İslam düşmənlərinin peyğəmbərə qarşı etirazlarından biri də Quranın nə üçün bir dəfəyə nazil olmaması idi. Quran bu barədə buyurur: “Sənin ürəyinə səbat, qətiyyət vermək üçün biz onu ayə-ayə tədriclə nazil etdik.”1 Qurani-Kərim altı mindən çox ayədən ibarətdir. Cəbrailin bu qədər ayəni bir gecədə təbii şəkildə peyğəmbərə oxuması təsəvvürolunmazdır.
Bu cür məsələlərin cavabında Qurani-Kərimin istifadə etdiyi üsullardan biri şübhələrə cavab üsuludur. Quran buyurur: “...Yeri bitkilər öləndən sonra yenidən dirildir. Siz də torpaqdan belə çıxardılacaqsınız.”2
Ölmüş yerdən bitkiləri canlandıran Allah ölmüş insanları, çürümüş və torpağa qatışmış bədənləri yenidən dirildə bilər. Bu növ açıqlama şübhələrə cavabdır və bir növ dəlil hesab olunur. Quran bununla bağlı başqa halları da nəzərdən keçirir. Məsələn, həzrət İbrahim tərəfindən başları kəsilən və yenidən dirilən canlılar; kəsildikdən sonra yenidən dirilən Bəni-İsrailin inəyi. Bu hallar göstərir ki, Allah üçün axirət aləmində mövcudları diriltmək heç də çətin deyil.
Bu yerdə də şübhələrə cavab üsulundan faydalanmaq olar. Yadda saxlamalıyıq ki, bizim mühakimələrimiz gündəlik müqayisələrimiz əsasında olur. Biz oxumaq və eşitməyi öz həyatımızdakı oxumaq və eşitmək hesab edirik. Elə fikirləşirik ki, kimsə söhbət etmək istəsə, bizim kimi və bizim qədər danışmalıdır. Lakin yaşadığımız bu aləmdə bəzi hallarda qısa bir zamanda bir çox mətləbləri dərk etməyə layiq oluruq. Bu hallardan biri yatanda gördüyümüz yuxudur. Bəzən insan qısa müddətdə elə bir yuxu görür ki, bu hadisələr ayıq vaxtı baş verərdisə bir neçə gün çəkərdi. Az bir vaxtda yuxuda uzun bir macəra görürük və bir çox sözlər eşidirik. Əgər ayıq vaxtı bu sözləri təkrarlasaq, bir neçə saat çəkər. Quranın bir gecədə nazil olması onun hava dalğaları vasitəsi ilə eşidilən sözlər şəklində peyğəmbərə nazil olması deyil. Quran buyurur: “Onu Cəbrail endirdi: Qorxudan peyğəmbərlərdən olasan deyə, sənin qəlbinə (nazil etdi).”1 Quran bu ayədə ayələrin peyğəmbərin qulağına yox, qəlbinə nazil oluduğunu göstərir.
Bu şübhənin aradan götürülməsi üçün kompüteri misal çəkmək olar. Bir neçə cildlik ensik-lopediyanın maarifini bir kompüter disketində yerləşdirmək olar. Bu disketi aldıqda ensik-lopediyanın bütün maarifi bizim ixtiyarımızda olur. Biz istədiyimiz vaxt bir kompüter aparatından istifadə etməklə disketdə olan mövzulardan fayadalana bilərik. Bu iş həmin ensiklopediyanın bütün sözlərini üstün səviyyədə bizə oxunması demək deyildir. Demək, maddiyyat aləmində bəzi hallarda oxumalı və ya eşitməli məlumatlar toplusunu balaca bir şeyə sığışdırmaq olur. Təfriqə aləmi olan bu aləmdə belə bir imkan varsa, şübhəsiz ki, daha üstün vəhdətin mövcud olduğu qeyri-maddi aləmdə həqiqətləri məcmuə şəklində daha yaxşı toplamaq olar.
Əlbəttə, bu işin necə baş verməsi bizim üçün qaranlıqdır. Lakin belə bir işin mümkünsüz olmadığını bilirik. Eyni zamanda, bu dünyada onun nümunəsini tapmaq olar. Demək, Qədr gecəsi qısa bir müddət ərzində (bir neçə dəqiqə və ya daha az) bütün Quran peyğəmbərin müqəddəs qəlbinə nazil olub və peyğəmbər də onu qəbul edib. Mərhum Əllamə Təbatəbai Quranın nazil olması barəsində “Təfsirul-Mizan” kitabında buyurur: “Qurani-Kərim peyğəmbərin qəlbinə iki şəkildə nazil olmuşdur: Bir dəfəyə nazil olma; tədricən nazil olma. Rəvayətlərin “nüzuli ila bəytil-məmur”, “nüzuli iləssəmaid-dünya” və “nüzuli əla qəlbin-nəbiyy” kimi xatırlatdığı bir dəfəyə nazilolma girami peyğəmbərə xüsusi münasibətlərlə ayə-ayə nazilolma ilə fərqlidir. Bu iki nazilolma arasında olan əlaqə “əl cəm vət-təfriq” əlaqəsidir. Peyğəmbərin qəlbinə 23 il ərzində nazilolma ətraflı nazil olmadır. Qədr gecəsində Quranın nazil olması birdəfəyə və cəm şəkildə olan nazil olmadır. Quranın cəm şəkildə olan nazil olmasının mənasını anlatmaq üçün bizim düşüncəmiz naqisdir.
Quranın nazil olduğu gecədə mələklər də enir. Bu gecə çox əzizdir və insanlar üçün ümid mayasıdır. Girami peyğəmbər və pak imamların bəyanatlarına diqqət yetirən insanlar, il boyu özlərini qədr gecəsini dərk etmək üçün hazırlayırlar. Əgər insan bir gecədə otuz min gecə-gündüzün dəyərini əldə edə bilərsə, belə bir gecəni dərk etmək üçün bir il çalışmağa dəyər. İl boyu “Qədr” surəsini oxumaq, ramazan ayının gecələrində min dəfə “Qədr” və ya yüz dəfə “Duxan” surəsini oxumaq Qədr gecəsinin dərk olunmasında təsirli işlərdəndir.
Ön söz 3
BİRİNCİ HİSSƏ 6
DUA BARƏSİNDƏ SÖHBƏTLƏR 6
DUANIN HƏQİQƏTİ NƏDİR? 7
DUANIN MÜSTƏQİL TƏSİRİ 10
DUANIN SƏBƏBİYYƏT PRİNSİPİ İLƏ ZİDDİYYƏTİ VARDIRMI? 12
MƏGƏR DUA XALQ ÜÇÜN SÜSTLÜK VƏ TƏNBƏLLİK SƏBƏBİDİR? 19
DUANIN TƏSİRLƏRİ 25
DUANIN QƏBUL OLMA ŞƏRTLƏRİ 29
ALLAHIN MÖMİNLƏR ÜZƏRİNDƏ VİLAYƏTİ 39
NƏTİCƏSİNDƏN ASILI OLMAYARAQ DUA ETMƏK 41
DUANIN QAYDALARI 42
DUA EDƏNLƏRİN NÖVLƏRİ 47
DUA AMİLLƏRİ 53
DUAYA MÜNASİBƏTDƏ TƏKƏBBÜRÜN MƏNASI 58
TƏSİRLİ DUALAR 60
DİNİ HÖKMLƏRƏ İTAƏT ZƏRURƏTİ VƏ EHTİRAMSIZLIĞIN TƏSİRLƏRİ 64
İKİNCİ HİSSƏ 75
“İFTİTAH” DUASINDAN SEÇMƏLƏRİN ŞƏRHİ 75
RAMAZANI QƏNİMƏT SAYAQ 75
RAMAZAN AYINI NECƏ QƏNİMƏT SAYAQ? 76
DUA HƏQİQƏTİNƏ DİQQƏT 77
RAMAZAN VƏ “İFTİTAH” 78
ALLAHA SİTAYİŞ BAŞLANĞIC NÖQTƏDİR. 79
DÜZGÜN YOL SEÇİMİ VƏ İLAHİ KÖMƏK 80
ALLAHIN HİKMƏTLİ QƏZƏB VƏ RƏHMƏTİ 80
QORXU VƏ ÜMİD ZƏRURƏTİ 81
İBADƏT TÖVFİQİ, ALLAHIN BƏNDƏYƏ MİNNƏTİ 82
BƏNDƏNİN GÜNAHI VƏ İLAHİ FEYZİN DAVAMI 84
DUANIN HƏQİQƏTİ, ALLAHI QƏLBƏN DÜŞÜNMƏK 85
İLAHİ NEMƏTLƏRİN YADA SALINMASI 85
NEMƏTLƏRİN DAVAMLILIĞI ALLAHIN ƏLİNDƏDİR. 88
İLAHİ NEMƏTLƏR HAQQINDA TƏFƏKKÜR ZƏRURƏTİ 89
A-CƏZADAN QORXU ALLAHIN NEMƏTİDİR. 90
B-ÇƏTİNLİKLƏR ALLAHIN NEMƏTİ 91
DUANIN QƏBULUNDA TƏXİRİN HİKMƏTİ 92
İNSANIN ALLAHA QARŞI TƏKƏBBÜR VƏ DİQQƏTSİZLİYİ 93
ALLAHLA MÜNACAT VƏ ÜNSİYYƏTİN DƏYƏRİ 95
HƏMİŞƏ AÇIQ OLAN İLAHİ RƏHMƏT QAPILARI 96
İBADƏT ZAMANI QƏLB İŞTİRAKININ ZƏRURƏTİ 98
EŞQ VƏ MƏHƏBBƏT MƏRİFƏT SÖVQATIDIR. 100
ALLAHA ÜMİD VƏ ONA GÜVƏNMƏK 102
ALLAHA ÜMİD BARƏSİNDƏ HƏZRƏT ƏLİNİN (Ə) SÖZÜ 103
FƏRƏC, ZÜHUR İNTİZARI 107
İNTİZAR AMİLİ 109
KEÇMİŞ ÜMMƏTLƏRDƏN ÖYÜD GÖTÜRMƏK 112
PEYĞƏMBƏR VƏ İMAMLAR ƏN DƏYƏRLİ NEMƏTLƏRDİR 116
ƏSRİN İMAMINDAN BİXƏBƏRLİK 118
QEYB ZAMANI BİZİM VƏZİFƏMİZ 121
ÜÇÜNCÜ HİSSƏ 124
ƏBU-HƏMZƏ SOMALİ DUASINDAN SEMƏLƏRİN ŞƏRHİ 124
ƏBU-HƏMZƏ DUASI 124
ALLAH İLƏ MƏXLUQ ARASINDA TƏKVİNİ ƏLAQƏ 126
ƏYLƏNCƏLƏR TƏKVİNİ RABİTƏNİ DƏRK ETMƏK ÜÇÜN MANEƏDİR 127
ALLAHIN MEHRİBANLIĞINI DÜŞÜNMƏKLƏ ONA QARŞI MƏHƏBBƏTİN ARTMASI 129
DUADA ALLAHIN SİFƏTLƏRİNƏ DİQQƏT 133
“QƏBZ” VƏ “BƏST” HALLARI, İLAHİ CƏMAL VƏ CƏLAL SİFƏTLƏRİNİN TƏCƏLLASI 134
GÜNAHLARIN ETİRAFI ALLAHA YAXINLAŞMAQ SƏBƏBİDİR 137
İLAHİ BARİGAH BƏNDƏLƏRİN İBADƏTİNDƏN DAHA ÜSTÜN MƏRTƏBƏDƏDİR 144
İNSANIN İLAHİ YARDIMDAN MƏHRUMLUĞUNUN SƏBƏBLƏRİ 146
ƏMƏLLƏRİN NƏTİCƏSİ 148
QORXU VƏ ÜMİD İMAN ŞƏRTİDİR 150
İMAM SƏCCADDA QORXU VƏ ÜMİDİN KAMİL TƏCƏSSÜMÜ 152
ALLAH MƏHƏBBƏTİNİ QAZANMA YOLU 153
ALLAHIN ZİKRİ 158
ZİKRİN HƏQİQƏTİ 158
ARAMLIQ YALNIZ ALLAHI DÜŞÜNMƏKLƏ YARANIR 160
ALLAHIN ÖZ DOSTLARINA (ÖVLİYALARINA) XÜSUSİ DİQQƏTİ 162
BÜTÜN HALLARDA ALLAH ZİKRİ 164
ALLAHLA ÜNSİYYƏT ÖVLİYALARA LƏZZƏTDİR 166
QƏLBİN BƏZİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 168
QƏLB DƏYƏRİ 171
İNSANIN MƏNƏVİ HƏYATI 173
HƏYAT MƏRTƏBƏLƏRİNİN FƏRQLƏRİ 175
ALLAH ZİKRİNİN MƏRTƏBƏLƏRİ 178
DÜNYAYA BAĞLILIQ ALLAHI YAD ETMƏK ÜÇÜN MANEƏDİR 181
İNSAN MADDİ VƏ MƏNƏVİ EHTİYACLARLA ÜZBƏÜZ 183
DÜNYAYA ALDANIŞ MƏNƏVİ HƏYATA NAİL OLMAQ ÜÇÜN MANEƏDİR 186
İNSANIN AXİRƏTİ DÜŞÜNMƏMƏSİNİN SƏBƏBİ 188
ALLAHLA ÜNSİYYƏT ÖLÜMDƏN SONRA ÜÇÜN ƏN ÜSTÜN AZUQƏDİR 191
ALLAH İLƏ NECƏ ÜNSİYYƏT YARADAQ? 194
İMANIN DƏYƏRİ 195
GÜNAH VƏ İMAN 198
İMANIN BƏZİ NƏTİCƏLƏRİ 200
DÖRDÜNCÜ HİSSƏ 208
“MƏKARİMUL-ƏXLAQ” DUASINDAN SEÇMƏLƏRİN ŞƏRHİ 208
SALEHLƏR DUASI 208
DUANIN QƏBULU ÜÇÜN SALAVAT ZİKRİ 210
İMAN VƏ YƏQİNİN ƏN ÜSTÜN VƏ KAMİL MƏRHƏLƏSİNƏ ÇATMA YOLU 210
İMANLA ETİQADIN FƏRQLƏRİ 212
ÜMMƏTLƏRİN PEYĞƏMBƏRLƏRLƏ MÜXALİFƏTLƏRİNİN SƏBƏBLƏRİ 214
YƏQİN ƏLAMƏTLƏRİ 215
ƏN YAXŞI NİYYƏT VƏ ƏN GÖZƏL ƏMƏL 216
ƏN ÜSTÜN İBADƏT 217
İNSANIN MƏSULİYYƏTİ 221
QURAN BAXIMINDAN YARANIŞIN MƏQSƏDİ 222
DAVAMLI HİDAYƏT 227
ŞƏR VƏ BƏLANIN YAXŞILIQ VƏ XEYİRƏ ÇEVRİLMƏSİ 233
ŞƏRİN UZAQLAŞMASI VƏ XEYİRİN GƏLMƏSİ ÜÇÜN KÖMƏK DİLƏMƏK 234
BAŞQALARININ PİSLİYİ QARŞISINDA YAXŞILIQ 235
ABIR-HƏYANIN QORUNMASI 236
QURANDA BƏZİ MƏKAN VƏ ZAMANLARIN ÜSTÜNLÜYÜNƏ İŞARƏ 241
RAMAZAN AYI VƏ QƏDR GECƏSİNİN FƏZİLƏTİ 243
QURANIN BİR GECƏDƏ NAZİL OLMASI İLƏ BAĞLI ŞÜBHƏYƏ CAVAB 248