Иран Ислам Республикасынын

Mən özüm şiəyəm, budur sifətim,

Leyk əshabə yox müxalifətim,

Gər Əbubəkr ilə Ömər, Osman,

Zülm ediblərsə, həqq edər divan.

Dilini saxla lənət etməkdən,

Qeyri şəxsə şəmatət etməkdən.

Bölünmə, parçalanma budur İslam dünyasını zəiflədən, gücdən salıb düşmənlərin qarşısında aciz göstərən. Şiə və sünni! Uzun illər bu ad altında İslam dünyası parçalanmış, içinə nifaq salınmış və bundan əlavə, məzhəblər içində yüzlərlə ayrılmalar bu faciəni son nöqtəyə qaldırmışdır. İndi İslam dünyasna hava və su kimi lazım olan məsələ, birlik, qardaşlıqdır. Bir olmaq, bütün umu-küsüləri kənara qoyaraq, İslamın çıçəklənməsi uğrunda birgə çalışmaq lazımdır. Qədimdən ulu babalarımız bu vəhdət üçün möhkəm təməl qoymuşlar.

Şah İsmayılın ana babası Uzun Həsən də bu birliyin tərəfdarı idi. Uzun Həsənin din sahəsindəki siyasəti ölkənin möhkəmləndirilməsinə xidmət edirdi. Onun dövründə Ağqoyunlu dövlətində sünnilik geniş yayılmışdı. Bu məzhəb rəsmən qəbul olunmuşdu. Ancaq şıələr sıxışdırılmırdı. Əksinə Uzun Həsən hər iki məzhəbə qulluq edənləri birləşdirməyə çalışırdı. O, öz qızı Martanı şiəliyi təbliğ edən Səfəvilərin başçısı Şeyx Heydərə vermişdi. Şərqdə Aləmşahbəyim kimi tanınan bu qadın XVI yüzillikdə qüdrətli Azərbaycan dövlətini yaratmış şah İsmail Xətainin anası idi.

Uzun Həsən müsəlman olmayanlara da yaxşı münasibət bəsləyirdi. Bunu Venetsiya elçisi Katerino Zeno da yazmışdı: "Bu ölkədə (Ağqoyunlu dövlətində) çoxlu erməni var. Onlar xristiandırlar. Hökmdar onlara yeni məbəd (ibadətgah) tikməyə icazə verib."

Yazıçı Vəli Həbiboğlu "A. A. Bakıxanov" adlı əsərində bir çox maraqlı məlumatlar verir. Həmin məlumatları birdə yada salmağı faydalı bilirik:

"Abbasqulu ağa Fətəli xan barədə Bestujev-Marlinskiyə çox söhbət etmişdi. Odur ki, indi o, Fətəli xanın adını çəkəndə Marlinski heç də təəccüblənmədi.

-Saşa, bəs rusların çarı yalnız Avropaya meyl edir? Onun Şərq siyasəti barədə hansı təklıfləri mövcuddur?

-Darıxma Abbasqulu ağa, Böyük Pyotr Şərqi yaddan çıxarmayıb, öz vəsiyyətnaməsində ona daha çox yer ayırıb. O vəsiyyətin 9-cu bəndində bu haqda gör nə deyir: Rusiya dövlətini o vaxt dövlət adlandırmaq olar ki, onun paytaxtı bütün Asiya və Avropa xəzinələrinin açarı olan İstanbulda qərar tapmış ola. İndi mümkün qədər əla məkan sayılan İstanbul cəvahirinə sahib olmalı. Əlbəttə, İstanbula sahib olan padşah aləmdə padşahlar padşahı olacaq. Bu məqsədə çatmaq üçün, həmişə Türkiyə ilə İran arasında fitnə törədib, dava-dalaş salınmalıdır. Sünni və şiə məzhəb ixtilafı böyük ordu və kəskin silah işini görüb Asiyada Rusiyanın nüfuzunu yürütmək üçün ən birinci vasitədir. Hər kəs daim hər vasitə ilə onların arasında nifaq və düşmənçilik səbəblərini toplayıb bir-birinə yadlıq və ədavət bəsləməyi təbliğ etmişlər. Onları dostluq məqamına gəlməyə qoymayın. Bizi ən çox xoşhal edən şeylərdən biri də sünni-şiə və sairənin arasındakı müsəlman din xadimlərinin işlərinə müdaxilə ixtiyarı olmasıdır.

Həqiqətən, İslam dünyasına qarşı hiylələr quran düçmənlər az müvəffəqiyyətlər qazanmayıblar. Amma İslam rəhbərləri arasında da bu hiylələri duyanlar, onlara qarşı tədbir görənlər az olmayıblar. Belə insanlardan biri Nadir şah olub. O, şiə və sünni alimlərini birləşdirmək, İslam xalqlarını bir araya gətirib, ağ günə çıxartmaq üçün çox cəhdlər etdi və bu yolda həyatını da qurban verdi. Köhnəpərəst, rəyasətpərəst yarasalar onun yandırdığı bu işığa tab gətirə bilməyəcəklərini görüb, sui-qəsd hazırlayaraq, xaincəsinə Nadir şahı qətlə yetirdilər. Bu barədə Ə. Nicatın "Dünya sərkərdələri" əsərin­dən bir epizoda nəzər salaq: "O, İranla Türkiyə və başqa ölkələrdəki türk xalqları arasında mövcud olan ziddiyyətləri görüb, onları aradan qaldırmaq istədi. Bunun üçün Cəfəri təriqətini yaymaq əmrini verib, şiələrlə sünniləri qardaş edəcəyinə söz verdi. Lakin onu başa düşmürdülər. Belələrin­dən biri olan Sistan vilayətinə vali təyin etdiyi Fətəli xan idi. O, yüz min qoşun toplayıb, Nadir şaha qiyam qaldırdı. Fətəli xan öz gücünə o qədər inanırdı ki, adına pul zərb etdirdi. Nadir şah ermənilərin qiyamçılarla gizli əlaqəsinə görə qraf Arutyun Şarilyanı tonqalda yandırtdı. Onun dörd tərəfi satqınlarla dolu idi. Çünki Nadir şah rüşvətin, özbaşınalığın kökünü kəsmək istəyirdi. Buna görə öz qardaşı Əliqulu xan da ona qarşı qiyam qaldırdı. Lakin düşmənlər açıq mübarizənin mənasız olduğunu görüb, niyyətlərini gizli həyata keçirməyə başladılar. Bunun üçün satqın da tapıldı. Şahın şəxsi qvardiyasının başçısını, Azərbaycan türkü Saleh bəy Əfşarı ələ aldılar.

Nadir şah Sistana qiyamı yatırmağa gedərkən 1747-ci il iyunun 20-dəXorasanın Xabuşan vilayətinin Xoşab kəndində yataqda yuxuda ikən namərdcəsinə öldürüldü. Və bununla İranın gələcək fəlakətlərinin əsası qoyuldu."

Böyük Sabirimiz çox az şəxsə mədhiyyə qələmə alıb və ölümünə təəssüf edərək Nadir şah üçün belə yazıb: