İQTİsadi İnformasiyanın xüsusiyyətləri

İQTİSADİ İNFORMASİyanın xüsusiyyətləri

 Milli iqtisadiyyatın və onun ayrı–ayrı obyektlərinin idarəetmə funksiyalarını həyata keçirmək üçün istifadə olunan məlumatlar məcmusuna iqtisadi informasiya deyilir.

İqtisadi informasiya həm keçmiş, həm də gələcək hadisələrə aid edilir, bu səbəbdən də iqtisadi informasiya istehsal-təsərrüfat fəaliyyəti və bu fəaliyyətin idarə olunması prosesində yaranan informasiyadır.

İqtisadi informasiya aşağıdakı kimi mühüm xassələri ilə xarakterizə olunur:

•Adi sənədlərdə və texniki daşıyıçılarda əks etdirilir;

•Dəyər, natural və digər formalarda ifadə edilir;

•Həmçinin çoxluğu, müxtəlif əlamətlər üzrə qruplaşdırılması, uzun müddət saxlanması,dövrü olaraq təkrarlanması ilə xarakterizə olunur;

•Təyinatından asılı olaraq informasiyanın işlənməsi müəyyən vaxt hədlərində həyata keçirilir.

İqtisadi informasiya yaranma mərhələləri və mənbələri 

əlamətlərinə görə ilkin və törəmə informasiya növlərinə ayrılır.

İlkin informasiya müəsissənin, firmanın istehsal – təsərrüfat və maliyyə fəaliyyətininhəyata keçrliməsi zamanı, törəmə informasiya isə ilkin informasiyanın müəyyən işlənmə prosesindən keçməsi nəticəsində yaranır.

Törəmə informasiya da öz növbəsində aralıq və nəticə (icmal – yekun) informasiya növlərinə ayrılır. İqtisadi məsələlərin həlli və idarəetmə funksiyalarının yerinə yetirilməsi baxımından yararlığına və dolğunluğuna görə təsnif edilir.İnformasiyanın yararlılığı idarəetməinin tələblərinə nə dərəcədə uyğun gəlməsi ilə müəyyən edilir. İqtisadi informasiya dolğunluğuna görə tam, artıq, natamam informasiya növlərinə ayrılr. İdarəetmə sisteminin tamamilə yerinə yetirilməsinə imkan verən minimal zəruri həcmdə yararlı informasiyaya tam informasiya deyilir. Yararlı informasiyanıntəkrarlanması nəticəsində mövcud olan və idarəetmə işində istifadə olunmayan informasiyaya artıq informasiya deyilir. İqtisadi məsələlərin həllini təmin etməyən, idarəetmənin tələblərini ödəməyən məlumatlara isə natamam informasiya deyilir.Stabillik baxımından dəyişən, şərti – sabit və sabit informasiya növlərini fərqləndirmək lazımdır. Əgər müəyyən dövr ərzində mövcud sabit informasiya vahidlərinin miqdarının ümumi informasiya vahirdlərinin miqdarına nisbətini hesablasaq, o zaman sabitlik əmsalının qiymətini müəyyən etmək olar. Sənaye  müəssələrində  şərti sabit informasiyanın  (məsələn, plan, normativ və arayışinformasiyası) xüsusi çəkisi daha yüksəkdir.

İnformasiya idarəetmə obyektinə və ya idarəedici orqana münasibətinə görə xarici,daxili, giriş, çıxış informasiyasına ayrılır. İnformasiyanın xarici və daxili informasiyaya ayrılması onun yarandığı yerlə, giriş və çıxış informasiyasına ayrılması isə bir yerdən başqa yerə ötürülməsindən asılı olaraq müəyyənləşdirilir.

İdarəetmə sisteminə məxsusluğuna görə:

•Xarici mühit haqqında informasiya;

•İdarəedici altsistemin informasiyası;



 

İdarəedən altsistemin informasiyası;



Məqsədli altsistem haqqında informasiya.

Ötürmə formasına görə:

•

Verbal (məsələn, nəqli informasiya)



 

Qeyri-verbal (məsələn, qrafik)

Başverməmərhələlərinə görə:

•

İlkin (informasiya mənbəyində baş verən);

•

Törəmə (verilmiş alqoritm əsasında ilkin informasiyadan formalaşan);

•

Aralıq (ilkin informasiyanın törəmə informasiyaya çevrilməsi prosesində baş verən,gələcəkdə istifadə üçün yenidən işlənilmiş və toplanan verilənləri saxlayan).

Maşın emalında təyinatına görə:

•

Giriş (emala daxil olan);

•

Çıxış (emalın gələcəkdə ötürüləcək nəticəsi).

Başvermə yerinə görə:



 

Daxili;



Xarici.

Stabillik dərəcəsinə görə:

•

Şərti – sabit (emal üçün çox dəfə istifadə olunan, uzun müddət ərzində dəyişilməz);

•

Dəyişkən (müəyyən müddət ərzində ilkin və dövri daxil- olmalardan asılı olaraqdəyişən).

Sorğuya əsasən:

•

Relevant (sorğuya uyğun forma);

•

Münasib (sorğunu formalaşdıran şəxsin informasiya tələbatına uyğun).

İdarəetmə sisteminin səviyyəsinə görə:

•

Xüsusi şəxslərin informasiyası;

•

Müəsissə və təşkilatın informasiyası;

•

 Nazirlik və təsisatların informasiyası;



 

Dövlət səviyyəsində olan informasiya.

Başvermənin dövriliyinə görə:

•

Gündəlik;

•

Həftəlik;

•

Rüblük;

•

Aylıq;



 

Yarımillik;



 

İllik və s.Cəmiyyətin iqtisadi inkişaf səviyyəsi, onun istifadə etdiyi informasiyanın həcmi vəmürəkkəbliyi informasiya sənayesinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Formalaşmamənbələrindən və informasiya təşkilinin fəaliyyət dairəsindən asılı olaraq informasiya daxilivə xarici informasiyaya ayrılır.

Daxili informasiya

 bir qayda olaraq, təşkilatın maliyyə - təsərrüfat vəziyyətini əksetdirir və standart formallaşdırılmış prosedurlar vasitəsilə keyfiyyətlə emal edilə bilər.

Xarici informasiya

 – təşkilatın xaricində, mövcud olan və fəaliyyət göstərən iqtisadivə siyasi obyektlər, onlararası münasibətlər (məsələn, müştərilərlə, təchizatçılarla,vasitəçilərlə, rəqiblərlə, dövlət orqanları ilə və s. münasibətlər) haqqında məlumatlardır. Bir 

qayda olaraq, bu informasiya tam deyil, ehtimallı xarakter daşıyır. Bu cür informasiyanıemalın qeyri-standart prosedurlarının köməyilə formallaşdırmaq mümkündür.

Milli iqtisadiyyatın və onun ayrı–ayrı obyektlərinin idarəetmə funksiyalarını həyatakeçirmək üçün istifadə olunan məlumatlar məcmusuna iqtisadi informasiya deyilir. İqtisadiinformasiya həm keçmiş, həm də gələcək hadisələrə aid edilir, bu səbəbdən də iqtisadiinformasiya istehsal – təsərrüfat fəaliyyəti və bu fəaliyyətin idarə olunması prosesindəyaranan informasiyadır.İqtisadi informasiya aşağıdakı kimi mühüm xassələri ilə xarakterizə olunur:

•

Adi sənədlərdə və texniki daşıyıçılarda əks etdirilir;

•

Dəyər, natural və digər formalarda ifadə edilir;

•

Həmçinin çoxluğu, müxtəlif əlamətlər üzrə qruplaşdırılması, uzun müddət saxlanması,dövrü olaraq təkrarlanması ilə xarakterizə olunur;

•

Təyinatından asılı olaraq informasiyanın işlənməsi müəyyən vaxt hədlərində həyatakeçirilir.İqtisadi informasiya yaranma mərhələləri və mənbələri əlamətlərinə görə ilkin vətörəmə informasiya növlərinə ayrılır.İlkin informasiya müəsissənin, firmanın istehsal – təsərrüfat və maliyyə fəaliyyətininhəyata keçrliməsi zamanı, törəmə informasiya isə ilkin informasiyanın müəyyən işlənmə prosesindən keçməsi nəticəsində yaranır.Törəmə informasiya da öz növbəsində aralıq və nəticə (icmal – yekun) informasiyanövlərinə ayrılır. İqtisadi məsələlərin həlli və idarəetmə funksiyalarının yerinə yetirilməsi baxımından yararlığına və dolğunluğuna görə təsnif edilir.İnformasiyanın yararlılığı idarəetməinin tələblərinə nə dərəcədə uyğun gəlməsi iləmüəyyən edilir. İqtisadi informasiya dolğunluğuna görə tam, artıq, natamam informasiyanövlərinə ayrılr. İdarəetmə sisteminin tamamilə yerinə yetririlməsinə imkan verən minimalzəruri həcmdə yararlı informasiyaya

tam

 informasiya deyilir. Yararlı informasiyanıntəkrarlanması nəticəsində mövcud olan və idarəetmə işində istifadə olunmayan informasiyaya

artıq

 informasiya deyilir. İqtisadi məsələlərin həllini təmin etməyən, idarəetmənin tələbləriniödəməyən məlumatlara isə

natamam

 informasiya deyilir.Stabillik baxımındn dəyişən, şərti – sabit və sabit informasiya növlərini fərqləndirmək lazımdır. Əgər müəyyən dövr ərzində mövcud sabit informasiya vahidlərinin miqdarınınümumi informasiya vahirdlərinin miqdarına nisbətini hesablasaq, o zaman sabitlik əmsalınınqiymətini müəyyən etmək olar.Sənaye müəssələrində şərti-sabit informasiyanın (məsələn, plan, normativ və arayışinformasiyası) xüsusi çəkisi daha yüksəkdir.İnformasiya idarəetmə obyektinə və ya idarəedici orqana münasibətinə görə xarici,daxili, giriş, çıxış informasiyasına ayrılır. İnformasiyanın xarici və daxili informasiyaya