quia materia erit grauis: verbi

gratia, præcipit Ecclesia ob spiritualem cuiusque<-P>

@@0@

@@1@254 Quæst. XCVI. Tract. XIV.

<-P>profectum, vt singulis festis singuli Missam au-

diant, mortale erit vel semel eam non audire: quia

in ordine ad talem finem materia est magni mo-

menti: & idem esset, si in religione præceptum

esset, vt singulis diebus etiam non festiuis singuli

Missam audirent: cæterùm si in sæculari aliqua

Rep. & vniuersitate litteraria præcipiatur singulis

collegialibus singulis diebus Missam audire, non

videtur materia grauis, & notabilis, vt qui eam se-

mel, aut iterum omitteret, mortaliter peccaret:

quia comparata cum fine legislatoris, qui non tam

est profectus spiritualis singulorum quàm bona

gubernatio, & pax collegij, vel vniuersitatis litte-

rariæ, non videtur notabilis materia: verùm fre-

quenter omittere notabilis, & mortalis culpa iudi-

caretur.

  Hæc opinio quantùm ad hoc mihi placet, quòdHæc opinio|partim proba-|tur.

grauitas, vel leuitas materiæ sumenda est ex fine

quem legislator intendit, aut respicit, modò sit

accommodatus modo & generi communitatis,

quam gubernat; & intendat ponere in ea materia

obligationem proportionatam; iam enim dacui-

mus in materia graui posse imponere leuem obli-

gationem, licet in leui non possit ponere grauem:

sic ex ordine ad finem sumit grauitatem materiæ

Adrianus quodlib. 6. art. 2. circa finem. Couar. Reg.

peccatum parte 2. §. 5. nu. 2.

  Placet etiam dicta sentẽtia, quoad hoc, quòd in73

cōmunitatibus sæcularibus non sit mortale omit-Audire Mis-|sam quotidie|in cōmunita-|tibus quibus|hoc est præce-|ptum, non est|mortale.

tere Missam vno die, estò non esset præceptũ sub

culpa audiẽdi quotidie Missā, cùm intẽtione obli-

gandi quantùm legislator posset: quia in tali com-

munitate vltra pęrcepta aliis Christianis commu-

nia solùm possunt sub graui culpa præcipi, quæ ad

rem litterariam, pacem, & decorem collegij gra-

uiter pertinent: non aurem grauiter & notabiliter

est contra hos fines non audire quotidie Missam,

sed numquam vel rarissimè eam audire. Vnde si-

quis proponeret numquam, vel rarissimè eam au-

dire, peccaret mortaliter: & similiter est valdè pro-

babile, hominem peccare mortaliter in vltima

omissione, quæ cum præcedentibus grauem ma-

teriam constitueret, nisi priores omissiones essent

iam retractatæ, & reuocatæ, quia si non sunt reuo-

catæ, censentur moraliter manere, & licet secun-

dùm se fuerint veniales, possunt componere cul-

pam mortalem: exemplum est in furtis paruis, quæ

fierent sine actu interno coniungente illos: quānis

probabile sit in his, & similibus casibus non fieri

peccatum mortale, nisi quis vno actu interno con-

iungat omnia ista, volẽs furari paulatim magnam

quantitatem, aut illam retinere, de quo latiùs dixi

tract. de peccatis: sed omissis his, quæ ad minutu-

la furta vel similia damna multiplicata pertinent,

Dico materiam alicuius peccati tunc grauem cen-

sendam esse, quando per se sit magni momenti,

vel ad rem magni momenti pertineat, saltem at-

tentis circunstantiis temporis pro quo à legisla-

tore præscribitur: sumitur ex Adria quodlib. 6. ad

finem corporis, Valen. disp. 7. quæst. 5. punct. 6. §.

tertio colligitur, Vazquez disp. 158. cap. 4. num. 33.<-P>@@

<-P>& cap. 6. num. 59. Azor tom. 1. lib. 5. cap. 6. quæst. 5.

& ex aliis relatis sect. præced. in 3. regula: & in illo

exemplo Caiet. de concisione cadaueris, materia

sanè est grauis, quia maximè pertinet ad defuncto-

rum honorem, vt tam leui de causa nō concidan-

tur; & ne homines sic ad crudelitatem cum viuen-

tibus vel defunctis procliuiores fiant, sic certè

graue olim fuit carnem cum sanguine comede-

re, quod sub mortali fuit prohibitum Genes. 9. &

Actor. 15. ver. 29. sic graue fuit Aaroni & sub mor-

tali prohibitum ingredi in Sanctuarium intra ve-

lum Leuit. 16. ver. 2.

  Quæstio autem de nomine est, an quando ma-74

teria est grauis, dicendum sit præceptum, vel non,

in qua Antoninus 2. part. tit. 4. cap. 2. §. 3. ait, dicen-

dum esse mandatum, & non præceptum, licet istæ

voces sæpe confundantur, & pro eadem vsurpari

soleant. Sed Vazquez suprà ait, quoties est man-

datum verè obligans in conscientia esse præce-

ptum, & si materia sit grauis, mandatum & præ-

ceptum obligare sub mortali: iam verò nos dixi-

mus etiam in materia graui posse poni solam obli-

gationem leuem.

  Verum item est, quod ait Caietanus verbo præ-

cepti transgressio, dupliciter posse peccari morta-

liter contra legem humanam, primò per contem-

ptum: Secundò ponendo impedimentum charita-

ti, quæ est finis præcepti 1. Tim. 1. Sed oportuisset

explicare, quando secluso contemptu per legis

transgressionem ponatur impedimentum charita-

ti: quod ex dictis in hac sect. & præcedenti colli-

gendum est.

  Approbat autem Vazquez quod ibidem aitTransgresso-|res legis hu-|manæ excu-|santur à mor-|tali, quando|aliqua leui de|caussa id fa-|ciunt.

Caietanus, Nempe facilè excusari à mortali trans-

gressores legis humanæ, quando absque contem-

ptu, ex ignorantia pura, id est, non crassa, supina

aut graui, seu ex apparente aliqua ratione, & ex-

cusatione legem non obseruant, qui alias parati

erāt ex animo illam obseruare, si scirent eam tunc

obligare: nam vt docet Driedo 2. de lib. Christia.

cap. 1. prop. 3. humanæ leges etiam vniuersè dispo-

nentes, recipiunt interpretationes, conditiones, &

excusationes: neque præceptum ieiunij vel Missæ

ita obligat, vt nulla causa excuset: qui verò bona

fide putauerit causam similem esse, excusabitur à

mortali, vt docet Caietanus: sed quid in dubio su-

spensionis vel opinionis agere debeat, tract. de

conscientia, & sæpe in præsenti tract. dictum est.

------------------------------------------------------------

SECTIO XI.

Contra quam virtutem sit legem humanam

violare.


COmmuniter dicitur, non semper esse75

contra obedientiam: sed contra vir-

tutem, cuius materia est præceptum,

nisi violetur lex studio & affectu ad-

uersandi illi, Vazquez, disp 98. cap. 2.

& 3. Azor tom. 2. lib. 5. cap. 5. quæst. 2. de quo dixi

tract. 7. de bonit. & mal. & tract. 13. de peccatis.

@@0@

@@1@255

#(IMAGE)

DISPVTATIO VNDECIMA

DE EXCVSANTIBVS A LEGIS

HVMANAE OBSERVATIONE.

#(IMAGE)

------------------------------------------------------------

SECTIO PRIMA.

An lex humana obliget cum vitæ discrimine, an verò

vitæ periculum excuset ab eius obseruatione.


NOn quærimus, an pro1

conseruanda vita, culpaPro nulla re|culpa morta-|lis aut venia-|lis committen-|da est.

mortalis, aut venialis cō-

mittenda sit: nam certis-

simum est, nec minimam

culpam pro quocumque

damno vitando esse com-

mittendam, alioqui culpa

non esset culpa. Vnde Roman. 3. Non sunt facienda

mala, vt inde veniant bona: & August. 5. contra

Iulian. cap. 8. relatus cap. sic nam sunt 32. quæst. 4.

ait, sic non sunt facienda adulteria etiam voluntate

generandi regenerandos, quemadmodum nec furta fa-

cienda sunt etiam voluntate pascendi pauperes sanctos:

& 1. ciuit. cap. 18. cùm pudicitia virtus sit animi, co-

mitémque habeat fortitudinem, qua potiùs quælibet

mala toleranda, quàm malo consentire decernat, &c.

& refertur cap. ita ne 32. quæst. 5. Sed quærimus,

an superueniente vitæ periculo esset pro tunc hu-

manæ legis obligatio, seu à legis impletione ex-

cusemur.

  Prima opinio absolutè affirmat, legem purè hu-

manā cum vitę discrimine, aut dispendio obligare

non posse, Almainus 1. morali. c. 3. Maior 4. dist. 18.

quæst. 4. non longè à principio, Valentia disp. 7.Probatur sub|periculo mor-|tis legem hu-|manam non|obligare.

quæst. 5. punct. 6. Soto 1. iust. quæst. 6. art. 4. & Syl-

uester, qui certè in hoc inclinat, verb. metus quæst.

7. & verb. inobedientia. Suadetur primò, quia

dare vitam pro re iure naturali, aut diuino non

necessaria ad salutem æternam, est difficillimum.

Lex autem humana nō potest ad difficillima obli-

gare, seu ad opera, quæ excedunt communem ho-

minum facultatem, quæ sunt opera supereroga-

tionis: ergo neque ad hoc. Secundò, quia con-

seruare vitam est de iure naturæ, lex autem huma-

na non potest præiudicare iuri naturæ, ergo lex

humana non potest ad id obligare: vnde D. Tho-

mas 2. 2. quæst. 204. art. 5. dixit, in ijs, quæ ad conser-

uationem corporis spectant, hominem non teneri, homini

obedire. Confirmatur, quia solus Deus est Domi-

nus vitæ, & mortis; ergo ille solus potest obliga-

re cum periculo vitæ. Hanc sententiam Almaynus

& Maior tribuunt Ochamo 1. parte dialogi, lib. 7.

cap. 57. Sed Ocham. non dicit simpliciter non

posse obligare cum vitæ discrimine, sed non posse

regulariter sic obligare.

  Secunda opinio est Caietani, quæst. 96. art. 4. &Caietani opi-|nio obligare|posse legẽ hu-|manā sub pe-|riculo mortis.

2. 2. quæst. 125. §. ad hanc quæstionem, legislatorem

humanum semper posse obligare cum periculo

vitæ, & semper ita obligari nisi in casibus, quos<-P>@@

<-P>sua benignitate excipit, vt fortè, inquit, in lege de

vitandis excommunicatis.

  Quod autem sic obligare quoties voluerit, pos-

sit, probatur primò: quia bonum commune præ-

ferendum priuato: sed legislator in suis legibus

semper attendit bono cōmuni, vt docuit D. Tho-

mas quæst. 90. art. 2. ergo semper potest obligare

cum periculo vitæ subditi, quæ est bonum priua-

tum, seu personæ priuatæ, seu partis Reip. secun-

dùm D. Thomam quæst. 96. art. 4. Secundò, quia

lex humana potest facere de non peccato pecca-

tum, & de veniali mortale: sed pro nulla re est lici-

tum peccare mortaliter, aut venialiter: & vt ait

Paulus Rom. 3. non sunt facienda mala, vt inde eue-

niant bona, ergo nec violanda lex positiua in casi-

bus, in quibus legislator velit eam obligare ad

culpam: & oppositum censuit erroneum Caieta-

nus. Tertiò quia sine calice consecrato, vel sine al-

tari, & Missali continente Canonem, sine lumine,

aut sine vestibus sacris consecrans, in gradibus

iure humano prohibitis contrahens metu mortis:

Item parochus tempore pestis non obediens præ-

lato præcipienti manere in populo, Miles item

non obtemperans Duci præcipienti manere in

statione sua, vel hostem aggredi, peccaret morta-

liter: ergo istæ leges obligant cum vitæ periculo,

sed eadem est ratio de aliis ergo si legislator velit,

etiā obligabit cum vitæ discrimine. Confirmatur

primò, quia ca. sacris, de his quæ vi, definit Innoc.

non excusari à peccato, vel excommunicatione,

qui metu mortis communicat cum excommuni-

cato, quia licet metus attenuet culpam, non eam

prorsus excludit, cum pro nullo metu debeat quis

mortale peccatum incurrere. Confirmatur secun-

dò, nam constitutio Carthusianorum de non ve-

scendo carnibus, etiam cum vitæ discrimine ab

ægrotis obseruatur. Tertiò, quia Augustinus de

bono coniugali cap. 16. & refertur cap. satius 31.

quæst. 4. Satius est fame mori, quàm idolothytis vesci;

est ergo peccatum mortale metu mortis violare

legem Ecclesiasticam de abstinentia ab idolothy-

tis traditam Actor. 15. vers. 29. Quod etiam videtur

colligi ex Augustino, & Leone, aliis locis referen-

dis in solutione huius confirmationis.

  Pro hac sententia Azor tom. 1. lib. 1. cap. 11. qu.

1. citat Adrianum quæst. 3. de clauib. exceptione

8. Ioānem Andream, Hostiensem, Panormitanum,

Ancharanum, Felinum, & alios iuris Canonici pe-

ritos, dicto cap. sacris, de his quæ vi, qui tamen

solùm loquuntur in casu speciali communicandi

cum excommunicato in contemptum legum Ec-

clesiasticarũ, vt explicat ipsemet Azor. Eandem te-

net Henricus lib. de Synodis Episcoporum part. 1.An liceat tra-|ctare cum ex-|communicatis|metu mortis.

art. 1. num. 231. tom. 13. tractatuum: & quòd nullo

metu liceat tractare cum excommunicatis, do-<-P>

@@0@

@@1@256 Quæst. XCVI. Tract. XIV.

<-P>cuit Alensis 4. part. quæst. 81. in 6. art. 2. secundùm

Suarez tom. 5. disp. 6. sect. 3. aliàs quæst. 23. art. 6. §.

2. indicant D. Thomas quodlibet. 11. art. 9. ad 3. &

4. dist. 18. quæst. 2. art. 4. glos. ad 1. & ibi Duran. qu.

5. ad 3. Gabri. quæst. 3. dub. 4. inclinat Richardus

art. 6. qu. 2. ad 1. & Caieta. locis initio huius tertiæ

opinionis citatis, & Petrus de Soto lect. 3. de ex-

comm. Idem tenet Adrianus suprà, & quodlibet.

1. art. 3. referens Canonistas, præsertim Panormi-

tanum cap. sacris, de his quæ vi, circa finem. Idem

tamdem tenet Couarruuias cap. alma, part. 1. §. 13.

num. 9. quamuis aliis locis infra citandis, vel hoc

limitare, vel non satis consequenter loqui videa-

tur. Hos ita refert Suarez, qui tamen posteà dicit

Adrianum quodlib. 6. art. 2. ad 2. rationem, se expo-

nere de communicatione in contemptum legis

Ecclesiasticæ, & Caietanus suprà apertè tenet ex

benignitate legislatoris fortè hanc legẽ non obli-

gare cum periculo vitæ.

  Tertia, communis, & vera opinio est, in multis3

casibus obligare posse, in nonnullis verò non pos-3. opinio.|In multis casi-|bus lex huma-|na obligat, in|altis non.

se obligare. Sot. 1. iusti. quæst. 6. art. 4. & 4. dist. 22.

quæst. 1. art. 4. Aragon 2. 2. quæst. 62. art. 3. Ledes. 2.

part. 4. 9. 10. art. 5. ante 1. dubium, & quæst. 25. art.

3. in fine, Palud. dist. 18. quæst. 6. art. 2. Couarr. alios

referens, cap. alma part. 1. §. 3. num. 9. vers. tertio

solet. Ocham. suprà, Azor suprà, & lib. 5. cap. 6. qu.

6. Lorinus Act. 15. vers. 20. Suarez 3. part. tom. 5.

disp. 4. sect. 3. num. 12. & sequentibus, & disp. 6. sect.

13. nu. 8. Gabriel 4. dist. 18. quæst. 3. dub. 4. summa

confessor. lib. 33. tit. 33. quæst. 165. Astensis lib. 7.

tit. 11. art. 1. quæst. 1. Rosel. excommunicatio 6. ini-

tio, Syluest. excomm. 5. quæst. 14. Tabien. excom.

8. num. 9. & 10. Angel. excomm. 8. num. 18. Armil.

eod. verbo num. 59. Bart. Medin. 1. 2. quæst. 96. art.

4. dub. 2. Emman. Rodriguez in summa tom. 1. ca.

194. cons. 4. & 5. Sayrus tom. 1. lib. 3. cap 7. nu. 31. &

seq. Vazquez 12. disp. 161. ibi cap. 2. D. Thom. 2. 2.

quæst. 147. art. 3. ad 2. & 4. dist. 15. quæst. 3. art. 4.

quodlib. 11. artic. 9. ad 3. & additi. 9. 23. art. 3. ad 1.

Nauarrus cap. 25. num. 184. imò & Felin. multos

alios Iurisperitos referens cap. 1. de constitu. num.

48. Thomas Sanchez tom. 2. de matrimonio lib. 7.

disp. 5. num. 3. & 4.

  Vnde sit prima conclusio, inqua hæc opinio cō-4

uenit cum secũda opinione, lex humana Ecclesia-1. con.

stica, & ciuilis potest obligare cũ vitæ discrimine.Lex humana|potest obliga-|re cum vitæ|discrimine.

Probatur, quia in Repu. est potestas necessaria ad

eius cōseruationem, & cōmune bonum, sed ad hoc

sæpe est necessarium obligare cum periculo vitæ,

ergo sic obligare potest, exponendo membrum

peticulo pro salute totius corporis: & subditi tunc

tenentur cōmune bonũ propriæ vitæ præponere.

Vnde Papa potest præcipere alicui, vt cum hoc di-

scrimine fidem cōtra Hæreticos sustineat: Episco-

pus Parocho, & aliis sacerdotibus, vt infirmis tem-

pore Epidemiæ sacramenta ministrent: Rex, Im-

perator, & dux militi, vt pugnet, seruet locum in

bello, excubias agat, mare nauiget, vel alia faciat,

cum manifesto vitæ discrimine. Respondet Al-

mainus, Maior & Valentia citati opinione prima,

in his casibus legem naturalem obligare. Contrà,

quia licet fortè præceptum naturale tunc obliget

Remp. vel ciues in communi, non tamen hunc, &

illum, determinatè, & cùm non sit maior ratio de

vno, quàm de alio, ad Principem pertinet determi-

nare, quem velit, & interdũ bellum non est neces-

sarium omninò ad bonum commune, vt cùm est<-P>@@

<-P>merè vindicatiuum, & cùm ordinatur præcisè ad

magnum augmentum boni communis, & tunc

milites vocati tenentur ad bellum periculosum

ire, & similiter quando naturalis obligatio est du-

bia, & secluso præcepto humano posset aliter illi

prouideri, vt tempore pestis Parochus posset sub-

stituere alium sacerdotem, si Episcopus illi non

præciperet, vt personaliter assisteret propter ma-

ius bonum commune. Idem est de Concionatori-

bus, & prædicatoribus, cùm grassantur Hæreses, &

de Medicis tempore pestis. Item exponere se peri-Periculo se ex-|ponere in mul-|tis casibus est|opus fortitu-|dinis.

culo, in multis casibus est actus fortitudinis, in

quibus non obligatur homo præcepto diuino po-

sitiuo, nec naturali: ergo si necessarium, vel valde

conueniens sit Reip. poterit præcipi. Vnde Ari-

stoteles 5. ethic. cap. 1. apertè docet lege humana

præcipi posse actus fortitudinis, in quibus est vitæ

periculum, ait enim, quin etiam & lex præcipit, & id

quod fortis viri opus est, vt non deserere ordinem, non

fugere, non abijcere arma, &c.

  Tunc autem maximè lex humana obligat cum

periculo vitæ, quando susceptio periculi, vel ali-

quid, cui per se adiungitur, præcipitur, vt in exem-

plis de bello, de nauigatione periculosa, de cura-

tione spirituali, vel corporali infirmorũ tempore

pestis, & similibus: quia tunc periculum non po-

test censeri præter scientiam, vel intentionem, sal-

tem virtualem, præcipientis. Nec verò præsumen-

dum est legem esse iniustam: sed ne sit iniusta mul-

ta requiruntur, quia non potest res adeò difficilis

iustè præcipi, nisi ex grauissima causa pertinente

ad commune bonum, vel personam valde illi ne-

cessariam. Et Resp. non habet dominium vitæRespubl. non|habet domi-|nium vitæ ci-|uium, sed con-|uenientem|vsum.

ciuium, sed conuenientem vsum: ideò non potest

ex leuibus, & ordinariis causis cogere ad exponen-

dam vitam: & suprà diximus humanam legem

debere esse moraliter possibilem, & non admo-

dum difficilem, nisi ex grauissima causa & necessi-

tate: quando tamen non est manifesta temeritas,

seu iniustitia legis, præsumendum est pro illa, &

in dubio ius superioris præfertur; & illi est obe-

diendum, quia id exigit bonum cōmune, propter

quod maius ius habet Resp. in vitam ciuis quàm

ipsemet: quia, vt inquit Arist. 1. polit. Ciuis magisCiuis magis|est reip quàm|sui ipsius.

est Reip. quàm sui ipsius. Itaque in dubio siue suspen-

sionis, siue opinionis etiam minùs probabilis pro

superiore, illi parendum est iuxta regulas datas in

hoc tractatu & tract. de conscientia. Curandum

tamen est superiori, vt certitudinem de iustiria

legis habeat.

  Secunda conclusio, lex humana communiter5

regulariter non obligat cum vitæ periculo: quod2. con.

maximè est verum, quando susceptio periculi nonLex humana|cōmuniter non|obligat cum|vitæ periculo.

cadit sub præcepto, nec est per se coniuncta cum

eo quod præcipitur, sed per accidens, & contin-

genter. Idem est de periculo mutilationis, infa-

miæ, magnæ iacturæ bonorũ &c. Probatur, quia

lex diuina (quæ grauior est) non obligat commu-

niter cum simili periculo. Patot in Dauid, qui 1.

Reg. 20. ver. 4. in necessitate comedit panes pro-

positionis, quos laici iuxta legẽ Nu. 18 ver. 9. non

poterāt manducare: quod factũ defendit Christus

Matth. 12. eodem modo excusans discipulos, qui

spicas sabbato colligebant, & ita exposuit D. Tho-

mas 3. part. quæst. 40. art. 4. ad 3. eodem modo de-

clarat factum Machabæorũ pugnantiũ in sabbat-1. Macha.

to 2. 2. quæst. 100. art. 8. & 2. 2. quæst. 125. art. 4. ait:2. Ver. 41.

si quis propter timorem mortis latronibus aliquid pro-<-P>

@@0@

@@1@Disput. XI. Sectio I. 257

<-P>mitteret, aut daret, excusatur à peccato, quod incurreret,

si sine causa legitima, prætermissis bonis, quibus esset

dandum, peccatoribus largiretur, & à violatione præ-

cepti non occidendi excusatur, qui alium pro sui

defensione occidit, Clem. Si furiosus, de homicid.

Et graue periculum excusat à præcepto diuino, de

integritate confessionis, Suarez 3. part. art. 4. disp.

22. sect. 2. Valẽtia, & omnes, & abstinentia à carni-

bus, & præceptum ieiunij Ecclesiastici non obli-

gat cum detrimento salutis, cap. consilium, de ob-

seruatione ieiunij, vbi Pontifex rationem reddit,

quia legi non subiacet necessitas. Idem est de præce-Legi non sub-|iacet neceßi-|tas.

pto audiendi Missam, recitandi horas, suscipiendi

baptismum, & alia sacramenta, non communican-

di cum excommunicato, cap. quoniam multos 11.

quæst. 3. cap. inter alia, de sententia excomm. com-

parendi coram iudice; imò & in præceptis natu-

ralibus reddendi depositum, restituendi debita,