İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

7.2.2. Açıq sistemlərin şəbəkədə qarşılıqlı fəaliyyətinin etalon modeli 
Müasir cəmiyyət üçün xarakterik olan standartlaşdırma problemi qlobal informasiya 
fəzasının yaranması ilə əlaqədar olaraq informasiya yayımı sferasında xüsusilə kəskindir. 
Şəbəkələrarası qarşılıqlı fəaliyyət prosedurları üçün Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı 
(İSO – İnternational Standard Orqanization) tərəfindən işlənib hazırlanmış standartlardan 
istifadə  edilir.  Bu,  ―açıq  sistemlərin  qarşılıqlı  fəaliyyət  standartları‖  (OSİ  Ref.  Model  – 
Open  Systems  İnterconnection  –  Reference  Model)  və  ya  ―Yeddisəviyyəli  şəbəkə 
mübadiləsinin etalon modeli‖ adlanır. 
İSO modeli şəbəkədə məlumat ötürülüşü məsələsini 7 səviyyəyə bölür: 
1.  Fiziki səviyyə (Physical Layer); 
2.  Kanal səviyyəsi (Data Layer); 
3.  Şəbəkə səviyyəsi (Network Layer); 
4.  Nəqliyyat səviyyəsi (Transport Layer); 
5.  Seans səviyyəsi (Session Layer); 
6.  Verilənləri təqdimetmə səviyyəsi (Presentation Layer); 
7.  Tətbiqi səviyyə (Application Layer). 
Fiziki  səviyyə  protokollarının  əsas  təyinatı  fiziki  rabitə  və  onunla  bağlı  istismar 
hazırlığını təmin etməkdən ibarətdir. Bu səviyyə üçün çəbəkə adapteri və modem proqram 
təminatı məsuliyyət daşıyır. Fiziki səviyyə paketləri kanal səviyyəsi paketləri ilə eynidir. 
Kanal səviyyəsi məlumat ötürən rabitə xətlərinin idarə edilməsi səviyyəsidir və lokal 
şəbəkələrdə  paketləri  idarə  edir.  Bilavasitə  rabitə  xətti  ilə  ötürülən  paketə  kadr  deyilir. 
Rabitə  kanalı  və  ya  qəbuledici  qurğu  bu  və  ya  digər  səbəbdən  işə  hazır  deyilsə,  buna 
şəbəkə konflikti deyilir. Konflikti həll etmək üçün ötürməni təxirə salmaq lazımdır. 
Şəbəkə  səviyyəsinin  protokolları  lokal  şəbəkə  daxilində  fəaliyyət  göstərir.  Bu 
səviyyədə  şəbəkə  modulu  ötürülən  informasiyaya  mənbə  və  ünvan  barədə  lazımi 
informasiyanı əlavə edir ki, bu da hansı kompüterin hansı kompüterlərlə bağlantıya malik 
olduğu məlum olur. TCP/IP ailəsinə daxil olan IP (Internet Protokol) şəbəkə səviyyəsinə 
aiddir.  
Nəqliyyat  səviyyəsinin  protokolları  aralarındakı  məsafədən  asılı  olmayaraq  iki 
kompüter  arasında  kəsilməz  ötürməni  təmin  edir.  Protokollar  sistemində  nəqliyyat 
səviyyəsi  iki  protokolla  təmsil  olunur:  1)  TCP  –  Transmission  Control  Protocol  və  2) 
UDP – User Datagramm Protocol. 

---

 
172 
Bir  seans  daxilində  müxtəlif  kompüterlər  bir  neçə  dəfə  informasiya  mübadiləsi 
etdikdə sean səviyyəsindən istifadə edilir. 
Məlumatın  ötürülməyə  hazırlanmasına  tətbiqi  səviyyədə  başlanır.  Bu  səviyyəyə 
məlumat  ötürən  tətbiqi  proqram  məsuldur.  Tətbiqi    səviyyəyə  http,  telnet  və  s.  İnternet 
servisləri aiddir.