İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
Əməliyyat sisteminin fəaliyyəti. 
Müasir kompüterlərdə ƏS-in funksiyalarının bir hissəsi sabit yaddaşda saxlanan 
proqramlarda reallaşdırılmışdır. Bu proqramlar giriş-çıxış baza sistemi (BİOS) adlanır. 
Kompüter cərəyana qoşulan kimi ilkin yüklənmə proqramı icra edilir. Bu, kompüterin 
qurğularını yoxlayan diaqnostika proqramlarını qoşur. Bundan sonra ƏS operativ 
yaddaşa yüklənir. Sonra isə ƏS-in nüvəsi – baş idarəedici proqram
151
işə başlayır. 
Utilitlər lazım gəldikdə yüklənir və işləri başa çatan kimi operativ yaddaşdan silinir. ƏS-
in nüvəsi ətraf mühitdən
152
daxil olan əmri təhlil edib müvafiq proqramı yaddaşda 
axtarır, tapırsa işə qoşur, tapmırsa, bu barədə məlumat verir. Dispetçer MS DOS-da 
command.com, Windows-da win.com adlanır. 
 
Proqramların icrasının idarə edilməsi. 
İlk zamanlar kompüterdə yalnız bir proqram işləyirdi və o, operativ yaddaşın sıfır 
nömrəli yuvasından başlayaraq yerləşdirilirdi. Operativ yaddaşa bir neçə proqramın 
yerləşdirilməsi halında proqramın icrasından sonra onun yaddaşda ünvanı dəyişə bilir. 
Bu hal verilənlərin yerləşməsində də özünü göstərir. Buna görə də nisbi ünvan anlayışın-
dan istifadə edilir. Yəni, proqramın ilk ünvanı nə qədər sürüşürsə, həmin rəqəm qalan 
ünvanların üzərinə əlavə edilir. 
150
məsələn, Novell firmasının NetWare sistemi
151
və ya kommander, və ya dispetçer, və ya ƏS-in monitoru
152
klaviaturadan, mışdan və s.

---

120 
Müasir kompüterlərdə çoxsaylı proqram mərtəbələri mövcuddur ki, bunların da ən 
yüksək mərtəbəsində ƏS durur. Müxtəlif proqramlar qarşılıqlı fəaliyyət göstərə bilir. 
Daha doğrusu, bir proqram işləyərkən başqa proqramı işə qoşa bilir və özü başqa 
proqram vasitəsilə işə qoşula bilir. Başqa proqram vasitəsilə işə qoşularkən həmin 
proqram özünü alt proqram kimi aparır. Yəni, bu proqramın aldığı nəticələr hökmən onu 
işə qoşan proqram tərəfindən istifadə edilir. Bu o deməkdir ki, hər bir proqramın icrası 
müəyyən proqramlar əhatəsində baş tutur. Bütün bunlar isə ƏS tərəfindən idarə olunur.