İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
8.7.4.2. VBİS-lərin dil vasitələri 
VB sistemi ilə iş dil vasitələrinin köməyi ilə baş tutur. Dil vasitələri verilən mode-
lində  müxtəlif  üsullarla reallaşdırılır.  İxtisaslı  mütəxəssislər, məsələn,  mürəkkəb tətbiqi 
sistemlərin yaradıcıları üçün dil vasitələri sintaksis formada verilir. Digər hallarda dilin 
funksiyaları  4-cü  nəsil  dil  (4GL)  adlandırılan  istifadəçi  interfeysi  formasında,  yəni, 
gizlədilmiş  şəkildə,  məsələn,  menyü,  dialoq  ssenariləri  və  ya  istifadəçi  tərəfindən 

---

 
193 
doldurulan ekran blankları, diaqramlar və digər vizual təsvir formalarında  reallaşdırılır. 
İstifadəçi  interfeysindən  daxil  edilən  verilənlər  interfeysin  müvafiq  sintaksis 
konstruksiyalarına  çevrilib  icraya  ötürülür.  Bu  forma  fərdi  kompüter  üçün  nəzərdə 
tutulmuş VBİS-lərdə geniş tətbiq edilir. 
Relyasiyalı  VBİS-lərdə  sorğuların  cədvəl  dili  (QBE  –  Query-By-Example)  tətbiq 
edilir.  Bu  dildə  sorğu  cədvəl  sətr  və  sütunlarının  doldurulması  formasında  daxil  edilir. 
Sonra avtomatik surətdə SQL dilinə çevrilərək icraya verilir.  
VBİS-in dil vasitələri iki funksiyanın: 1) sistem arxitekturasının idarə edilən səviy-
yələrində verilənlər bazasının təqdim edilməsinin təsviri və 2) verilənlərin manipulyasi-
yası əməliyyatlarının icrası üçün istifadə edilir. Birinci funksiya verilənlərin təsviri dili 
(VTD)  ilə  təmin  edilir.  Buna  verilənlərin  təyini  dili  də  deyilir.  VB-nin  VTD  vasitəsilə 
təsviri  VB-nin  sxemi  adlanır.  Bu,  VB-nin  strukturunu  təsvir  edir.  VB  sxemi  əslində 
predmet oblastının intensional modelidir. 
Verilənlərin  manipulyasiyası  dili  (VMD)  VB-dəki  verilənlərə  müraciət  etməyə 
imkan verir.  
Relyasiyalı  dil  olan  SQL  hər  iki  dili  özündə  birləşdirir.  Sorğu  dili  olmaqla  SQL 
geniş  tətbiq  edilir.  SQL-lə  yanaşı,  relyasiyalı  dil  olan  Quel  və  dBase  dilləri  də  geniş 
yayılmışdır. dBase dili bitkin instrumental dil vasitəsi olduğundan, avtonom dil adlanır. 
VB-lərin proqramlaşdırılıması dilləri müxtəlif dil vasitələri arasında meydana  çıxan 
uzlaşma  çətinliklərini  aradan  qaldırmaq  üçün  nəzərdə  tutulmuşdur.  Bu  dillərə:  Paskal, 
Ada, Modula, Atlant, Teksis, Qalileo və s. aiddir. Lakin bu dillər geniş tətbiq tapmadı. 
Bu  məqsəd  üçün  C++  və  Java    obyekt  dilləri  yaradıldı  ki,  bu  da  həmin  dillər  üçün 
ODMG 
standartının  yaranmasına  gətirib  çıxardı.  ODMG  standartı  tətbiqi 
proqramlaşdırma interfeysinin təməlinə qoyuldu. Beləliklə, obyekt proqramlaşdırma dili 
ilə obyekt VB-nin əlaqələndirilməsi uzlaşma cətinliyini bir yolluq ləğv etdi.