İslam'da mükemmel insan

KENDİNDEN KENDİNE HAREKET, KEMAL

Bir tekamül seyrini kat eden bir varlığı göz önüne alın. Bir çiçek, topraktan filizlendiği andan, olgunlaşıp tekrar bir çiçek olana ve nihaî sınırına ulaşana kadar nereden nereye seyreder? Veya bir hayvanın yaratılışının kaynağı olan bir hücre, başlangıç anından mükemmel bir hayvan olana; yani kamilleşmiş bir varlık, en zayıf hallerden en güçlü hale erişinceye kadar nereden nereye seyrediyor?

Acaba “kendi”nden, “başkası”na mı seyrediyor? Acaba “kendi”ne yabancılaşıyor mu? Veya “başkası”ndan “kendi”ne mi seyrediyor? Ya da “başkası”ndan “başkası”na mı seyrediyor? Yoksa nihayetinde “kendi”nden “kendi”ne mi seyrediyor?

Eğer “kendi”sinden “başkası”na seyrettiğini söylersek; hareket etmediği gelişmediği zaman kendisi olduğunu, fakat hareket etmeye başladığı andan itibaren kendine yabancılaştığı, kendinden ayrıldığı ve artık kendisinin kendinde olmadığı manası anlaşılır. Aynı şekilde çok eski filozoflardan bazıları “hareket kendinden başka bir doğuştur” demişlerdir, yani “hareket, kendinden başkalaşmaktır”. Tabii ki, bular doğru bir söz değildir.

Mesele şudur: Bir çiçek tohumu veya bir insan nutfesi, ilk hareket etmeye başladığı andan, kemâle eriştiği son lahzaya kadar, “kendi”nden “kendi”ne hareket eder. Yani o, “kendi” ve gerçekliği devam eden bir gerçekliktir. Onun “kendi” ve gerçekliği devam eden bir gerçekliktir. Onun “kendi”sin ne ilk an, ne orta, ne son andır; o, baştan sona kadar “kendi”dir.

Acaba hangi sona erirse en çok “kendi”si olur? Yani onun “kendi”si daha kâmil olur? Evet “kendi”nden “kendi”ne doğru hareket eder ama, eksik olan “kendi”nden kâmil olan “kendi”ne hareket eder.

Az önceki çiçek şuur sahibi olduğundan kendi kemâline doğru hareket eder. Şimdi eğer bu çiçek şuurlu bir şair olsaydı acaba kendi kemâlinden başka bir şeye aşık olabilir miydi?

Bütün varlıklar kendi nihai kemâllerinin aşık fıtratına yaratılmışlardır. Çiçeğin kendi kemâlinin aşkı olduğu gibi cansız varlıklar da, bazı deyişlere göre, kendi nihai kemallerin aşkına sahiptirler. Her varlık kendi kemaline aşıktır.

Buna göre bir varlığın kendi nihai kemaline olan bağlılığı Sartre efendinin teorisinin aksine, “kendine yabancılaşmak” değildir, daha çok kendine dalmaktır; yani daha çok “kendi kendisi olmak”tır.

Eğer insanın bağımsızlığı kendi kemalini aşarsa, yani kendi kemalinin sınırını aşan bir aşamaya erişirse, kendi kendinden bağımsız olur. Bu tür bir hürriyet kendine yabancılaşmayı doğurur. Bu tür bir hürriyet bir insanın kemalin zıddıdır. Hürriyet eğer varlığın kemaline şamil olacaksa yani o varlığın tekamül aşamasını kapsayan bir şeyse, onu ihtiva ediyorsa, ben kendi tekamül merhalemden daha hürüm manası anlaşılır. Yani ona da bağımlı değilim.

Bunun manası şudur ben “kendi”mden daha mükemmelim ve benim “kendi” kamilliğimden “kendi” eksikliğim bağımsızdır, hürdür.

Bu hürriyet insanı kendinden daha çok uzaklaştırır. Yani bu sefer bağlılık kendinin kemaline ve daha kamilliğine olur.

Bu okulda yabancıya ve başkasına bağlılık ile kendine bağlılık arasında -yani kendi kemala aşamasındaki bir şeye bağlılık- birbirinden ayrılmamıştır.

Biz de, kendisine yabancı bir zata bağlılığın insanın başka bir şekil olmasına sebep olacağını kabul ediyoruz. Peki neden dinlerin hepsi dünyanın maddiyatına bağlılığı yasaklamıştır?

Çünkü (maddiyat) yabancıdır. Gerçekten de insanî değerlerin yok olmasına sebep olur. Ama insanın nihaî kemaline bağlılık, yabancı bir şeye bağlılık değildir, “kendi”ne bağlılıktır; insanın kendine bağlılığı, insanın kendine yabancılaşmasını gerektirmez, kendinden habersiz olmasına, kendindeki insanî değerleri unutmasına sebep olmaz. Veya hareketsiz kalmasına oluşunun edilişe dönüşmesine sebep olmaz. Çünkü, o kendini bir şeye bağladığı zaman ona doğru seğirtir ve ona doğru hareket eder.