“Və (əcəlin gəlib çatana qədər) Rəbbinə ibadət et!”
(“Hicr” surəsi, 99-cu ayə)
2
ğ) Allah-taala buyurur:
“Beləlcə
Biz,
İbrahimə
asimanların
və
yerin
mələkutunu göstərdik ki, yəqin əhlindən olsun.
”
(“Ənam”
surəsi, 75-ci ayə)
3
d) Yenə buyurulur:
“Xeyr! (Onlar məad barəsində düşünmürlər) Həqiqətən
yaxşı insanların kitabı İlliyyindədir. Sən İlliyyinin nə
olduğunu haradan bilərsən?! (O) yazılmış bir kitabdır ki,
onu müqərrəblər müşahidə edərlər.”
(“Mütəffifin” surəsi,
18-21-ci ayələr)
4
1
Ayədən
başa
düşülür
ki
,
Haqq
-
taalanın
görüşü
üçün
tövhid
və
əməli
salehdən
başqa
heç
bir
yol
yoxdur
.
2
Ayədən
başa
düşülür
ki
,
Allaha
həqiqi
pərəstiş
yəqinlə
nəticələnir
.
3
Ayədən
belə
başa
düşülür
ki
,
yəqinin
ardınca
asimanların
və
yerin
mələkutunu
müşahidə
etmək
gəlir
.
4
Bu
ayələrdən
başa
düşülür
ki
,
yaxşı
insanların
taleyi
“
İlliyyin”
adlanan
(
çox
uca
məqamlı
)
kitabdadır
ki
,
Allah
dərgahına
müqərrəb
olanlar
onu
müşahidə
edirlər
.
“Yəşhəduhu”
kəlməsindən
aydın
olur
ki
,
məqsəd
yazılı
şəkildə
olan
kitab
deyil
,
Allah
dərgahına
qürb
və
yüksəliş
aləmidir
.
95
e)
“Xeyr, əgər (qiyamət günü sizə nə ediləcəyini) tam
yəqinliklə bilsəydiniz (fani dünya malına uymazdınız).
(Ey müşriklər! Qiyamət günü) siz o Cəhənnəmi mütləq
görəcəksiniz.”
(“Təkasur” surəsi, 5-6-cı ayələr.)
1
Deməli, ilahi maarifin dərk olunma yollarından biri də
nəfsin rəzil sifətlərdən və aludəliklərdən paklaşdırılması,
həmçinin bəndəçilikdə xalis niyyət və ixlasa nail
olmaqdan ibarətdir.
BU
ÜÇ
YOL
ARASINDAKI
FƏRQLƏR
Yuxarıda qeyd olunan məsələrdən məlum olur ki,
Qurani-Kərim dini maarifin dərk olunması üçün üç yol
göstərmişdir: Dini zahirlər, əql, bəndəçilikdə ixlas və
mənəvi saflıq. Sonuncu yol həqiqətlərin aşkar olunmasına
və onların batini müşahidəsinə səbəb olur. Lakin qeyd
etmək lazımdır ki, bu üç yol bir-biri ilə müəyyən
cəhətlərdən fərqlənir:
Əvvəla:
Dini zahirlər ləfz, ifadə və bəyanlardan ibarət
olduğundan və ən sadə dillə çatdırıldığından hamı
tərəfindən dərk edilir, hər bir şəxs öz dərrakə və tutumu
qədər ondan faydalanır.
2
Amma qalan iki yol xüsusi
1
Ayədən
belə
başa
düşülür
ki
,
elmi
-
yəqin
bədbəxtlərin
cəhənnəmdən
ibarət
olan
son
vəziyyətlərinin
müşahidə
olunmasına
səbəb
olur
.
2 Məhz buna görə də Peyğəmbəri-Əkrəm (s) sünnü və şiələr
tərəfindən nəql olunan bir rəvayətdə buyurur: “Biz
peyğəmbərlər camaatla, onların əqllərinin səviyyəsində
danışırıq.” “Biharul-ənvar”, 1-ci cild, səh-37.
96
təbəqələrə məxsusdur və ümumi kütlə ondan istifadə edə
bilmir.
İkincisi:
Dini zahirlər elə bir yoldur ki, onu qət
etməklə islam maarifinin əqidəvi və əməli
prinsiplərini anlamaq olar. Amma yerdə qalan
iki yol belə deyildir. Əql yolu ilə əxlaqi, etiqadi
və əməli məsələlərin külliyyatını (füruidini) əldə
etmək
mümkün
olsa
da,
hökmlərin
xüsusiyyatını, incəlik və təfərrüatını dərk etmək
olmaz. Nəfsin saflaşdırıl-ması yolu ilə də
həqiqətlərin kəşf olunmasına və onun Allah
tərəfindən göndərilməsinə heç bir şübhə yerinin
qalmamasına baxmayaraq, onlara da hədd-
hüdud təyin etmək, yaxud onu meyar götürmək
olmaz. Onlar hər bir yerdən əlaqələrini
kəsdiyinə, Allahdan başqa hər bir şeyi
unutduqlarına görə birbaşa ilahi vilayətin
nəzarətində olur; onlar öz istədiklərini deyil,
Allahın iradə etdiyi şeyləri müşahidə edirlər.
|
