İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

3.2.2 EHM nəsilləri.
1943-cü il. Amerikalı Qovard Aykenin rəhbərliyi və IBM firmasının sifarişi və 
dəstəyi ilə Mark-1 adlı ilk proqramla idarə edilən kompüter yaradıldı. Bu, elektromexaniki 
relelər üzərində qurulmuşdu. Verilənlərin emalı proqramları perfolentdən daxil edilirdi. 
1945-ci il. Amerikalı Con fon Neyman ―Eniak maşını barədə ilkin məruzə‖ adlı 
hesabatda müasir proqramla idarə edilən kompüterin iş prinsiplərini və komponentlərini 
elan etdi. Bu komponentlər aşağıdakıla idi: 
-hesab-məntiq qurğusu; 
-idarəetmə qurğusu; 
-yaddaş; 
-informasiyanın daxil edilməsi və çıxarılması qurğusu. 
52
Yaxın illərədək çobanlar otardıqları qoyun sürüsünün sayını və tərkibini çomaq, qamçı sapı və s. 
üzərinə naxışlara bənzər xüsusi yazı formasında qeyd edirdilər. Bəzi kəndlərdə indi də qonşular süd xapı 
edərkən divarda, kərəndə, dirəkdə və s. yanaşı şaquli xətlər çəkmək, xapı qaytardıqca həmin xətlərin 
üstündən çəpəki xətt çəkmək üsulundan istifadə edirlər (İ.M.) 

---

30 
Bu günədək istehsal edilən kompüterlərin böyük əksəriyyəti fon Neyman 
arxitekrturası ilə buraxılır. 
1946-cı il. Amerikalı Con Presper Ekert və Con Uilyam Moçli Mark-1 maşınından 
1000 dəfə sürətli olan ―Eniak‖
53
adlı ilk güclü elektron-rəqəm kompüterini yaratdılar. 
1956-cı il. Yüksək səviyyəli ilk alqoritmik dil olan FORTRAN yaradıldı. Bu dil, 
əslində, 1954-cü ildən 1957-ci ilədək Con Bekusun rəhbərliyi altında IBM 
korporasiyasında proqramçılar qrupu tərəfindən yaradılmışdı
54
. FORTRAN adı FORmula 
TRANslator sözlərindən yaradılmış və düsturların tərcüməçisi deməkdir. Bu dil bu gün də 
elmi və mühəndis hesablamalarının aparılmasında geniş istifadə edilir. 
1958-ci il. Amerikalı Cek Kilbi ilk inteqral sxem qurdu. 
1960-cı il. ALQOL-60 alqoritmik dili yaradıldı.