İslam Ahlak esasları ve felsefesi

[İslam Ahlak esasları ve felsefesi]

Mustafa Çağrıcı

• 
  İnsan hayatı kurallı bir hayattır. Ahlak’ında belirli ilkeleri ve kuralları vardır
  
• 
  İnsan dışı varlıkların düzeni mekaniktir, irade dışındadır tek çizgilidir. Yalnız insanda iradeli düzen, alternatifli hayat vardır. İnsan farklı seçenekleri seçebilme kapasitesindedir, kendi seçebilir
  
• 
  İnsan bu üç normatif alan dahilinde iradesini kullanır ve bir seçimde bulunur
  

NORMATİF ALANLAR

Emr-i bi'l ma'rûf ve nehy-i anil münker الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر

• 
  Buradaki ma’ruf normatif alana tekabül etmektedir
  
• 
  Hukuk’un alanı dar, ahlakın geniş: mesela: bir ağma yoldan karşıya geçmek istediğinde hukukun bu yönde herhangi bir müdahalesi yok. Ahlak kurallarına göre ise o ağmaya yardım etmemiz gerekir. İbn Hazm’e göre bir kişi yardım edebildiği halde yardıma muhtaç olan birisine yardım etmez, o kişi ölürse, şer’an ölümünde sorumlu tutulur ve cezalandırılır
  
• 
  Bütün ahlakî görevler aynı zamanda dinî görevlerdir (bir inanan için)
  

ÖZGÜRLÜK/HÜRRİYET ZORLUKTUR aslında- seçme işlemi kolay değildir. İyiyi kötüden ayırmak zordur

Ahzab 72:

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا

“Biz emaneti, göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler, (sorumluluğundan) korktular. Onu insan yüklendi. Doğrusu o çok zalim, çok cahildir”

• 
  İnsan burada zor karar verdi. Büyük sorumluluklar altına girdi
  

Rağib el-İsfehani “ ez-zerîa ila mekaribi’ş-şeria” adlı eserinde müslğmanın şu 3 şey için yaratıldığını söyler:

1. 
   İbadetullah: Allaha ibadet etmek için
   
2. 
   Hilafetullah: Allah’ın yeryüzündeki kurallarına uygun yaşamak için
   
3. 
   İmaretu’l arz: yeryüzünü şenlendirmek için
   

• 
  Özgürlük varsa ahlak vardır, özgürlük yoksa ahlak da yoktur. Kant, felsefesinde buna işaret eder: (“Saf aklın eleştirisi” adlı eserinde): tanrının varlığı, insanın özgürlüğü, ahiret hayatı, yani ruhun ölümsüzlüğü
  
• 
  İnsanın mükellef sayılması onun için onurdur. İlahî emirlere muhatap kabul edildiği için.
  
• 
  İnsanın özgürlüğünü kullanması sorumluluk ve yükümlülüktür
  
• 
  İnsanı insan yapan alamet-i fârikası ÖZGÜRLÜĞÜDÜR
  
• 
  Kant “kategorik imperatif’inde bundan bahsetmektedir:” Hiç bir koşula bağlı olmayan, salt olan; bir eylemi başka herhangi bir erekle bağlılık kurmadan, yalnızca kendisi için, nesnel zorunlu olarak buyuran, anlamı doğrudan doğruya kendisinde olan buyruk”
  
• 
  Bir iş çıkar üzerine yapılırsa ahlak biter
  

• 
  Post-modern dünyanın en büyük sıkıntısı “KÜRESEL AHLAKSIZLIKTIR”
  
• 
  Pluralist bir toplumu oluşturmak ve bir arada tutmaya ancak islam dini ehildir. (Bernard Lewis)
  
• 
  DAHA HZ. MUHAMMED MEDİNEYE AYAK BASMADAN İLK OLARAK TATİHDE İLK ÇOĞULCU ANAYASA DİYE ADLANDIRABİLECEĞİMİZ “MEDİNE VESİKASINI” İMZALAR.
  

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ “Seni küresel ahlak modeli olarak gönderdim”

Hz Muhammed KÜRESEL AHLAK MODELİdir

Özgürlük:

1. 
   İnsan önce kendi nefsi karşısında özgür/hür olması lazım (İÇ ÖZGÜRLÜK)
   
2. 
   Sonra dışa yönelik hür olmalı
   

İç köleliğe karşı – iç özgürlük

Dış köleliğe karşı – dış özgürlük
30/09/13
Ahlak tanımı: Gazzali:

الاخلاق هي هيئة راسخة في النفس تصدر عنها الافعال بسهولة و يسر من غير فكر و روية

• 
  Ahlak bizim eylemlerimizle ilgili, rumuzun bir yapısıdır. Fiilerimiz sonucudur
  
• 
  İnsanlık tarihinde en önemli şey, insanın ahlakıdır. Ahlaka göre bir insan değer kazanır.
  
• 
  Ahlak en temel insanlık ölçüsüdür
  
• 
  Ahlaksız insan yoktur, iyi veya kötü ahlaklı insan vardır
  
• 
  Ahlak, insan fıtratında SÜREKLİ varolan bir özelliktir.
  

احب الاعمال الى الله تعالى ادومها و ان قل

• 
  Ahlak, alışkanlıklarla kazanılır. Sürekli tekrar ede de
  
• 
  Erdemli, faziletli, ahlaklı insan, bir ödevi yerine getirmekten zorluk çekmez, memnuniyet ve sürürla yapar
  

• 
  En önemli ahlak ölçütlerinden birisi Cömertlik ve Doğru Sözlülüktür
  
• 
  Ahlak dinin esasatlarındandır. Din 3 boyutludur:
  

• 
  Ahlakı olmayan din, din değildir, muhakkak her dinin ahlakı vardır
  
• 
  İnsanoğlu daima ahlak üzere düşünmüş ve yazmıştır (ETİK- Moral)
  
• 
  Ahlak Felsefesinde 2500 yıl öncesine kadar gidebiliyoruz. Sokrat ve sonrasında ilgilenmiştir bu konuyla (Ahlak konusuyla). Pre-Sokrat feylosofları daha çok tabiatla ilgilenmiştir. Sokratla birlikte insanın kendini konu edinmesini ön plana almıştır
  

İnsanın antropolojik özellikleri:

1. 
   Bilgi vardır. Hakikat arayan varlıktır
   
2. 
   İnsan iyiyi arayan varlıktır
   
3. 
   İnsan estetik, güzellik peşinde/arayışındadır
   

• 
  Kindî Risaletü fi’l felsefetü’l Ula adlı eserinde filozofun hedefiyle peygamberin hedefi aynıdır demiştir. İkiside gerçeğin, güzelliğin ve iyiliğin peşinde
  
• 
  İnsan fıtratında iyiliğe ve güzelliğe meyili vardır. İyi huylar fıtratta cevher, kötü huylar ise arazidir
  
• 
  Denilir ki: “Eşkiyanın bile ahlakı vardır”- hırsızlığı yaparken birbirlerine güvenerek plan yaparlar. Güven ahlakın temellerindendir
  
• 
  En ilkel insanın bile ahlakı vardır
  
• 
  Ahlakın hem psikolojik, hem sosyolojik, hem de antropolojik boyutu vardır
  
• 
  Ahlak dediğimizde örf ve adeti kastederiz aynı zamanda
  
• 
  İyi ve kötü ayrımı insana ilahî, peygamber aracılığıyla verilir
  

• 
  Ahlakî bir eylem ne kadar ferdî görünse de, onun muhakkak sosyal boyutu vardır
  
• 
  Ahlak toplumsal kurallara dönüşür, buna da gelenek, örf ve adet deriz
  
• 
  Ahlak’ın en önemli boyutu sosyolojik boyututdur
  
• 
  Aşırı bireycilik ve aşiri özgürlük ahlakî çöküşe yol açabilir (Avrupa’da olduğu gibi)
  

Din- Ahlak ilişkisi:

• 
  Her dinin mutlaka ahlakı vardır. Mesela Tevrattaki 10 emir’de ahlakî öğütler gibidir:
  

1. 
   Karşımda başka ilahların olmayacak.
   
2. 
   Kendin için oyma put, yukarda göklerde olanın, yahut aşağıda yerde olanın, yahut yerin altında sularda olanın hiç suretini yapmayacaksın, onlara eğilmeyeceksin ve onlara ibadet etmeyeceksin.
   
3. 
   Yehova'nın, Rab'ın ismini boş yere ağıza almayacaksın.
   
4. 
   Sebt gününü takdis etmek için onu hatırında tutacaksın. Altı gün işleyeceksin ve bütün işini yapacaksın, fakat yedinci gün efendin Rab'e Sebttir. Sen ve oğlun ve kızın, kölen ve cariyen ve hayvanların ve kapılarında olan garibin hiçbir iş yapmayacaksınız. Çünkü Rab gökleri, yeri ve denizi ve onlarda olan bütün şeyleri altı günde yarattı.
   
5. 
   Babana ve anana hürmet edeceksin.
   
6. 
   Öldürmeyeceksin.
   
7. 
   Zina etmeyeceksin.
   
8. 
   Çalmayacaksın.
   
9. 
   Komşuna karşı yalan şahitlik yapmayacaksın.
   
10. 
    Komşunun evine tamah etmeyeceksin, komşunun karısına, yahut kölesine, yahut cariyesine, yahut öküzüne, yahut eşeğine, yahut komşunun hiçbir şeyine tamah etmeyeceksin.
    

• 
  Batı’da ahlak sorunu, evrensel ahlak bozukluğu mevcuttur. En büyük sorunları…
  

1. 
   HEDONİZM:
   

• 
  yani HAZCILIK: Zevk alma herşeyin önüne geçiyor. Gençler zevk, eğlence ve şehvetleri peşince koşar ve ahlakî ilkeleri kenarı atar
  

2. 
   SEKÜLERİZM:
   

• 
  Dinin dışarda bırakıldığı bir hayat, dünya düzeni
  

3. 
   MATERYALİZM:
   

• 
  Herşeyde para, maddi menfaat gözetilir
  

• 
  Ahlak gücünü dinden almıyorsa içi boşalır, evrenselliğini kaybeder. Batı’da bu böyle olmuştur. Dinin insanların hayatlarından, ahlakî öğütlerden çıkarılmasıyla büyük ahlakî çöküş meydana gelmiştir
  
• 
  Otoritesiz ahlak olmaz
  

2. Bölüm: İslam Ahlakının Kaynakları:

• 
  Ahlak’ın kaynakları nelerdir? Bu tarih boyunca tartışılmıştır
  
• 
  Aslında ahlak bir ödevler bilimidir! Başta Allah’a karşı, sonra diğer insanlara karşı belirli vazife ve ödevlerimiz vardır (kendimize karşı da sorumluluklarımız ve vazifemiz vardır. Bundan dolayı intihar asla ahlakla bağdaştırılamaz)
  
• 
  İnsanın doğası iyilik vardır, iyilik cevheridir. Kötülük ona sonradan ârız olmuştur. İyilik cevher, kötülük ise arazdır!!!
  

Ayetlerde bu açıkca bildirilir:

• 
  فألهمها فجورها وتقواها(Şems 8-9)
  

• 
  لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ (Tin Suresi)
  

• 
  Gazzali ihyasında der ki: “Her insanın içinde ene rabbikumu’l ala – انا ربكم الاعلى - diyen firavun vardır”
  
• 
  Kant’a göre bizim ahlak dediğimiz şey PRATİK AKILDIR
  
• 
  Rağıb el İsfehani’nin ifadesine göre akıl ahlak için çok önemlidir. Aklı olmayan ahlaklı olamaz!
  
• 
  Ahlak’ın kaynağı İLAHÎ VAHİY’dir. Kur’an indiğinde, o zamanki cahil topluma düzen vermiştir ve onlara en üstün ahlakî öğütler vermiştir. Adalet, huzur ve bariş vermiştir
  
• 
  İman ve ahlaka dayalı erdemli toplum temelini atmıştır KURAN/VAHİY
  

Kaynaklar:

1. 
   KURAN:
   
2. 
   SÜNNET:
   
3. 
   MÜSLÜMAN TOPLUMLARIN OLUŞTURDUĞU ÖRF VE ADET
   
4. 
   ÇEŞİTLİ KİTAPLAR:
   

İslam Ahlakının temel ilke ve değerleri:

1. 
   İLKE:
   

• 
  Batıda prensip, Osmanlı Türkçesinde Mebde)
  
• 
  İlke kelimesinin kurala yakın manası vardır
  
• 
  İlke: “Ahlaklı olmak için gerekli olan şartlar”
  
• 
  Her kural ilke değil, ilke daha ahlakidir, değer verdiğimiz şeyler; kurallar saçma ve vicdansız olabilir, ilkeler değil
  
• 
  İlke X anarşi (düzensizlik, disipsizlinlik)
  
• 
  Bütün normatif (kuralcı, buyrucu) olanlar, ilkeli olanlardır. Ahlak’ın ve Dinin kuralları buyurucudur. “Adam öldürmeyeceksin” hem Kur’an’da hem de Tevratta bir buyruktur!
  
• 
  Bütün normatif alanları, insanı hür kabul eder, HÜR OLMA insanın temel ihtiyacıdır. HÜR OLMAK BİR İLKEDİR!
  
• 
  İlke bizim özgürlüklerimizi doğru kullanmayı sağlayan kural, prensiptir
  

[Belgeden bir alıntı veya ilginç bir noktanın özetini yazın. Metin kutusunu belgede istediğiniz yere yerleştirebilirsiniz. Kısa alıntı metin kutusunun biçimlendirmesini değiştirmek için Çizim Araçları sekmesini kullanın.]
İnsan HÜR ve AKILLIdır. Hayvanlarda akıl ve hürriyet yoktur, bundan dolayı normatif alanlar sadece insanlar için geçerlidir

• 
  Din, Ahlak ve Hukuk, hepsi insan içindir
  
• 
  إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا
  

“Şüphesiz biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar onu yüklenmek istemediler, ondan çekindiler. Onu insan yüklendi. Çünkü o çok zalimdir, çok cahildir.” Ahzap 72

• 
  İlke, hayat disiplinidir!
  
• 
  İlkeli insan düzenli, sistemli hayata sahip olan insan/ferddir. Bunun karşısında anarşizm vardır
  
• 
  Ahlakın amacı: prensipli, ilkeli insan yetiştirmek! Her prensipli insan ahlaklı değildir, ancak her ahlaklı insan ilkelidir
  
• 
  Kur’an kuralsızlık ve ilkesizlikle mücadele eder. Cahiliye toplumun özelliği düzensiz ve kuralsız olmasıydı. Şeriatları yok, putlara ataları taptıkları için taparlardı. Kur’an’a karşı çıkmaların sebebi, Kur’an düzen ve sistem getirmiştir, cahiliyye arapları düzene karşılar, düzeni istemedikleri için Kur’an’ı istememişlerdir. Kur’an adaleti, iyiliği, empatiyi ve tebliğ (emri’l bi’l ma’ruf ve nehy-i ani’l münker) getirmiştir!
  

2. 
   DEĞERLER:
   

• 
  İnsan bilgi ve eylem alanıyla ilgilidir 3 çeşit DEĞER KATEGORİSİ vardır:
  

Bilimsel; Estetik ve Ahlakî değerler! Bu üç değer kategorisi hayatımızda temeldir

AHLAK

Hadis:

Esma binti Yezîd (r.anha)’dan rivâyete göre, şöyle demiştir: Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Yalan söylemek üç yerde caizdir; Bir kimse hanımını memnun etmek için yalan konuşabilir, Savaşta İslam ordusunun güç ve kuvvetini büyük göstermek konusunda yalan söylenebilir, İnsanların arasını bulmakta da yalan söylenebilir.” Mahmûd b. Gaylân kendi rivâyetinde: “Yalan üç yerde elverişlidir” demektedir.¹

Kant:

• 
  İlahî buyruklar “Kategorik Emperatif” gibidir, nettir, tartışma götürmezdir. Araç değildir
  
• 
  “Ahlak hiçbir amca araç olamayacak kadar büyük bir amaçtır”
  
• 
  Bütün amaçların arkasında “sevgili-ben” vardır. Bundan dolayı Kant’a göre sonucu ne olursa olsun, hadis’de (ki ne derece sahih tartışılır) ifade edilen yalan için istisnalar söz konusu değildir. Ahlak sabittir, istisnalar olamaz der!
  
• 
  Kant: “Ahlak’ı merkeze alacaksın” der
  

• 
  Ahlak’ta bilginin yeri tartışılmazdır. Bir şeyin iyi veya kötü olduğu hakkında hükme aklımızla varırırz. Allah ve O’nun elçisi Hz. Peygamber bize bilgi verir, sonuç itibariyle bunu biz akılla uygularız.
  
• 
  Kant’ın pratik akıl dediğine Gazzali amelî akıl demiştir, buna İRADE de denir
  
• 
  Özgürlüğün olmadığı yerde Ahlak yoktur
  
• 
  Allah’ın sıfatlarından bu üçü en önemlisidir ve bunlar insanlarda da bulunur, ahlakın hedefleri bu çerçevededir
  

d

1^ Müslim, Birr ve Sıla: 27; Ebû Dâvûd, Edeb: 79

www.ti-entertainment.com Sayfa