İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

3.2.2 EHM nəsilləri.  
1943-cü  il.  Amerikalı  Qovard  Aykenin  rəhbərliyi  və  IBM  firmasının  sifarişi  və 
dəstəyi ilə Mark-1 adlı ilk proqramla idarə edilən kompüter yaradıldı. Bu, elektromexaniki 
relelər üzərində qurulmuşdu. Verilənlərin emalı proqramları perfolentdən daxil edilirdi. 
1945-ci  il.  Amerikalı  Con  fon  Neyman  ―Eniak  maşını  barədə  ilkin  məruzə‖  adlı 
hesabatda  müasir  proqramla  idarə  edilən  kompüterin  iş  prinsiplərini  və  komponentlərini 
elan etdi. Bu komponentlər aşağıdakıla idi: 
-hesab-məntiq qurğusu; 
-idarəetmə qurğusu; 
-yaddaş; 
-informasiyanın daxil edilməsi və çıxarılması qurğusu. 
                                                 
52
  Yaxın  illərədək  çobanlar  otardıqları  qoyun  sürüsünün  sayını  və  tərkibini  çomaq,  qamçı  sapı  və  s. 
üzərinə naxışlara bənzər xüsusi yazı formasında qeyd edirdilər. Bəzi kəndlərdə indi də qonşular süd xapı 
edərkən  divarda,  kərəndə,  dirəkdə  və  s.  yanaşı  şaquli  xətlər  çəkmək,  xapı  qaytardıqca  həmin  xətlərin 
üstündən çəpəki xətt çəkmək üsulundan istifadə edirlər (İ.M.) 

---

 
30 
 Bu  günədək  istehsal  edilən  kompüterlərin  böyük  əksəriyyəti  fon  Neyman 
arxitekrturası ilə buraxılır. 
1946-cı  il.  Amerikalı  Con  Presper  Ekert  və  Con  Uilyam  Moçli  Mark-1  maşınından 
1000 dəfə sürətli olan ―Eniak‖
53
 adlı ilk güclü elektron-rəqəm kompüterini yaratdılar. 
1956-cı  il.  Yüksək  səviyyəli  ilk  alqoritmik  dil  olan  FORTRAN  yaradıldı.  Bu  dil, 
əslində,  1954-cü  ildən  1957-ci  ilədək  Con  Bekusun  rəhbərliyi  altında  IBM 
korporasiyasında proqramçılar qrupu tərəfindən yaradılmışdı
54
. FORTRAN adı FORmula 
TRANslator sözlərindən yaradılmış və düsturların tərcüməçisi deməkdir. Bu dil bu gün də 
elmi və mühəndis hesablamalarının aparılmasında geniş istifadə edilir.