operandi, non est dispensare in præcepto operan-
di: alioquin, qui grauiter vulnerādo alterum, im-
pedit ipsum, ne sacro intersit, dispensaret cum illo
in præcepto audiendi missam. De secundo autem
probatur, quia præceptum affirmatiuum nō obli-
gat pro semper, & stando in sola lege naturæ, non
habet aliud tempus designatum, pro quo determi-
natè obliget, nisi illud, quod necessitas definierit.
Vnde quamuis contingat, totum illud tempus la-
bi sine tali occasione, & ideò numquam actu, seu
proximè obligare, nō proptereà interuenit dispen-
satio: nam hoc etiam naturaliter sine miraculo, aut
dispensatione contingere potest. Ratio ergo illa
ad summum probat, Deum facere posse in singu-
lis temporibus, vt non occurrat necessitas, vel cũ
illa occurrat alia alterius rei maior, & ideò præce-
ptum illud non obliget, sed fortè aliud. Item quòd
etiam occurrente necessitate, Deus possit cedere
iuri suo, vel creaturæ, & ita dispensare impropriè.
Quæ dispensatio circa actus erga Deum generalis
esse non poterit, quia nulla iusta causa esse pote-
rit concedendi creaturæ, vt per totam æternitatẽ,
vel longissimo tẽpore non laudet, colat, vel amer
Deum, nec credat eius dictis, nec fidat eius pro-
missionibus.
Ratio etiam, qua Durandus probat, præceptum
primum affirmatiuum primæ tabulæ esse indispẽ-
sabile; secundum autem dispensabile, vim non ha-
bet: quia dependentia in esse essentialis est, sine
Deo enim non potest homo subsistere: sine cultuSine Deo ho-|mo non potest|subsistere, sed|sine eius cultu|sic.
autem Dei potest existere: imò & bene operari cir-
ca alia obiecta. Item, quamuis potuerit Deus face-
re, vt Petrus non haberet esse ab his parentibus,
postquàm tamen ab illis esse habet, iam debitum
annexum habet honorandi illos, vt parentes, sicut
debet honorare Deum, licet in inferiori gradu,
quia non dependet ab illis in conseruari, &c. Et
deinde, quod fortè intendit Durandus, causæ suf-
ficientes esse possunt, cur Deus alicui cōcedat, aut
etiam præcipiat, ne honoret parentes; non verò
ne Deum honoret. Ideò in præcepto affirmatiuo
secundæ tabulæ, potest generalis dispensatio licèt
impropriè dicta dari, non verò in præcepto affir-
matiuo primæ tabulæ.
An verò Deus possit legem naturæ interpreta-60
ri? Vazquez quæst. illa 179. cap. 2. & 3. putat nonAn Deus na-|turæ legem in|terpretari pos|sit.
posse, quia lex naturalis est ipsa natura rationalis,
cui res dicitur consentanea, aut dissentanea, cum
certis circunstantiis: illis autem positis non potest
Deus facere, vt non oriatur obligatio, ergo nō po-
test legem interpretari. Alij melius dicunt, non so-
lùm Deum, sed nos etiam posse legem interpre-
tari: quia hoc non est auferre eius obligationem;
sed declarare: quāuis Dei interpretatio sẽper erit
vera, nostra verò non. Sed de hoc plura sect. sequ.
Ex dictis infero primò, in iure gentium, si vni-61
uersè naturale est, nullatenus posse Deum dispen-1. Corol.|In iure gentiũ|quomodo Deus|dispensare pos|set, vel non.
sare dispensatione propriè dicta: & similiter, si ex
parte est naturale, ex ea parte indispensabile esse:
sed si, vt superius docuimus, omni ex parte est po-
sitiuum, in toto illo poterit Deus propriè dispen-
sare, imò & totam Remp. humani generis, & si quẽ<-P>
@@0@
@@1@Disput. V. Sectio IX. 93
<-P>contingeret eius esse principẽ, vt olim fortè Adā,
vel Noë. Sed cùm ageremus de diuisione legis ali-
quid diximus de dispẽsatione in iure gentium, &
infrà disput. de dispensatione alia adiiciemus.
Secundò infero, Deum non posse præcipere, nec62
licitum facere odium Dei, vt contra Ocham di-2. Corol.
xêre Vazquez. disput. 179. cap. 3. Bonauentura, Al-
bertus, Durandus, Sotus, Valentia, & alij pro 2. 3.
& 4. sententia relati. Nec potest Deus præcipere,
aut suadere, vt mentiamur, quia id esset Deum per
nos mẽtiri, vt ait Valẽtia, quod repugnat, vt in ma-Deus non po-|test præcipere,|vt mẽtiamur.
teria de fide doceri solet; quoniam si semel conce-
deremus, Deum de potentia absoluta mẽtiri pos-
se, dubitare semper aliquo modo liceret, an in eo
quod dicit, mentiatur. Idem ait Valentia de non-
nullis aliis actibus, & proptereà Bernardus lib. de
pręcep. & dispen. dixit, Deum in aliquibus naturæ
præceptis dispensare posse, in aliis non, quod ex-
posuimus de dispensatione impropriè dicta: inIn cursu mũdi|or linario mũ-|di nullũ pec-|citum Deus|potest conce-|dere.
hoc autem cursu ordinario mundi, nulla potest es-
se causa, cur Deus præcipiat, vel concedat, vt qui-
libet possit alterum occidere, vel ad quamcumque
mulierem accedere, vel plures ducere, vel aliena
vti, quando sibi placuerit, furati, aut rapere, abla-
ta non restituere, parentes nō honorare, &c. Ideò
pugnat cum diuina bonitate, & sanctitate, vt hæc
generaliter in hoc cursu rerum, vel præcipiat, vel
concedat, & hoc etiam intendit Valentia, & alij
auctores quartæ sententiæ, præsertim Caietanus
quæst. 100. art. 8. vbi notat, voluntatem diui-
nam, etsi non sit determinata, vt velit aliquid
extra se, atque adeò nec vt velit hominem aliquid
agere, esse tamen determinatam, vt si velit homi-
nem aliquid agere, velit ipsum benè, & conueniẽ-
ter suæ naturæ agere, seu vt non velit aliter ipsum
agere. Adde etiam esse determinatam, vt si velit
hominem esse sub circumstantiis, quales modò
sunt, non præcipiat ei generatim furari, rapere, ad
quamlibet mulierem accedere, parentes non ho-
norare, &c. Vnde ex eo quòd Dij gentium aliquaDij gentium|vnde conuin-|cantur esse|falsi.
huiusmodi præcepisse, aut concessisse referuntur,
euidenter probamus fuisse falsos Deos. Quia verus
Deus, sine rationabili causa non potest huiusmo-
di concedere: causa autem rationabilis hîc nulla
est.
Vnde etiam subinfert meritò Valentia, quid63
respondendum sit illi quæstioni, quam mo-Deus non po-|test præcipere|mala fieri.
uent Albertus, Bonauentura, Durandus, & alij
1. d. 47 an Deus possit præcipere mala fieri? Re-
spondendum enim est, non posse, non solùm in
sensu composito, hoc enim clarum est: præcipere
enim malum retenta malitia intrinsecè malum est;
Deus autem male agere non potest. Sed neque in
sensu diuiso, quia hîc diuisio fieri non potest, cùm
nulla sit iusta causa præcipiendi, imò nec conce-
dendi, quę sunt reipsa contra legem naturæ, nisi in
aliquo raro casu, vbi sit causa rationabilis, & in re-
bus, quæ aliqua de causa honestari possint. Quia
verò potuisset Deus non ordinare homines ad
beatitudinem, præsertim supernaturalem, etiamsi
conderet illos ratione vtentes, & liberos. Posset
etiam ab omnibus actibus, vel omissionibus, quæ
sunt contra legem naturæ, auferre omnem obliga-
tionem, quæ in illis modò resultat, ex eo quòd sint
media necessaria ad beatitudinem, ac proinde ma-
litiā, quæ ex tali obligatione resultat, vt rectè do-
cet Valentia. Ea tamen obligatio non alia est, nisi
vt fiant, quando, nisi fierent, periculum esset amit-<-P>@@
<-P>tendi beatitudinem. Nam extra hunc casum, non
est maius peccatum, saltem notabiliter, quòd quis
furetur, vel fornicetur, sciens se esse ordinatum ad
beatitudinem, quàm si non esset ad illam ordina-
tus, vel talis ordinationis ignorantiam, aut inad-
uertentiam inuincibilem haberet. Rectè autem
Valentia ait, Deum efficere non posse, etiam de or-
dinando hominem à beatitudine posito, quòd ta-
le creetur genus humanum, quale nunc est, vt quę
modò sunt contra legem naturæ, peccata nō sint:
cùm, facta tali suppositione, necesse sit esse disso-
na, & dissẽtanea rationi, & naturæ rationali; quod
sufficit, vt sint peccata.
Tertiò, sequitur decisio illius quæstionis, an fa-64
cta alicui reuelatione certa, aut etiam clara, abso-3. Corol.|Anfacta ali-|cui reuelatio-|ne de sua dā-|natione sit di-|spensatum cũ|eo de speranda|beatitudine.
lutaq́ue suæ damnationis, dispensari cum eo dica-
tur in præcepto sperandi salutem æternam? Qui-
dam dicunt esse dispensationem impropriè dictā,
quia cùm in eo euentu homo actum spei elicere
non possit, aufertur ei obligatio sperandi, quam-
uis maneat in eo obligatio non desperandi positi-
uè. Sed Azor illa quæst. 3. §. de hoc argu. ait, in eo
euentu non cessare sperandi obligationem: sicut
ex eo quòd alicui reueletur, ipsum cras peccaturũ,
non remouetur ab eo obligatio, cras non peccan-
di. Et quidem verum est, quod ille posteà, dum nō
recordaretur, vel non aduerteret illam reuelatio-
nem, posse, & interdum etiam teneretur positiuè
sperare: at interim, dum de ea cogitat, aduertitq́ue
esse certam, & infallibilem, nec frustrari posse, nō
potest, ac proinde nec tenetur sperare: quia spes
vel formaliter, vel virtute, includit absolutam, &
efficacem voluntatem obiecti: in eo autem euen-
tu hęc volũtas est impossibilis, quia implicitè vel-
let homo falsam reddi diuinam scientiam, & reue-
lationem. Nemo autem potest absolutè velle for-Nemo potest|id absolutè vel|le, quod iudi-|cat esse impos|sibile.
maliter, vel virtute id, quod absolutè iudicat im-
possibile. Et eadem ratione in eodem instanti, in
quo mihi reuelaretur, cras me peccaturum, non
possem absolutè velle non peccare. Peccarem ta-
men cras: quia cras potero, & tenebor velle non
peccare, vel saltem non velle peccare. Eodem au-
tem tempore, quo sperare nō possum propter re-
uelationem certam, & absolutam tunc cogitatam,
licitè etiā desperare possum, vel quia desperatio,
vt aliqui volunt, non dicit actum voluntatis, sed
carentiam actus, ortam ex aliqua cognitione in-
tellectus, vel quia sicut est bonũ sperare cum suffi-
cienti causa, & fundamẽto: ita est bonum, aut sal-
tem non malum, desperare cum sufficienti causa,
& fundamento. Vt si Deus mihi reuelaret esse ab
hoste vincendum, licitè de victoria desperarem,
sed de his latiùs in materia de spe.
Quartò, sequitur primum præceptum decalogi4. Corol.|Primum præ-|ceptum deca-|logi partim|fuit dispensa-|bile, partim|non.
ex parte fuisse propriè dispensabile, & abrogabi-
le, nimirum quatenus cōtinebat aliquid Iuris po-
sitiui: nempè prohibitionem sculpendi, & depin-
gendi imagines Dei. Hoc enim positiuum erat, &
in eo præcepto continebatur, vt rectè docet Vaz-
quez lib. 2 de adoratione disp. 4. & hîc disp. 179. n.
vlt. sicut etiam tertium præceptum decalogi quā-
tùm ad determinationem sabbati erat positiuum,
ac proinde propriè dispensabile, & abrogabile, vt
docet Vazquez eodem nu. vlt. & nos suprà.
Quintò, colligitur cum Vazquez illa disp. 179.65
cap. 3. num. 14. errasse Sotum, nonnullósque alios5. Corol.|Soti error no-|tatur.
recentiores Thomistas, qui dixerunt aliquorum
præceptorũ iuris naturalis, quæ non continentur<-P>
@@0@
@@1@94 Quæst. XCIV. Tract. XIV.
<-P>in decalogo, neque explicitè, neque implicitè,
posse Deũ dispensatione sua obligationẽ tollere.
Nā omnia præcepta naturalia explicitè, vel impli-
citè in decalogo continentur, & de exemplo de
reddendo deposito, quod Sotus, & alij in exem-
plum adduxerunt, etiam explicitè contineri in de-
calogo, ait Vazquez: nam pręceptum nō furandi,Depositum de|tineri, vt in|decalogo pro-|hibeatur.
vetat etiam detineri depositum contra volunta-
tem Domini. Sed quidquid sit de hoc, certum vi-
detur nullum præceptum verè naturale esse pro-
priè dispensabile: quia seruatis eisdem circumstan-
tiis, quod semel aduersatur rationi naturali, & na-
turæ rationali semper aduersatur, ac proinde sem-
per est malum, & prohibitum lege naturæ. Quod
verò ait D. Thomas quæst. 100. artic. 8. Si aliqua
præcepta traderentur ordinata ad præcepta deca-
logi, quibus determinarentur aliqui speciales mo-
di, in talibus præceptis dispensationem fieri posse,Omnia præce-|pta naturalia|à principio mũ|di sunt tradi-|ta.
clarum est loqui de determinatione per præcepta
positiua, nā omnia præcepta naturalia à principio
mũdi sunt tradita. Docet autẽ D. Thomas eod. art.
ad 3. posse mutari præcepta naturalia ex parte ma-
teriæ, vt cùm Deus præcepit Abrahæ immolare
filium, & Hebræis concessit, vt spoliarent Ægy-
ptios, non tamen docuit, in eo cuentu interuenire
veram dispensationem.
An verò Deus, vel Pontifex propriè, & non so-66
lùm per mutationem materiæ, aut circumstantia-Quæstio.|An propriè|Pontifex di-|spenset in ma-|trimonio, si id|dissoluat.
rum dicatur dispensare in matrimonio, si illud dis-
soluat, vel in voto, cũ relaxat eius obligationem;
respondet Vazquez & bene disput. cit. cap. 3. nu.
26. & sequentibus, esse propriè dispensationem, &
relaxationem matrimonij, aut voti: non tamen in
præcepto, vel iure naturali seruandi vota, & standi
contractibus. Priorem partem probat: quia, quan-
do quis auctoritate Dei, vel iudicis alterum occi-
dit, aut bona alterius accipit, nulla ei fit remissio,
sed tollitur circumstātia, ratione cuius præceptum
obligabat: & sic non propriè cum eo dispensatur:
At verò in dissolutione matrimonij, aut voti in-
teruenit remissio aliqua. Nam perpetuitas matri-
monij proueniebat ex contractu ipso, ratione cu-
ius vnus coniunx debet alteri ita perpetuò fidem
seruare, vt neuter illorum possit alteri fidem re-
mittere, hoc ita postulante natura contractus.
Deus autem, qui auctor est omnium, potest remit-
tere vinculum natum ex voluntate humana, ver-
bis expressa: ergo est propriè dispensatio in matri-
monio: & idem est de voto, & iuramento: quia re-Dispensatio|in voto quo-|modo fiat.
uera aufertur directè, seu dissoluitur vinculum ali-
quod, & obligatio scilicèt, aut lex: nam votum, &
promissio omnis, lex quædam est, quam sibi ho-
mo imponit. Posteriorem autem probat Vazques:
nam cùm Deus dispẽsat in voto, vel matrimonio:
non facit facultatem contra pręceptum matrimo-
nij, solùm enim est præceptum seruādi fidem ma-
trimonij, quamdiu manet, hic verò non manet, sed
dissoluitur voluntate Dei supremi domini, sicut
cæteri contractus possunt dissolui sola auctoritate
contrahentium, quia natura sua perpetui nō sunt:
in voto autem eodem modo Deus, aut eius Vica-Pontifex quo-|modo dissoluat|vota & pro-|missiones.
rius, Pontifex, aut Episcopus dissoluit vinculum
voti, & facit remissionem ei, qui astringebatur
voto. Deus quidem propria auctoritate, Pontifex
autem auctoritate Dei, sicut quisque potest remit-
tere promissionem sibi factam, & dare alteri po-
testatem ad faciendam eiusmodi remissionẽ, quod
est cum altero dispensare, non tamen est dispen-<-P>@@
<-P>sare in præcepto seruandi promissa, quia hoc in-
telligitur, si alter non remittat promissionem, &
iuri suo cedat.
------------------------------------------------------------
SECTIO X.
An in lege naturali interpretatio, epijkia, seu epikeija
locum habeat, & ad quem pertineat.
DIvvs Thomas 4. distin. 33. quæst. 1.67
artic. 1. quem videntur sequi Sotus,In legem na-|turalem cade-|re potest in-|terpretatio &|επιεικεία.
Richardus, & alij, dicit, aliquando
posse cadere in legem naturalem;
sed pertinere ad solum Deum: quia
interpretatio legis pertinet ad eius auctorem; &
hoc modo aliquando fuisse licitam polygamiam.
Communis opinio est, habere locum in præce-
ptis naturalibus, & adhiberi posse à Principibus.
Caietanus 2. 2. quæst. 120. art. 1. Sotus 6. de iustitia
quæst. 7. art. 3. ad tertium, glossa cap. sunt quidam,
25. quæst. 1. Felicianus cap quæ in Ecclesiarum, de
constit. num. 26. & alij ibi. Ratio est, quia hæc in-
terpretatio necessaria est; non possumus autem ad
Deum recurrere, ergo oportet, vt in hominibus sit
hæc potestas; alioqui non esset humano generi
sufficienter prouisum. Confirmatur, quia in legeἘπιεικεία|quando huma|no iudici lici-|ta.
humana, quādo necessaria videtur epijkia, & non
patet aditus ad legislatorem, potest ab inferiori
fieri; ergo similiter in diuina, etiam naturali. Nec
D. Thomas videtur de hac interpretatione locu-
tus; sed de illa, quæ dispensationem latè dictam
continet, de qua ratio, & exemplum eius procedit,
immò non solùm Principes, sed viri docti, & pru-Principes &|viri docti pos-|sunt legem na|turalem inter|pretari.
dẽtes possunt etiam in dubiis naturæ legem inter-
pretari; non quidem interpretatione quam sequi
teneamur, vt in dubiis sequi tenemur interpreta-
tiones Principum, quas sequi præcipiunt, quia in
dubiis tenemur, cùm cōmodè possumus, superio-
ribus obtemperare: sed quam liberum erit sequi,
& in præceptis affirmatiuis facilior esse solet epij-
kia; quia nō obligant pro semper. Vnde minus so-
let esse periculum violandi præcepta naturalia iu-
dicando, hîc & nunc non obligare; in negatiuis
autem, quę obligant pro semper, difficiliùs & peri-
culosiùs est interpretari; non est autem impossibi-
le, aut prohibitum. Aliquando verò interpretatio
est clara, vt quod matrimonium inter fratres lici-
tum sit, quando id est necessarium ad conserua-
tionem humani generis, vt initio mundi: ob nul-
lam tamen necessitatem interpretari debemus
mendacium, vt malè interpretatus fuit Cassianus
collatione 27. circa quam Modernus ScholasticusInterpretari|mendaciũ nul|lo mode possu-|mus.
notat etiam Chrysostomũ videri illius sententię,
vt colligitur ex homilia 32. & 53. in Genesim,
epist. ad Olympiam, & 1. de sacerdotio in fine: imò
Augustinus epistola 8. ad Hieronymum, quæ est
86. inter epistolas Hieronymi, reprehendit Hiero-
nymũ, quia Galat. 2. videtur hanc sententiā insi-
nuare, vt latiùs dicemus agẽtes de cessatione legis
veteris: eam verò sententiā in Origene reprehen-
dere videtur Hieronymus epi. 85. & c. 1. apologiæ
cōtra Ruffinũ, & vt erronea reiicitur ab aliquibus
Theologis 3. distin. 38. D. Thomas 2. 2. quæst. 110.
art. 3. & ex professo impugnatur ab Augustino lib.
de mendacio, & contra mendacium, & epist. cita-
ta ad Hieronymum cum multis sequentibus: &
est optimus locus Basilij reg. 76. ex breuioribus,
vbi interrogatus an alicuius vtilitatis causa con-<-P>
@@0@
@@1@Disput. V. Sectio. XI. 95
<-P>cōsultò mentiendum sit. Respondet: Hoc sententia
Domini non permittit, à quo sic præcisè dictum est, men-
dacium ex diabolo est; nec vlla omninò distinctio men-
dacij adhibita est. Alludit ad verba Christi Ioann. 8.Ioan. 8.
vbi dæmonem appellat Patrem mendacij, & cùmDiabolus pa-|ter mendacij|est, & inuen-|tor.
mendacium loquitur (ait) ex propriis loquitur: vbi om-
nes dicunt vocari Patrem tamquam primum in-
uentorem mendacij, ideo ex propriis, quia num-
quam est ex Deo: vnde Dauid Psalm. 5. Perdes om-
nes qui loquuntur mendacium. Et in cap. super eo, de
vsuris dicitur iuxta diuinam Scripturam, non licerePro tuẽda vi-|ta hominis nō|licet mentiri.
mentiri pro tuenda vita hominis: de quo plura Castro
verbo mendacium.
Aduerte autem differentiam esse inter epiikiā68
in lege positiua, & in naturali, quòd in positiua,Differentia|inter epiikiā|in lege natu-|rali, & positi-|ua seruandā.
siue diuina, siue humana, stante tota materia legis
eadem, & cum eisdem circunstantiis referentibus
ad honestatem, vel turpitudinem actus, propter
sola aliqua signa iudicare possumus, legem non
obligare coniectantes talem esse nunc voluntatẽ
principis, & nō in alio casu, in quo par esset ratio
obligandi. In lege autem naturæ, vbi est eadem
ratio, semper est eadem iuris dispositio, quia lex
naturalis in ratione sola sita est; positiua autem in
voluntate Principis, non in rationali. Nec semperPrinceps vult|obligare quā-|doque in vno|casu, & nō in|alio.
peccabit Princeps volendo ad aliquid obligare in
vno casu, & nō in alio simili, quia sæpe expedit nō
obligare semper, sed aliquādo; & cũ non sit maior
ratio de vno tempore, quàm de alio, quodcumque
elegerit, non peccabit: sicut quando expedit non
obligare omnes personas, non peccabit excipien-
do aliquam, vel aliquas, obligando reliquas omni-
nò similes: sed siue peccet, siue non, quæ excepta
fuerit, non tenebitur lege, aut præcepto.
Nota tamen hic primò, quod epijkiam Aristot.Epiikia à lege|quomodo di-|stinguatur ex|Arist.
5. ethic. cap. 10. dist inguit à iusta, id est, à lege iusta,
quia lex loquitur in vniuersali, epijkia verò, seu
æquitas, casum particularem respicit, de quo lex
in particulari nihil præscripsit, in quo est peculia-
ris ratio, vt lex locum non habeat, ne iniqua sit:
Dostları ilə paylaş: |