İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 4.8.1 Baza məntiqi elementlər. Bunlar ―VƏ‖, ―VƏ YA‖ və ―DEYİL‖ elementləridir.
―VƏ‖ məntiqi elementi girişə daxil olan iki siqnaldan (00 və ya 01 və ya 10 və ya 11) 
bir siqnal (0 və ya 1) hasil edir. Bu aşağıdakı fiziki sxemlə reallaşdırılır: 
94
Rastr – poliqrafiyada, avtotipiya hazırlama işində istifadə edilən torşəkilli optik cihaz. 

---

61 
Yəni, ―VƏ‖ məntiqi elementinin yalnız hər iki girişinə elektrik impulsu verildikdə 
(A=1 və B=1 olduqda) çıxışda impuls yaranır (F=1 olur). 
―VƏ YA‖ məntiqi elementi aşağıdakı fiziki sxemlə reallaşdırılır:
Göründüyü kimi, ―VƏ YA‖ məntiqi elementinin girişlərindən birinə impuls 
verildikdə çıxışda impuls yaranır. 
―DEYİL‖ məntiqi elementi aşağıdakı fiziki sxemlə reallaşdırılır: 
Yəni, girişə impuls verilmədikdə çıxışda impuls yaranır. 
 
4.8.2 2-lik ədədlər cəmləyicisi 
Kompüterin işini maksimum sadələşdirmək üçün müxtəlif riyazi əməllər prosessorda 
2-lik ədədlərin toplanmasına gətirilir. Odur ki, prosessorun əsas hissəsi cəmləyici 
summatordan ibarətdir.
Yarımcəmləyici. 2-lik ədədlər mərtəbə-mərtəbə cəmləndikdə tez-tez yüksək 
mərtəbəyə köçürmə etmək lazım gəlir. Fərz edək ki, A və B toplanan, P köçürülən, S isə 
cəmdir. Bu halda bir mərtəbəli 2-lik ədədlərin toplanması aşağıdakı cədvəldəki kimi 
olacaqdır: 
A 
B 
P 
S 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
0 
1 
1 
0 
0 
1 
1 
1 
1 
0 
DEYİL 
A(0,1) 
F(1,0) 
VƏ YA 
A(0,0,1,1) 
B(0,1,0,1) 
F(0,1,1,1) 
VƏ 
A(0,0,1,1) 
B(0,1,0,1)
F(0,0,0,1) 

---

62 
Göründüyü kimi, yüksək mərtəbəyə köçürmə (P) A və B arasında məntiqi vurmaya 
uyğundur: 
B
A
P
&
. Bu halda cəmləmə üçün aşağıdakı məntiqi ifadəni alırıq: 
)
&
(
&
)
(
B
A
B
A
S
. Beləliklə, yarımcəmləmə düsturu və buna uyğun fiziki sxem 
yaradılmışdır. Bu sxemə köçürmə mərtəbəsini əlavə etdikdə tam cəmləmə alınır: 
)
&
&
(
&
)
(
0
0
0
P
B
A
P
P
B
A
S
. Burada 
0
P
- kiçik mərtəbədən köçürmədir. Bu, tam bir 
mərtəbəli summatorun məntiqi sxemidir. Çoxmərtəbəli summator bunlardan yığılır.