İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

3.2.4 Növbəti nəsil kompüterləri. 
Hesablayıcı qurğuların ölçüləri daim kiçilir. Vaxt var idi ki, elə bilirdilər, maşınların 
gücü artdıqca periferiya qurğularına və yaddaşa daha böyük sahə tələb olunacaqdır. Bu 
təsəvvürün yanlış olduğu aşkara çıxdı. 1965-ci ildə Qordon Mur müəyyən etdi ki, hər 18 
ayda hesablayıcı sistemlərin məhsuldarlığı 2 dəfə artır
76
. Bu qayda hal-hazırda Q.Mur 
qanunu adlanır. Q.Murun inteqral mikrosxemlərdəki tranzistorların sayının zamandan 
asılılığı üçün aşkarladığı empirik qanuna əsasən ayrı-ayrı tranzistorların miniatürləş-
dirilməsi templərini müəyyən etmək mümkündür. Q.Mur qanununa görə, elementar 
hesablayıcı modullarının ölçülərinin ildə 10-30% azalması göstərir ki, yaxın 5-10 il 
74
http://www.ptc.spbu.ru
75
www.osp.ru/os/2000/05-06/178019/
76
Moore H. // Electronics. 38, 1965, № 8

---

37 
ərzində elementar modulların ölçüləri təqribən 100-200 anqstrem, yəni, 0,01-0,02 mikron 
təşkil edəcəkdir. Bu o deməkdir ki, elementar hesablayıcı qurğuların ölçüləri sürətlə 
molekul və hətta atom ölçülərinə yaxınlaşır.
Lakin bu səviyyədə klassik fizika qanunları işləmir. Bu səviyyə kvant fizikası 
qanunlarının hökmünə tabedir ki, bunların da təbiəti nəzəri səviyyədə hələ axıradək 
öyrənilməmişdir.
Bu qurğuların işini təsvir etmək üçün informatikanın klassik obyektləri və metodları 
yaramır. Belə ki, Heyzenberqin qeyri-müəyyənlik prinsipinə əsasən sözü gedən 
mikroskopik sistemlərdə ―bit‖ anlayışına analoq tapmaq mümkün deyildir. Yeni qurğular 
2-lik rəqəmlər əvəzinə ―dalğa funksiyaları‖ ilə (―kvantlıq bitlərlə‖) iş görəcəkdir.
İnformatika öz inkişafında, müəyyən mənada, ―hesab‖dan ―funksional təhlil‖ə keçid 
edəcəkdir. Bu, bir tərəfdən, əsas klassik alqoritmlərin yenidən düşünülməsinə və 
əvəzlənməsinə şərait yaradırsa, digər tərəfdən də süni intellekt problemlərinin həllinə 
yaxınlaşdırır. 
İri universitetlərin elmi-tədqiqat laboratoriyalarında və transmilli informasiya 
texnologiyaları (TİT) şirkətlərində yeni nəsil hesablayıcı qurğuların element bazasının 
yaradılması üzrə əsas istiqamətlərin aşağıdakı bir-neçə variantı üzərində işlər aparılır
77
: 
-nüvə maqniti və ya elektron paramaqnit rezonansı prinsiplərinə əsaslanan element 
bazası; 
-Pauli və ya Penninq tələlərində yerləşdirilən atom ionlarına əsaslanan element 
bazası; 
-yüksəkkeçiricilik hadisəsinə əsaslanan element bazası; 
-qeyri-üzvi yarımkeçirici sistemlərdə kvant nöqtələrinə əsaslanan element bazası; 
-kvant məntiqinin optik simulyasiyasına və ya metal-bioloji hibridə əsaslanan element 
bazası.
Bu istiqamətlərin əksəriyyəti ciddi nöqsanlara malik olduqlarından, hələlik 
rəqabətqabiliyyətli hesablayıcı qurğuların yaradılmasını qeyri-mümkün etməkdədir. Buna 
xarakterik misal olaraq IBM korporasiyasının 1999-cu ildə işləyib hazırladığı molekulyar 
element bazası layihəsini göstərmək olar. Belə ki, bu layihənin reallaşdırılmasına 5 il 
ərzində 17 milyard dollar xərclənmiş və 5 və ya 7 kvantlıq bitlə əməliyyat apara bilən 7 
77
Граничин О.Н., Молодцов С.Л. Создание гибридных сверхбыстрых компьютеров и системное 
программирование. СПб., 2006

---

38 
ton çəkiyə malik, yalnız primitiv məsələləri
78
həll etməyə qadir olan bir maket 
hazırlanmışdı
79
.
Hal-hazırda yeni nəsil kompüterlər üçün element bazasının yaradılması üzrə nisbətən 
daha perspektivli istiqamət elektrostatik və ya maqnit tipli qarşılıqlı fəaliyyət əsasında 
kvantlı bitllər funksiyasını icra edən bərkcisimli sistemlərdə özünü təşkil edə bilən kvant 
nöqtələrindən istifadəyə əsaslanan istiqamətdir.