Ислам маарифи илә ХҮласә танышлыг

DUANIN TƏ`SİRLƏRİ

a) Tərbiyəvi tə`sirlər

Tərbiyəvi cəhətdən dua nə kimi rol oynayır? Ümumiyyətlə, dua insan həyatında rol oynayırmı?

Bə`ziləri elə təsəvvür edirlər ki, duanın tərbiyəvi tə`siri yalnız nəfsə təlqin etməkdir; yə`ni insan dilinə yaxşı sözlər gətirərək özünə təlqin edir ki, həqiqətən də belə olmalıdır. Məsələn, “Məkarimul-əxlaq” duasını oxumaqla nəfsə təlqin olunur ki, gərək öz əxlaqımızı islah edək, yaxşı sifətlər kəsb edək və pis sifətlərdən uzaqlaşaq. Beləcə, duanın yalnız tərbiyəvi tə`sirini qəbul edir və bu sayaq tə`sirə malik olmayan duaları alçaldıcı sayırlar.

Bu təsəvvür dar baxışlılıq və İslam maarifindən xəbərsizlikdən qaynaqlanır. Duanın ən böyük tə`siri ondakı ibadət həqiqətidir. Bu da insanın mə`nəvi kamilliyinə səbəb olur. Əlbəttə bə`zi duaların ruha təlqin və bunun kimi tə`sirlərə malik olması mümkündür. Lakin bu tə`sirlər yemək zamanı damağların hərəkətinə bənzəyir. Damağlar yeməyi çeynəmək işini görməklə yanaşı özləri də idman edir və bu onların möhkəmlənməsinə səbəb olur. Damağların bu hərəkətini, idmanın qidalanmanın əsas faydası hesab etmək olmaz. Yeməkdə əsas fayda bədən üçün lazım olan maddələri tə`min etməkdir.

Duanın da həqiqi faydası Allaha diqqət və Ona bəndəlikdir. Əvvəldə qeyd etdiyimiz tə`sirlərin bə`zi dualarda olması mümkündür. Lakin bu tə`sirlərin faydası duanın əsas faydası ilə ölçüdə çox cüz`i hesab olunur.

İnsanın kamilliyi Allah qarşısında öz fəqirliyini dərk və e`tiraf etməsindədir: “Ey insanlar, siz Allaha möhtacsınız. Allah isə möhtac deyildir və hər cür şükrə, tə`rifə layiqdir.”¹ İnsan bu həqiqəti e`tiraf edib, öz ehtiyacını lazımınca başa düşənədək kamilliyə çatmayacaqdır.

İnsanın belə bir mə`rifətə çatması və onun mə`rifətinin kamilləşməsi səbəblərindən biri də duadır. Dua özü ibadətdir və ibadət insanın yeganə təkamül yoludur. Beləliklə, dua insan üçün təkamül yollarından biridir.

Allah “Mənə ibadət etməyi mənliyinə sığışdırmayanlar” ayəsində buyurur: “Mənə dua edin, Mən də sizin dualarınızı qəbul edim.”² Sonra isə belə buyurur:

“Təkəbbür göstərərək Allaha ibadətdən boyun qaçırıb, ilahi əzəmət qarşısında tə`zim etməyi özünə sığışdırmayan kəslər zəlil və xar olaraq cəhənnəmə daxil olacaqlar”. Ayədə zikr olunmuş iki cümlə “suğra” və “kubra” (kiçik və böyük) hökmündədir: Dua Allaha ibadətdir; hər kəs Allaha ibadətdən boyun qaçırarsa, şiddətli əzaba mübtəla olacaq. Nəticədə hər kəs duadan boyun qaçırsa, ilahi əzaba düçar olacaq.

Deyildiyi kimi, duanın əsas fayda və tə`siri insanın Allah qarşısında öz möhtaclığını və bəndəliyini e`tiraf edərək mə`nəvi kamilliyə çatmasıdır. Lakin duanın ikinci dərəcəli tə`sirləri də vardır. Bunlardan bə`zilərinə işarə edirik.

b) İkinci dərəcəli tə`sirlər:

1-Allahı tanımaq: Duanın ümdə dəlillərindən biri Allahı tanımaqdır. Bu mə`rifət (tanışlıq) bütün səadətlərin kökü və bütün islahatların səbəbidir.

Bir dəstə insan imam Sadiqin (ə) hüzuruna gəlib dedi: “Niyə biz dua edirik lakin qəbul olunmur?” Həzrət (ə) buyurdu: “Çünki siz çağırdığınız kəsi tanımırsınız.”¹ Pərəstiş etdiyimiz və Allahı çağırdığımız mübarək ilahi adlar müxtəlif mə`nalarla zəngindir. “Ən gözəl adlar Allahındır. Onu bu adlarla çağırıb dua edin.”<sup>2</sup> Bu adları təkrarlamağın bir çox faydaları var. O cümlədən, adların vəsfedici mə`nasına diqqət və Allaha qarşı insanın mə`rifətinin kamilləşməsi!

Allahın Rəhman, Rəhim, Səmi, Bəsir, Mün`im, Ğəfur və sair kimi adlarını dilimizə gətirdikdə mehriban, eşidən, görən və bağışlayan Allahımızın olması yadımıza düşür. Nəticədə Allahın rəhmətinə və bağışlamasına ümidvar oluruq. Dua edən şəxs bu sifətlər haqda düşünüb, diqqət edərək özünü qüdrəti qarşısında heç bir çətinlik olmayan Allah ilə əlaqədə görür. Ümumiyyətlə, Allah üçün asan və ya çətin məsələsi yoxdur. Bu həqiqət hər yerdən əli üzülmüş şəxs üçün yeni bir ümid və sevincdir.

Bu qısa araşdırmada ümidin həyata, sevincə, işə və çətinliklərə dözümə tə`sirlərini xatırlatmağa ehtiyac yoxdur. Allahın bizim danışıq və rəftarımızı eşidib və görməsi yaxşı işlər görməyimizə, pis danışıq və pis əməldən çəkinməyimizə səbəb olur. Bundan əlavə, bə`zi dualar yüksək səviyyəli bir kurs, Allahşünaslıq və tövhid dərsidir. İmam Hüseynin (ə) “Ərəfə” duası, “Səbah”, “Əbu-Həmzə” və bir çox başqa dualar xüsusi ilə də “Səhifeyi-Səccadiyyə”də olan dualar deyilənlərə misal ola bilər.

2-İlahi əxlaq kəsb etmək: Məzhəb göstərişləri və şərafətli hədislərdə tövsiyə olunmuşdur ki, ilahi əxlaq kəsb edəsiniz: “Təxəlləqu bi əxlaqillah.”¹

Dua edən şəxs öz duası vasitəsi ilə özündə ilahi sifətlər yaradıb və bu sifətləri gücləndirmək üçün çalışır. Necə ki, Allah mehriban və güzəşt edəndir. O məxluqu ilə mehriban və güzəştlə davranmaq istəyir.

3-Pak–pakizəlik: Dua şərtlərindən biri də paltarın paklığı, qidaların halallığı və dua olunan yerin mübah olmasıdır. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: “Duasının qəbul olmasını istəyən şəxs yemək və qazancını təmiz saxlamalıdır.”²

Dua edən şəxs haram yolla ruzi qazanmazsa, əyri yolla qazanc əldə etməzsə, mə`nəvi kamilliyə çatar. İnsanları bu sayaq dua ilə məşğul olan cəmiyyət necə də xoşbəxtdir. Belə bir şəhər necə də fəzilətli bir şəhər olacaqdır!

4-Nəfsi öldürmək: Duanın, hətta bütün ibadətlərin ən böyük faydası nəfs tüğyanının qarşısının alınmasıdır. Həzrət Əli “Qasiə” xütbəsində təkəbbürün pislənməsi barəsində uzun bir mövzu bəyan etmişdir. Xütbənin bir hissəsində buyurur: “Bu çirkin xüsusiyyət şeytanın ən böyük tələsi və ən güclü hiylə vasitəsi sayılır”.

Eqoistlik və təkəbbürü məhv etmək bütün əxlaqi eyblərin kökünü kəsməyə və insanın özünü bütün fəzilətlərin kəsbi üçün hazırlamasına bərabərdir. Allah Qur`anda buyurur: “Hər kəs nəfsini təmizləsə, mütləq nicat tapacaqdır.”¹

Dua edən şəxs Allah qarşısında durmaqla, Onun əzəmətinə diqqət yetirməklə, öz zəiflik və kiçikliyini nəzərdə tutmaqla aşıb-daşan ehtiyaclarını göstərir. O bu vasitə ilə özünü hər bir yaranmışdan ehtiyacsız, yalnız Ona ehtiyaclı görür. Beləliklə, dua təvazökarlıqla yanaşı ucalıq və izzət gətirir.