2.854 Sayılı Deniz İş Kanununun Kapsamı -
854 sayılı Deniz İş Kanununa göre, "Bu kanun denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk Bayrağını taşıyan ve yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir hizmet akdi ile çalışan gemiadamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır" (m. 1/1). Yine aynı maddenin 2. bendine göre, aynı işverene ait gemilerin grostonilatoları toplamı yüz veya daha fazla olduğu veyahut işverenin çalıştırdığı gemiadamı sayısı 5 veya daha fazla bulunduğu takdirde Deniz İş Kanunu hükümleri uygulanacaktır.
Yargıtaya göre de, gemi yabancı ülke bayrağı taşıyor veya gemi Türk bayraklı olsa dahi yüz grostonalitoluk değilse yada diğer belirtilen istisnai şartları taşımıyor ise bu gemide çalışanlar hakkında Deniz İş Kanunu uygulanamaz. Taşıma işinde çalışan bu gemideki işçiler de 4857 sayılı İş Kanunu kapsamı dışında kaldığından, haklarında Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır(Yarg. 9. HD., 06.03.2017, E. 2017/7530 K. 2017/3270).
-
Deniz İş Kanunun 4. maddesine göre, "Bu kanun hükümleri, mütekabiliyet esaslarına göre Türk gemiadamlarına aynı mahiyette haklar tanıyan devletlerin uyruğunda olup bu kanun kapsamına giren gemilerde çalışan gemiadamlarına bu uygulanır".
3.5953 Sayılı Basın İş Kanununun Kapsamı
5953 sayılı Basın İş Kanunun 1. maddesine göre, "Bu Kanun hükümleri Türkiye'de yayınlanan gazete ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunundaki "işçi" tarifi şümulü haricinde kalan kimselerle bunların işverenleri hakkında uygulanır". Aynı maddenin 2. fıkrasına göre, Kanunun kapsamına giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denir. Bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere Basın İş Kanunun kapsamına, gazetecilerle onların işverenleri girmektedir. 3984 sayılı Radyo Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunun 38. maddesine göre, özel radyo ve televizyonların haberle ilgili birimlerinde çalışanlar da 5953 sayılı Kanun kapsamındadır.
-
Basın İş Kanununun kapsamına giren işyerleri, Türkiye'de yayınlanan gazete ve haftalık, aylık gibi belirli dönemlerde çıkan dergilerle (mevkuteler), haber ve fotoğraf ajansları olarak sıralanabilir. Söz konusu edilen bu işyerlerinde fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlar, Kanunda gazeteci olarak kabul edilir. Buna göre, yazar, yazı işleri müdürü, muhabir, çevirmen, fotoğrafçı, kameraman, ressam, karikatürist gibi çalışanlar gazeteci olarak değerlendirilmelidir. Ancak gazete, dergi, haber ve fotoğraf ajanslarında teknik, idari ve mali işlerde (sekreter, muhasebe elemanı, satış ve pazarlama vs.) çalışanlar gazeteci olarak değerlendirilemezler.
Basın İş Kanunu kapsamı açısından gazetenin kamuya hitap etmesi ve devamlılık göstermesi gerekir. Gazetenin yayınlanması gerekirse bu mutlak anlamda nesne olarak basılıp çoğaltılması anlamına gelmeyip elektronik ortamda yayınlanması ve kamuya sunulması mümkündür(Yarg. 9. HD., 17. 4. 2007, E. 2006/33909 K. 2007/11104).
4.6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununun Kapsamı
4857 sayılı İş Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu kapsamı dışında kalan işçilerin iş ilişkileri için, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 393 ila 447. maddelerinde yer verilen genel hizmet sözleşmesine ilişkin hükümler uygulanacaktır. Türk Borçlar Kanunun söz konusu bu hükümleri genel nitelikte olup, belirtilen İş Kanunlarında boşluk bulunması halinde uyuşmazlığın niteliğine ters düşmemek kaydıyla uygulanır.
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanununda yapılan değişiklik uyarınca yukarıda belirtilen hukuki ilişkilerden kaynaklanan uyuşmazlıklar nedeniyle açılacak davalarda da arabuluculuk bir dava şartı olarak düzenlenmiştir.
IV. İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI(İşçi, İşveren, İşveren Vekili, Asıl- Alt İşveren Kavramı, İşyeri Kavramları)
1.İşçi -
4857 sayılı İş Kanununa göre, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir (İş K. m.2/1).
-
854 sayılı Deniz İş Kanununa göre, bir hizmet aktine dayanarak gemide çalışan kaptan, zabit ve tayfalarla diğer kimselere “gemiadamı” denir.
-
5953 sayılı Basın İş Kanununa göre, fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denir.
-
6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ise, sadece iş sözleşmesi ile çalışanları değil aynı zamanda çalışmayı konu alan taşıma, yayın, komisyon, eser, vekalet, adi şirket sözleşmeleri ile çalışanları da işçi saymıştır. Ancak, toplu iş sözleşmesi ve grev hakkı sadece iş sözleşmesi ile çalışanlara tanınmıştır.
2. İşveren -
4857 sayılı İş Kanununa göre işveren, işçi çalıştıran tüzel veya gerçek kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir (m. 2/1). Tüzel kişi işverenin bir özel hukuk kişisi (şirket, dernek, sendika gibi) veya bir kamu hukuku tüzel kişisi (belediye, üniversite gibi) de olması mümkündür.
İşveren niteliğini kazanmak işçi çalıştırma ön koşuluna bağlıdır. Ayrıca belirtelim ki, bir kişinin işveren olarak kabul edilmesi için, işçi çalıştırdığı yerin mülkiyetinin kendine ait olması gerekmez.
-
Deniz İş Kanununa göre, gemi sahibine veya kendisinin olmayan bir gemiyi kendi adına ve hesabına işleten kimseye “işveren” denir (m. 2/1, A).
-
Basın İş Kanununa göre de, bir iş sözleşmesine dayanarak gazeteci çalıştıran kişiler işveren sayılır (m. 1, 4).
-
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunun 2. maddesinin 3. fıkrasında belirtildiği üzere, STİSK’in uygulanması bakımından işveren, 4857 sayılı Kanunda tanımlandığı gibidir.
3.İşveren Vekili -
4857 sayılı İş Kanununa göre işveren vekili:İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir.İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur(m. 2/4).
Söz konusu tanımdan hareketle, bir işyerinde genel müdür, işyeri müdürü, personel müdürü, teknik müdür, atölye şefi gibi sıfatları taşıyan kişiler işveren vekili sıfatına sahiptir.
Yine İş Kanununa göre, işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır. İşveren vekilliği sıfatı, işçilere tanınan hak ve yükümlülükleri ortadan kaldırmaz.
-
İş güvencesi kapsamı bakımından işveren vekili: İş Kanununda düzenlenen iş güvencesi hükümlerinden yararlanabilmek için, belirli nitelikleri sahip işveren vekili olmama şartı getirilmiştir. İş Kanununun 18. maddesinin son fıkrasına göre, işletmenin bütününü sevk ve idare eden işveren vekili ve yardımcıları ile işyerinin bütününü sevk ve idare eden ve işçiyi işe alma ve işten çıkarma yetkisi bulunan işveren vekilleri iş güvencesi hükümlerinden yararlanamaz.
-
Deniz İş Kanununa göre işveren vekili: Kaptan veya işveren adına ve hesabına harekete yetkili olan kimseye “işveren vekili” denir (m. 2/1, Ç).
-
Basın İş Kanununda işveren vekili tanımı yapılmamıştır. Ancak, işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimseleri işveren vekili olarak tanımlamak mümkündür (Sarper Süzek, İş Hukuku, 12. Bası, İstanbul 2016, s. 199).
-
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre işveren vekili: İşveren adına işletmenin bütününü yönetenlere işveren vekili denir (m. 2/e). İşletmenin bütününü değil sadece bir kısmını yöneten örneğin personel müdürü, insan kaynakları müdürü, muhasebe müdürü gibi kişiler işletmenin bütününü yönetmediklerinden bu kanun bakımından işveren vekili sayılmazlar. Bu Kanun anlamında işveren vekilleri ile toplu iş sözleşmesi görüşmelerine işvereni temsilen katılanlar, toplu iş sözleşmesinden yararlanamayacaktır (STİSK. m. 39/7).
Dostları ilə paylaş: |
