İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

Veb-in funksiyaları nədən ibarətdir? 
Hər şeydən əvvəl qeyd edək ki, İnternetin digər informasiya servisləri kimi, Veb-in 
arxitekturası da ―müştəri – server‖ prinsipinə əsaslanır. Sistemin informasiya resursları 
Veb-serverlərdə hipermətn və ya hipermediya formasında saxlanır. Veb-serverin infor-
masiya resursları həm öz aralarında, həm də digər serverlərdəki resurslarla hiperiqti-
baslarla əlaqələndiklərindən, qlobal informasiya hiperməkanı yaranır. Veb-serverlərdəki 
informasiya resurslarının hipermətn təqdimatı (veb-səhifələr) və multimediya resursları 
(şəkillər, audio-video verilənlər və s.) HTML dilinə əsaslanır.
Beləliklə, Veb - bircins olmayan (hipermətn+multimediya) qlobal paylanmış infor-
masiya sistemidir. 
Veb-müştərilərinin proqram təminatı veb-brauzer adlanır. Veb-brauzer istifadəçiyə 
sorğu vermək imkanı yaratmaqla yanaşı, həm də cavabı öz kompüterinin ekranında 
almağa, çap etməyə, öz diskində saxlamağa, Veb-in paylanmış informasiya resursları 
fəzasında hiperiqtibaslar üzrə naviqasiya aparmağa şərait yaradır.
Veb-in instrumental vasitələri istifadəçi ilə veb-server arasında əks-əlaqə yarat-
maqla, müəyyən proqramların serverdə icrasına nail olmaq imkanı da yaradır. Bu halda 
server nəticəni münasib formaya salaraq istifadəçi kompüterinin ekranına çıxarır. Bu 
prinsip paylanmış VB-yə telekommunikasiya vasitələri ilə müraciət zamanı geniş tətbiq 
edilir.
8.9.2. Veb-in informasiya resursları 
Veb-in informasiya resursları hipermətn konsepsiyasına əsasən təşkil edilir. Bu 
konsepsiyanın məğzi ondan ibarətdir ki, Veb mühitində təqdim edilən sənədlər əlahiddə 

---

210 
və bölünməz tam deyildir. Burada informasiya resursu vahidi kimi həm bütövlükdə 
sənəd, həm də onun əvvəlcədən işarələnmiş fraqmentləri götürülə bilir. Bundan əlavə, 
veb-serverdə sənədlər və ya fraqmentlər arasındakı hiperiqtibaslar əvvəlcədən təyin 
edilmiş şəkildə olur. Bu qayda ilə sənədlərin mürəkkəb strukturu yaradılır. İstifadəçi 
istədiyi sənədə və ya fraqmentə istədiyi ardıcıllıqla baxa bilir.
Hipermətn dedikdə, bir-biri ilə hiperiqtibas adlanan məzmun əlaqələri olan sənədlər 
çoxluğu nəzərdə tutulur. Hipermətn elə mürəkkəb strukturlaşdırılməş mətndir ki, onun 
strukturu istifadəçiyə görünür. Hipermətnlə işləmək üçün veb-brauzer adlanan 
proqramdan istifadə edilir. Adi mətn xətti quruluşlu olduğundan, ona əvvəldən-axıra və 
ya axırdan-əvvələ ardıcıl baxmaq olar. Lakin hipermətn qeyri-xətti quruluşludur. Buna 
görə hipermətnə istənilən qaydada baxmaq mümkündür. Bu xassəsinə görə, hipermətn 
elektron lüğətlərin, ensiklopediyaların, dərsliklərin və s. qurulması üçün çox səmərəlidir. 
Hipermətn ideyası ilk dəfə ABŞ prezidenti T. Ruzveltin elm üzrə məsləhətçisi V. 
Buş tərəfindən irəli sürülsə də, yalnız 20 il sonra, 1965-ci ildə amerika alimi T.Nelson 
tərəfindən reallaşdırıldı.