İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

4.3 2-lik say sistemində hesab əməlləri. 
2-likdə toplama:
0+0=0 
0+1=1 
1+0=1 
1+1=10 
2
2
2
1001
11
110
2-likdə çıxma: 
0-0=0 
0-1=-1 
1-0=1 
1-1=0 
2
2
2
11
11
110
2-likdə vurma: 
0x0=0 
0x1=0 
1x0=0 
1x1=1 
2
2
2
10010
11
110
2-likdə bölmə: 
2
2
2
10
11
/
110

---

53 
8-lik və 16-lıq say sistemlərində hesab əməlləri də bu qayda ilə gedir. Lakin sadəlik 
üçün hesablamanı 2-likdə aparıb üç-üç 8-ə, dörd-dörd 16-ya tərcümə etmək daha 
məsləhətdir. 
 
4.4. Məntiqin əsasları və kompüterin məntiqi əsasları 
4.4.1.Təfəkkür formaları 
Təfəkkürün formaları və üsulları haqqında elm olan formal məntiqin əsaslarını 
Aristotel yaratmışdır. Təfəkkürün əsas formaları bunlardır: anlayış, mülahizə və hökm 
(nəticə, qərar).
Anlayış. Anlayış bir obyekti digər obyektlərdən fərqləndirən əsas əlamətləri ayırır. 
Anlayışda əhatə edilən obyekt müəyyən çoxluq təşkl edir. Məsələn, ―kompüter‖ anlayışı 
çoxsaylı elektron və elektromexaniki qurğuları özündə birləşdirir. Anlayışın məzmun və 
həcm cəhətləri vardır. Anlayışın məzmunu əhəmiyyətli əlamətlər yığınıdır. Məsələn, 
―Fərdi kompüter‖ anlayışının məzmunu ona verilən tərifdə açıqlanır: ―Fərdi kompüter 
dedikdə, bir istifadəçi üçün nəzərdə tutulan informasiyanı avtomatik emal etməkdən ötrü 
olan universal elektron qurğu nəzərdə tutulur‖. Anlayışın həcmi dedikdə, onun əhatə etdiyi 
əşyaların sayı nəzərdə tutulur. Məsələn, ―Fərdi kompüter‖ dedikdə, dünyada mövcud olan 
bütün fərdi kompüterlər göz önünə gətirilir.
Mülahizə. Mülahizə anlayışlar əsasında qurulan nəqli cümlədir. Mülahizə müxtəlif 
formalarda, təbii və formal dillərdə tərtib edilə biləndir. Mülahizə gerçək və yanlış ola 
biləndir. Əgər anlayışlararası əlaqələr real gerçəkliyi adekvat əks etdirirsə, mülahizə 
gerçək sayılır. Məsələn, ―Prosessor informasiya emal edən qurğudur‖ -gerçək mülahizədir. 
Lakin mülahizənin gerçəkliyi nisbidir. Mülahizə təfəkkürün elə formasıdır ki, o, real 
hadisə və predmetlərin xassələrini və münasibətlərini ya təsdiq, ya da inkar edir və ya 
doğru, ya da yalan olur. Sadə mülahizələrdən mürəkkəb mülahizələr yaradılır. Məsələn, 
―Prosessor emaledici, printer çapedici qurğudur‖ – mürəkkəb mülahizədir. Mürəkkəb 
mülahizələrin doğruluğu mülahizələr cəbrinin köməyi ilə təyin edilir. 
Hökm. Mülahizələrdə ifadə edilən məlum faktlara əsasən hökm çıxarılır. Hökm bir 
və ya bir neçə mülahizə əsasında meydana çıxan yeni mülahizədir. Məsələn, üçbucağın 
bütün tərəflərinin bərabər olmasını təsdiq edən mülahizə əsasında hökm verilir ki, bu, 
bərabərtərəfli üçbucaqdır.