İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

VB-də cədvəllər arasında əlaqələr. 
VB-nin  yaradılması  və  onun  idarə  edilməsi  konkret  VBİS-in  köməyi  ilə  həyata 
keçirilir.  1996-cı  ildən  başayaraq  Windows  95  əməliyyat  sistemi  fərdi  kompüterlər  (FK) 
ücün standart hesab edilir və Windows əməliyyat sisteminin sonrakı versiyaları üçün baza 
rolunu oynayır. 
Windows əməliyyat  sisteminin verdiyi üstünlüklərdən istifadə edə bilən ən populyar 
və qeniş yayılmış VBİS Access  Microsoft, Paradox 7 for Windows NT, Borland Apposh 
for  Windows  95,  Lotus  hesab  edilir.  Bunların  içərisində  öz  mükəmməlliyinə  və  VB 

---

 
198 
yaradıcılarının  ehtiyaclarını  daha  dolğun  ödəmək  imkanlarına  görə  Paradox  və  Access 
VBİS daha cox fərqlənir. 
Əlbəttə, diğər VBİS (məsələn, Dbase, Clippe, db-VİSTA, Xbase, PROGRESS, DB 2, 
Oracle Universal Server, Oracl 7.3, Oracl, Informix Online Dynamic, Navigation Server 
və i.a.) də mövcuddur və bunların biri diğərindən tətbiq edilə bildikləri əməliyyat mühiti, 
interfeys imkanları, resursların bölüşdürülməsi imkanına malik olub-olmaması, topologiya 
imkanlarına,  məlumatlar  arasında  əlaqələrin  tipinə  və  eləcə  də  bir  sıra  başqa  xüsusiyyət-
lərinə görə fərqlənir. 
Qayıdaq  VB-yə  örnək  gətirdiyimiz  məsələlərə.  Hər  hansı  ali  məktəbin  rektorluğu, 
dekanlığı,  tədris  şöbəsi  və  yataqxana  komendantının  sorğularını  aşağıdakı  5  cədvəlin 
köməyi  ilə  təmin  etməyə  çalışaq.  Bu  cədvəlləri  şərti  olaraq  aşağıdakı  kimi  adlandıraq: 
Tələbələr, Mənimsəmə, Yataqxana, Dərs Cədvəli, Müəllimlər. 
Tutaq ki, bu cədvəllərdə aşağıdakı məlumatlar əks etdiriləcəkdir. 
VB-ni  təşkil  edən  müxtəlif  cədvəllər  arasında  əlaqə  yaradılmasından  ötrü  həmin 
cədvəllərdə elə sahələr seçilməlidir ki, onlar unikallıq xassəsinə malik olsunlar. Unikallıq 
ondan  ibarətdir  ki,  cədvəldə  həmin  sahədə  giyməti  eyni  olan  iki  və  daha  çox  yazı 
olmamalıdır.  Cədvəllər  arasında  relyasiya  əlaqəsinin  yaradılması  üçün  istifadə  edilən  bu 
cür unikal sahələri ilkin açar  adlandırmaq qəbul edilmişdir. 
Nəzərdən keçirdiyimiz misalda ilkin açar kimi tələbənin şifri sahəsindən istifadə edilə 
bilər. Belə ki, VB-nin cədvəllərində şifri eyni olan iki tələbə olmayacaq. 
Ayditoriyaların uçotunun aparılması üçün ilkin açar kimi auditoriyanın nömrəsindən 
istifadə  etmək  arzu  edilərdi.  Lakin  eyni  bir  auditoriyada  müxtəlif  vaxtlarda  müxtəlif 
müəllimlərin  müxtəlif  qruplarda  dərs  keçmək  imkanına  malik  olması  səbəbindən 
auditoriyanın nömrəsi sahəsi Dərs cədvəli və  Müəllimlər cədvəllərində unikal sahə kimi 
ğötürülə  bilməz.  Bununla  belə,  auditoriya  və  vaxt  sahələrinin  qiymətlərini  birləşdirmək 
yolu ilə mürəkkəb ilkin açar düzəltmək və bundan istifadə etməklə Tələbələr cədvəli ilə 
Dərs cədvəllərini əlaqələndirmək olar. 
Relyasiya  tipli  VB  işlənib  hazırlanarkən  əlaqəni  istiqamətləndirən  cədvəli  əsas 
cədvəl, əlaqə istiqamətlənən cədvəli isə tabe cədvəl adlandırmaq qəbul edilmişdir. Bizim 
misaldakı  tələbələr-mənimsəmə,  tələbələr-yataqxana  cədvəllərindəki  əlaqələrdə  tələbələr 
əsas cədvəllərdir.