İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

1970-ci il. İsveçrəli Niklaus Virt Paskal adlı proqramlaşdırma dili işləyib hazırladı ki, 
bu da sonra proqramlaşdırmanın öyrədilməsində geniş tətbiq edildi. 
1971-ci  il.  Intel  firmasının  mühəndisi  Ted  Xoffun  rəhbərliyi  altında  4  mərtəbəli 
(4004)  ilk  mikroprosessor  yaradıldı  ki,  buna  da  ―bir  kristalda  yaradılmış  kompüter‖ 
deyirdilər.  Bu  mikroprosessor  2250  tranzistordan  yığılmışdı  və  universal  kompüterin 
mərkəzi prosessorunun bütün funksiyalarını icra edə bilirdi. 
1974-cü  il.  İntel  8080  prosessoru  bazasında  yaradılmış  ―Altair‖  adlı  ilk  mik-
rokompüter  bazara  çıxarıldı.  Hər  bir  alıcıya  maşın  təklif  edən  Albukerk  şəhərindən  olan 
kiçik MİTS şirkəti İBM və DEC firmalarının şahlıq etdiyi bazarın sakit həyatını pozdu. 
1975-ci il. Pol Allen və Bill Qets adlı iki tələbə Altair adlı fərdi kompüter üçün Basic 
dilinin  interpretatorunu  hazırladılar.  Bu  gün  fərdi  kompüterlərin  proqram  təminatı  üzrə 
                                                 
53
 ENIAC - Electronic Numerical Integrator and Calculator 
54
 1945-ci ildə Plankalkul adlı dil ixtira edilsə də, 2000-ci ilədək reallaşdırıla bilmədi. 
55
  BASIC  -  Beginner's  All-purpose  Symbolic  Instruction  Code -  универсальный  код  символических 
инструкций для начинающих; Basic - основной, базовый) 

---

 
31 
nəhəng  istehsalçıya  çevrilmiş  məşhur  Microsoft  şirkətinin  təməlini  həmin  tələbələr 
qoymuşlar. Həmin dövrdə MOP-technoloqy 6502 adlı mikroprosessor yaradıldı ki, bu da 
4300  tranzistordan  yığılmışdı  və  o  dövrün  fərdi  kompüterlərində  geniş  istifadə  edilirdi. 
IBM firması ilk lazer printerlərdən biri olan IBM 3800 adlı printeri bazara çıxardı. 
1977-ci  il.  Bu  ildə  6502  prosessoru  bazasında  Apple-2  (Apple  komputer),  8088 
prosessoru  bazasında  PET  (Commodore)  və  Z80  prosessoru  bazasında  TRS-80  (Tendy 
Corporation) adlı üç fərdi kompüter kütləvi istehsala buraxıldı. 
1983-cü  il.  Apple  Computer  firması  Apple  Lisa  adlı  ―mış‖-la  idarə  edilən  ilk  fərdi 
kompüter  qurdu.  Həmin  ildə  çevik  disklərin  (disketlərin)  kütləvi  istifadə  edilməsinə 
başlandı.  
1985-ci il. Microsoft firması Windows 1.01 qrafik interfeysi əsasında fərdi kompüter 
üçün çoxməsələli əməliyyat mühiti yaratmağa ilk cəhd etdi. 
1988-ci  il.  Apple  firmasının  banisi  Stiv  Cobs  özünün  Next  Computer  adlı  yeni 
firmasında  Next  adlı  kompüter  və  Next  Step  adlı  əməliyyat  sistemi  yaradılmasına  nail 
oldu.  Philips  firması  CD-I  (CD-Interactive)  kompakt-disk  üçün  yazı  standartı  işləyib 
hazırladı. 
1989-cu  il.  Tim  Berners-Li
56
  ―bəşəri  biliyin  birləşdirilməsi‖  məqsədi  ilə 
―Ümumdünya  hörümçək  toru‖  (World  Wide  Web  -  WWW)  adlandırdığı  paylanmış 
informasiya  sistemi  konsepsiyasını  təklif  etdi.  Bunun  yaradılması  üçün  iki  mövcud 
texnologiyanı  –  verilənlərin  ötürülməsi  üçün  IP-protokollar  texnologiyası  ilə  hiper-mətn 
texnologiyasını (Hypertext Technology) birləşdirdi.  
1991-ci il. Hiper-mətnə baxış üçün əmr sətri rejimində işləyən ilk kompüter proqramı 
– brauzer ((Browser) yaradıldı. Bunun tətbiqi 1992-ci ildə son yekunda bütün planeti əhatə 
edən  ―tikişsiz  informasiya  mühiti‖  (Seamless  Informational  Area)  yaradılmasına 
yönəldilmiş layihənin uğurla icrasına imkan verdi. 
1993-cü  il.  Intel  firması  Pentium  mikroprosessorunu  təqdim  etdi.  Siemens  firması 
özünün  ―Synapse1‖  adlı  neyrokompüterini  təqdim  etdi  ki,  bunun  da  gücü  8000  işçi 
stansiyanın  gücünə  ekvivalentdir.  Bu  kompüter  süni  neyronlar  şəbəkəsindən  aldığı 
informasiyanın paralel emalını həyata keçirir. Sözü gedən neyrokompüter şəklin  və niqtin 
tanınması üzrə həll edilən məsələlər üçün ideal qurğudur. 
                                                 
56
 Tim Berners-Lee, Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire - CERN, Женева 

---

 
32 
1995-ci il. Fərdi  kmpüterlərin proqram  təminatı sahəsində dünyəvi  hadisə baş  verdi: 
Windows-95  adlı  çoxməsələli  universal  əməliyyat  sistemi  yaradıldı.  1995-ci  ilin 
sentyabrında  buraxılmış  Windows-95  əməliyyat  sistemi  IBM  PC  kompüterləri  üçün  ilk 
qrafik interfeysli əməliyyat sistemi oldu. Sonra bu inkişaf etdirilərək Windows-98-ə, daha 
sonra  isə  növbəti  versiyalara  çevrildi.  Aparat-proqram  təminatı  istehsalçıları  qovşaq  və 
qurğuları  elə  düzəldirlər  ki,  Windows  əməliyyat  sistemi  ilə  uyuşan  olur.  Yəni  indiki 
kompüterlərə  istənilən  qurğunu  qoşmaq  heç  bir  problem  yaratmır.  Microsoft  firması 
özüsazlanan qurğular üzrə yeni standart
57
 daxil etdi. 
1996-cı  il.  Hər  bir  sonrakı  EHM  nəslinə  aid  olan  maşınlar  əvvəlkilərdən  daha  cəld, 
daha  etibarlı,  daha  ucuz  və  daha  kiçik  qabaritli  olmaqla,  daha  mükəmməl  giriş-çıxış 
qurğularına malik idi. Kompüter insanın informasion funksiyalarının texniki modeli kimi 
qəbul  edildiyindən,  giriş  qurğuları  görmə,  eşitmə  və  taktil-toxunma  kimi  təbii  dərketmə 
kanallarına  yaxınlaşdırılmaq  istiqamətində  inkişaf  etdirilir.  Buna  görə  də  kompüterdə  iş 
günü-gündən daha münasib şəkil alır. 
XX  əsrin  son  rübündə  sənaye  EHM-ləri,  sonra  isə  fərdi  kompüterlər  çoxfunksiyalı 
idarəedici  sistemlərin  və  informasiya  sistemlərinin  yaradılmasının  aparat-hesablayıcı 
təməlini təşkil etdi. 
Aşağıdakı cədvəldə elektron-hesablayıcı qurğuların müxtəlif nəsillərinin parametrləri 
verilmişdir: