Isamatova Nigora Kutpillayevna turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlarning fonetik, morfologik va semantik tahlili
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Hamčenin yek gune be nām-e ordak-e sar-sefid dar ma’raz-e enγerāz va
davāzdah gune niz āsibpazir talaγγi šodeand. Shuningdek, “oq bosh” ( oxyura leucocephala ) nomli ordakning bir turi yo‘qolib ketish xavfida va yana o‘n ikki turini ham xavf ostida deb hisoblashgan. Muhokamat ul-lug‘ataynda berilgan قامیق γeymāγ ‘qaymoq’ so‘zini ham hozirgi fors tilidagi manbalarda uchratishimiz mumkin: . 16 ديا يم تسد هب دنفسوگ و واگ ریشرس زا هك هدوب ىناویح تلاوصحم قامیق γ eymāγ mahsulāt-e heyvāni bude ke az saršir-e gāv va gusfand be dast miāyad. Qaymoq chorva mollari mahsuloti bo‘lib, sigir va qo‘y sutidan olinadi. “Muhokamat ul-lug‘atayn”da turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan nafaqat so‘zlar, balki ىچ- či so‘z yasovchi suffiksi haqida ham qimmatli ma’lumotlar berilgan: “Yana bir adolar borki, ba’zi alfozning so‘ngg‘ida “ch”, “yoy” ki, “chi” lafzidir, orttururlar, yo mansabning yo hunarning yo peshaning izhori uchun; forsiyda yo‘qdir, balki alar ham turkcha ayturlar. Mansabda andoqki, qo‘rchi va suvchi va xizonachi va kerak-yarog‘chi va chavgonchi va nayzachi va shukurchi va yurtchi va shilonchi axtachi yo‘sinlig‘ ko‘pdir. 14 Алишер Навоий. Муҳокамат ул-луғатайн. Мукаммал асарлар тўплами.– Тошкент: Фан, 2000. T.16. – Б. 18. 15 .٤٦.ص .١٨٣٦ ٬ ىگنهرف ىاهشهوژپ رتفد :نارهت –. ناريا ىعیبط ثاریم .درف ىورسخ ماس 16 http://www.boorsekala.com/cook/p/96/3791/%/قامیق20 (قامیق) 15 Hunar va peshada andoqki, qushchi va borschi va qo‘ruqchi va tamg‘achi va jibachi va yo‘rg‘achi va halvochi va kemachi va qo‘ychi. Andoqki, qush hunarida dag‘i bu istiloh, bordur, andoqki, qozchi va quvchi va turnachi va kiyikchi va to‘vushqonchiki, sort lafzida yo‘qtur. Va alar mazkur bo‘lgonlarning ko‘pin turkcha ayturlar” 17 . Tilshunoslik tarixida yaratilgan asarlar orasida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan “Muhokamat ul-lug‘atayn” asari turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlar ustidan qilingan tadqiqotlar orasida ham katta ahamiyatga ega. Turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlar A. Quronbekovning “Fors tili leksikologiyasi” 18 ning turkiy o‘zlashmalarga bag‘ishlangan “Turkiy tillardan o‘zlashmalar” qismida ham yoritilgan. Unda turkiy tillardan fors tiliga o‘zlashmalar kirib kelishi qadimgi zamonlarga borib taqalishi qayd etilgan. Qadimgi xitoy, yunon va arab manbalaridan va bir qator O‘rta Osiyo olimlarining bizga qoldirgan asarlaridan, jumladan, Beruniyning “Osori baqiya”, Rabg‘uziyning “Qissasi Rabg‘uziy”, Mahmud Qoshg‘ariyning “Devonu lug‘atit turk”, Hazrati Navoiyning “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarlaridan ma’lumki, Eron xalqlari bilan Turon xalqlarining o‘zaro munosabatlari qadimgi zamonlardan boshlab mavjud bo‘lgan 19 . Mazkur “Fors tili leksikologiyasi” dagi turkiy o‘zlashmalarga bag‘ishlangan qismning boshqa bu mavzudagi ishlardan eng katta farqi unda Alisher Navoiyning “Muhokamat ul-lug‘atayn” asaridan misollar keltirilganligidir. Alisher Navoiy o‘zining “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarida bir qator mavzular keltirib, bu so‘zlarning muodili fors tilida yo‘q ekanligi va bular fors tiliga kirganligini ta’kidlagan, deb asardan misollar keltiriladi. Biz bunday holatni turkiy o‘zlashmalarga bag‘ishlangan boshqa ishlarda, ayniqsa, xorijda qilingan ishlarda uchratmaymiz. Mavzuni yoritish davomida turkiy o‘zlashmalarning grammatik moslashuvi, asosan morfologik moslashuvi va boshqa turkiy leksik birliklar – turkiy suffikslar haqida ham ma’lumotlar berilgan. Turkiy o‘zlashmalarning 17 Алишер Навоий. Муҳокамат ул-луғатайн. Мукаммал асарлар тўплами. – Тошкент: Фан, 2000. T.16. – Б. 18. 18 Quronbekov A. Fors tili leksikologiyasi. – Toshkent, 2009. 19 Ko‘rsatilgan asar. – Toshkent, 2009. – B. 49. 16 hozirgi kundagi holati haqida shunday deb yozilgan: “Hozirgi davrda Eronda faoliyat olib borayotgan “Farhangeston” (Akademiya) fors tilini barcha chet tili o‘zlashmalaridan, jumladan, turkiy tillardan o‘zlashgan lug‘at birliklaridan tozalamoqda. Shuning uchun hozirgi kunda hamma eronliklar uchun o‘z ona tiliday bo‘lib qolgan اقآ āγā , قشاق γāšoγ , يچیق γeyči , وقاچ čāγu , خامس šomāx , چراق γārč , ىسیق γeysi va shunga o‘xshash so‘zlar yangi forscha so‘zlar bilan almashtirilsa hech ajablanadigan joyi yo‘q” 20 . Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|