İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 

---

171 
7.2.2. Açıq sistemlərin şəbəkədə qarşılıqlı fəaliyyətinin etalon modeli 
Müasir cəmiyyət üçün xarakterik olan standartlaşdırma problemi qlobal informasiya 
fəzasının yaranması ilə əlaqədar olaraq informasiya yayımı sferasında xüsusilə kəskindir. 
Şəbəkələrarası qarşılıqlı fəaliyyət prosedurları üçün Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı 
(İSO – İnternational Standard Orqanization) tərəfindən işlənib hazırlanmış standartlardan 
istifadə edilir. Bu, ―açıq sistemlərin qarşılıqlı fəaliyyət standartları‖ (OSİ Ref. Model – 
Open Systems İnterconnection – Reference Model) və ya ―Yeddisəviyyəli şəbəkə 
mübadiləsinin etalon modeli‖ adlanır. 
İSO modeli şəbəkədə məlumat ötürülüşü məsələsini 7 səviyyəyə bölür: 
1. Fiziki səviyyə (Physical Layer); 
2. Kanal səviyyəsi (Data Layer); 
3. Şəbəkə səviyyəsi (Network Layer); 
4. Nəqliyyat səviyyəsi (Transport Layer); 
5. Seans səviyyəsi (Session Layer); 
6. Verilənləri təqdimetmə səviyyəsi (Presentation Layer); 
7. Tətbiqi səviyyə (Application Layer). 
Fiziki səviyyə protokollarının əsas təyinatı fiziki rabitə və onunla bağlı istismar 
hazırlığını təmin etməkdən ibarətdir. Bu səviyyə üçün çəbəkə adapteri və modem proqram 
təminatı məsuliyyət daşıyır. Fiziki səviyyə paketləri kanal səviyyəsi paketləri ilə eynidir. 
Kanal səviyyəsi məlumat ötürən rabitə xətlərinin idarə edilməsi səviyyəsidir və lokal 
şəbəkələrdə paketləri idarə edir. Bilavasitə rabitə xətti ilə ötürülən paketə kadr deyilir. 
Rabitə kanalı və ya qəbuledici qurğu bu və ya digər səbəbdən işə hazır deyilsə, buna 
şəbəkə konflikti deyilir. Konflikti həll etmək üçün ötürməni təxirə salmaq lazımdır. 
Şəbəkə səviyyəsinin protokolları lokal şəbəkə daxilində fəaliyyət göstərir. Bu 
səviyyədə şəbəkə modulu ötürülən informasiyaya mənbə və ünvan barədə lazımi 
informasiyanı əlavə edir ki, bu da hansı kompüterin hansı kompüterlərlə bağlantıya malik 
olduğu məlum olur. TCP/IP ailəsinə daxil olan IP (Internet Protokol) şəbəkə səviyyəsinə 
aiddir.
Nəqliyyat səviyyəsinin protokolları aralarındakı məsafədən asılı olmayaraq iki 
kompüter arasında kəsilməz ötürməni təmin edir. Protokollar sistemində nəqliyyat 
səviyyəsi iki protokolla təmsil olunur: 1) TCP – Transmission Control Protocol və 2) 
UDP – User Datagramm Protocol. 

---

172 
Bir seans daxilində müxtəlif kompüterlər bir neçə dəfə informasiya mübadiləsi 
etdikdə sean səviyyəsindən istifadə edilir. 
Məlumatın ötürülməyə hazırlanmasına tətbiqi səviyyədə başlanır. Bu səviyyəyə 
məlumat ötürən tətbiqi proqram məsuldur. Tətbiqi səviyyəyə http, telnet və s. İnternet 
servisləri aiddir.