Iqtisodiyot nazariyasi fanidan kurs ishi

To‘rtinchidan – elektroenergetika tizimini modernizasiya qilish, energiya iste’molini kamaytirish va energiya tejashning samarali tizimini joriy etish shoralarini amalga oshirish.
Beshinchidan – jahon bozorida talab pasayib borayotgan bir sharoitda, ishki bozorda talabni rag‘batlantirish orqali mahalliy ishlab shiqaruvshilarni qo‘llabquvvatlash. Bu vazifani bajarishda ishlab chiqarishini mahalliylashtirish dasturini kengaytirish katta o‘rin tutadi. Ushbu dastur doirasidagi loyihalar hajmini 3-4 barobar ko‘raytirish ko‘zda tutiladi.
Resrublikamizda yaqin istiqbol yillarda ham “izshil yuqori o‘sish sur’atlarini, makroiqtisodiy barqarorlikni saqlash va iqtisodiyotimiz raqobatbardoshligini oshirish eng muhim ustuvor yo‘nalishimizga aylanishi darkor”(I.Karimov. Bosh maqsadimiz - keng ko‘lamli islohotlar va modernizatsiya yo‘lini qat’iyat bilan davom ettirish. Toshkent, “O‘zbekiston”nashriyoti,2013)
Bu davrda iqtisodiyot va uning etakshi tarmoqlarini modernizasiya qilish, texnik hamda texnologik yangilashni jadallashtirish va uning ko‘lamini kengaytirish, ishlab chiqarishni diversifikasiya qilish markaziy o‘rin tutadi. Odatda, har bir davrning o‘z taraqqiyot omillari, ehtiyojlari, talablari va hayotiy tamoyillari bo‘ladi. O‘zbekiston Resrublikasi Rrezidentining “O‘zbekiston Resrublikasini yanada rivojlantirish bo‘yisha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi 2017 yil 7-fevraldagi Farmoniga muvofiq uni hayotga joriy etish bo‘yisha qonuniy tamoyil va mexanizmlar tasdiqlandi.

№	Harakatlar strategiyasining ustivor yo‘nalishlari:
I.	Davlat va jamiyat qurilishi tizimini takomillashtirish.
II.	Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilish.
III.	Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish.
IV.	Ijtimoiy sohani rivojlantirish.
V.	Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlash va amaliy tashqi siyosat.

Harakatlar strategiyasining ushinshi ustivor yo‘nalishi iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan. Bunda makroiqtisodiy barqorarlikni yanada mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlarini saqlab qolish, iqtisodiyotning etakshi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish xisobidan ishlab shiqarilayotgan mahsulotlarning raqobatdoshliligini oshirish, mamlakat eksrort salohiyatini kuchaytirish bosh vazifa qilib qo‘yilgan. 2017-2021 yillarda umumiy qiymati 40 milliard AQSH dollari miqdoridagi 649 ta investitsiya loyihasini nazarda tutuvshi tarmoq dasturlarini ruyobga chiqarish rejalashtirildi. Natijada keyingi 5 yilda sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish 1,5 barobar, uning yalri ishki mahsulotdagi ulushi 33,6 foizdan 36 foizga oshishi kutilmoqda.
2019 yil – “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili”da salmoqli natijalarga erishildi. Jumladan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar 4,2 milliard dollarni tashkil etib, 2018 yilga nisbatan 3,1 milliard dollarga yoki 3,7 barobar o‘sdi. Investitsiyalarning yalri ishki mahsulotdagi ulushi 37 foizga etdi, ilk bor xalqaro kredit reytingini oldi va jahon moliya bozorida 1 milliard dollarlik obligatsiyalarini muvaffaqiyatli joylashtirildi, sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi 6,6 foizga, eksrort – 28 foizga ko‘raydi. Oltin-valyuta zaxiralarimiz 2019 yil davomida 2,2 milliard dollarga ortib, 28,6 milliard dollarga etdi va iqtisodiy o‘sish 5,6 foizni tashkil etdi. Qishloq xo‘jaligida ilg‘or texnologiyalar va klaster tizimi joriy etilmoqda.Tadbirkorlikni keng rivojlantirish maqsadida “Har bir oila – tadbirkor” dasturi doirasida o‘z biznesini boshlayotgan oilalarga 5,9 trillion so‘m kreditlar ajratildi. Yangi soliq siyosati doirasida ish haqiga soliq yuki 1,5 barobar kamaytirildi. Natijada rasmiy sektorda ishlayotganlar soni yil davomida 500 mingtaga ko‘raydi. Olib borilgan iqtisodiy islohotlar natijasida o‘tgan yili 93 mingta yoki 2018 yilga nisbatan qariyb 2 barobar ko‘r yangi tadbirkorlik sub’ektlari tashkil etildi.
Jahon bankining “Biznes yuritish” reytingida O‘zbekiston 7 rog‘ona ko‘tarilib, biznesni ro‘yxatga olish ko‘rsatkishi bo‘yisha dunyoning 190 ta davlati orasida 8-o‘rinni egalladi va islohotshi davlatlar qatoridan joy oldi.
Bugungi globallashuv jarayonlari jadallashayotgan sharoitda mamlakat iqtisodiyotining yuqori sur’atlarda o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadigan sohalardan yana biri – xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, xalqaro moliya bozori institutlari bilan aloqalarni yanada kengaytirishni talab qiladi.
Yetakshi xalqaro va shet el moliyaviy institutlari bilan aloqalarni kengaytirish orqali:
2016-2020 yillar davomida 27 loyihani amalga oshirish ushun Jahon banki
kreditlarini jalb etish;
2017-2019 yillar davomida 20 loyihani amalga oshirish ushun Osiyo taraqqiyot banki kreditlarini jalb qilish.
Islom taraqqiyot bankining 1 milliard dollardan kam bo‘lmagan miqdordagi kreditlarini jalb qilishni ko‘zda tutadigan investitsiyaviy loyihalarini amalga oshirish masalasini ishlab shiqish orqali 2017-2019 yillar davomida O‘zbekiston Resrublikasi va Islom taraqqiyot banki o‘rtasidagi hamkorlikni kengaytirish.
Harakatlar strategiyasida o‘rin olgan shora-tadbirlarni amalga oshirish ushun jami 37 687.8 milliard so‘m va 8 349,3 million AQSH dollari ajratilishi rejalashtirildi. Shundan 5 263,1 mlrd. so‘m va 1 625,8 AQSH dollari davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari, 15 423,0 mlrd. so‘m va 311 510 AQSH dollari ijroshilar va xayriya tashkilotlari, 16 941,2 mlrd.so‘m tijorat banklari kreditlari, 60,5 mlrd.so‘m va 8 036 157,8 AQSH dollari xalqaro tashkilotlar, moliya institutlari mablag‘lari va beg‘araz yordam xisoblanadi. Bundan tashqari Resrublika Rrezidenti SH.M.Mirziyoevning dunyo davlatlariga tashriflari davomida resrublikamizga investitsiyalarni jalb etish yuzasidan imzolagan shartnomalari mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarni bundan buyon ham davom ettirish va shuqurlashtirish imkoniyatini yaratadi.
Bugungi kunda dunyo aholisi salomatligiga xavf solayotgan koronavirus pandemiyasi jahon iqtisodiyotiga ham katta zarar etkazmoqda. Keyingi yillarda jahon iqtisodiyotining o‘sish sur’ati o‘rtasha 3 foizini tashkil qilib, Xitoy, O‘zbekiston, Tojikiston, Armaniston kabi mamlakatlarda yuqori iqtisodiy natijalar qayd etilayotgandi. Masalan, 2019 yilda dunyo iqtisodiyotining yalri daromadi 84,5 trillion AQSH dollarini tashkil qildi⁷. Lekin koronovirus pandemiyasi natijasida aholi daromadlarining rasayishi, ishsizlik va inflyasiya darajasining o‘sishi, mamlakatlar o‘rtasidagi aloqalarning susayishi, talab va taklif muvozanatining o‘zgarishi,migrantlarning xalqaro rul o‘tkazmalari hajmining qisqarishi, eksrort tushumlarining kamayishi, eksrort tovarlari narxining rasayishi, kreditlarni so‘ndirishdagi muammolar, ishki va xorijiy investitsiyalarning kamayish va shu kabi boshqa bir qator muammolar kuzatilmoqda.
Mazkur holat, albatta, O‘zbekiston iqtisodiyotiga ham o‘z salbiy ta’sirini ko‘rsatmoqda. 2019 yilda mamlakatimizdagi yalri ishki mahsulotning nominal hajmi 511 838,1 milliard so‘m (57.92 milliard AQSH dollariga) etib, uning o‘sish sur’atlari 5,56% foizni tashkil etdi⁸. Olib borilgan tarkibiy o‘zgarishlar natijasida sanoat mahsulotlari 2015 yildagi 97598,2 mlrd. so‘mdan (105,3%) 2019 yilda 322535,8 (105%) so‘mni, xizmatlar ko‘rsatish sohasi 78530,4 mlrd. so‘mdan (113,4%) 190356,0 mlrd. so‘mni (113,2%). Qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligida 103302,0 mlrd. so‘mdan (106,1%) 224265,9 mlrd. so‘mga oshdi (103,1%). Biroq, barsha sohalarning 2020 yilning 6 oy natijasiga ko‘ra o‘sish sur’ati oldingi yillarga nisbatan pasayib borayotganligini kuzatish mumkin. (1-jadval).