İslamiyet Öncesi Türk Devletleri
Yüklə 1,06 Mb.
|
Ülke Yönetimi *Osmanlı devletinde ülke Eyaletler-Sancaklar-Kazalar-ve Köy gibi birimlere ayrılarak idare edilmiştir.
*Eyaletler Merkezden uzaklık, vergilendirme şekli, etnik ve dini yapısı gibi özellikler temel alınarak oluşturulmuştur. Eyaletler, Merkeze bağlı, Özel yönetimli(salyaneli), Bağlı(İmtiyazlı) olmak üzere üç guruba ayrılmıştır.
*Tımar(Dirlik) sistemi uygulanır, salyanesiz (bir çeşit maaş) ve yıllıksızdırlar. 2- Özel Yönetimli(Salyaneli) Eyaletler: Mısır, Bağdat, Yemen, Cezayir gibi merkezden uzak eyaletlerdir. *Tımar sistemi uygulanmaz, Vergiler iltizam yoluyla toplanır, vergi geliri her yıl yeniden düzenlenir. İltizam: Bir yerin gelirini ihale yoluyla mültezimlere verme işidir. Mültezim ihaleyi alan kişidir ve devlete peşin ödeme yapar. *Bu Eyaletlerin Valileri devletten Salyane denilen maaş alırlardı. *Bu eyaletlerden toplanan vergiler doğrudan hazineye aktarılırdı. 3- Bağlı (İmtiyazlı) Eyaletler: *İç işlerinde serbesttirler. Erdel, Eflak, Boğdan, Kırım, Hicaz gibi *Yıllık vergi verir gerektiğinde asker yollarlardı. *Yöneticilerine Bey, Han, Şerif ve Voyvoda denirdi. Uyarı:: Hicaz dini bakımdan dolayı asker ve vergi vermez; Kırım asker verir vergi ödemezdi. Osmanlı ordusu *Orhan Bey zamanında Yaya ve Müsellem adı verilen ilk düzenli ordu oluşturuldu. *I.Murat zamanında asker ihtiyacının bir kısmı savaş esirlerinden karşılanmış(Pençik Sistemi), yine bu dönemde Kapıkulu ve Tımar sistemlerinin temelleri atılmıştır. Ankara savaşından sonra Pençik sistemi etkisini kaybetmiş bunun yerine devşirme usulüne geçilmiştir. Osmanlı Ordusu Kara Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri 1- Kapıkulu Askerleri 2- Eyalet Askerleri (Tımarlı Sipahiler) 3- Yardımcı Kuvvetler 1- Kapıkulu Askerleri *İlk başlarda Pençik sonraları Devşirme sistemine dayanan bu ordu merkez ve merkeze yakın yerlerde bulunurdu. Devşirme sistemine: Rus, Acem, Çingene ve Türk çocukları bunun yanında kel, köse, fodul, anne babası olmayanlar alınmazdı. *Üç ayda bir Ulufe denen maaş ve her padişah değişikliğinde Cülus denilen bahşiş alıyorlardı. *Piyadeler ve Süvariler olarak ikiye ayrılmıştır. Piyadeler: Yeniçeriler, Cebeciler, Topçular, Top arabacıları, Lağımcılar, Humbaracılar, Bostancılar Süvariler: Silahtar, Sipahi, Sağ ulufeciler, Sol ulufeciler, Sağ garipler, Sol garipler Uyarı:: Kapıkulu ocağına mensup askerler devletten maaş ve bahşiş alırlardı.. Eyalet Askerleri *Tımarlı sipahilerdir. *Ordunun asıl kısmı Tımarlı sipahilerdir.
Tımar(Dirlik): Devlet mensuplarına ve bazı askerlere görevi karşılığında maaş yerine önceden belirlenen yerlerin toprak gelirleri verilirdi. Bu dirlik sahipleri asker yetiştirmekle yükümlüydüler Tımar Sisteminin uygulandığı yerlerde:
Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir Yardımcı Kuvvetler: *Bağlı beylik ve ülke kuvvetleri *Azaplar, Akıncılar, Yayalar, Müsellemler, Yörükler, Gönüllüler, Derbent muhafızları.
*Osmanlı dev. İlk deniz gücüne Karesi beyliğini alarak sahip olmuştur. *İlk büyük gelişmeyi Fatih döneminde en parlak dönemini kanuni döneminde yaşamıştır. *Osmanlı donanması ilk büyük yenilgisini İnebahtı da almıştır. Sinop’ta, Navarin’de ve Çeşme’de Osmanlı donanması yakılmıştır. *Kaptanı Derya: Donanma komutanı, Kapudane: Oramiral Patrona: Koramiral, Piyale: Tuğamiral, Levent: Deniz askeri http://goo.gl/jPe29A
Miri Metruk Mülk Dirlik Boş Toprak Öşüriye Vakıf Haraciye Paşmaklık Malikâne
Yurtluk Mukataa
Miri Arazi: *Fetihler sonucu alınan topraklar Tahrir defterlerine kaydedilerek devletin mülkiyetine alınırdı. Devlet bu toprakları istediği gibi kullanır, belli bir bölümünü üretim için çiftçilere dağıtırdı. *Çiftçiler eğer kendilerine bu topraklardan verilmişse bunu satamaz, devredemez ve miras bırakamazlardı. DİRLİK:
Vergi gelirleri hizmet karşılığı devlet adamlarına ayrılan topraklardır. *Dirlik sahipleri Gelirleriyle atlı asker(cebelü) besleyip savaş zamanında orduya katmak, Bölgelerindeki vergileri toplamak, bölgenin güvenliğini sağlamak ve reayanın toprağı işlemesini sağlamak zorundadırlar. *Dirlikler: Has Zeamet ve Tımar olarak üçe ayrılırdı. Has (Geliri 100 bin akçeden fazladır. Devlet ileri gelenlerine verilir) Zeamet (Geliri 20–100 bin akçe arasındadır. İkinci derecedeki devlet adamlarına verilir. Kadı, subaşı gibi) Tımar (3-20 bin akçe arasında, devlete yararlı olanlara verilirdi) VAKIF: *Geliri medrese, cami, imarethane, kervansaray, hastane gibi toplum ihtiyaçları karşılayan kurumların işletilmesine ayrılan topraklardır. PAŞMAKLIK: *Geliri hanedan üyelerinin annesine, eşine ve kızına bırakılan topraklardır. MALİKÂNE: *Üstün hizmet gösteren devlet adamlarına verilirdi. YURTLUK: *Geliri sınır boylarındaki akıncılara ve askeri yöneticilere bırakılan topraklardı MUKATAA: *Geliri doğrudan hazineye bırakılan topraklardır. Uyarı:: Osmanlı toprağında kişi mülkiyeti Ev, Bağ, Bahçe ile sınırlandırılmıştır. Osmanlıda Vergi Sistemi *Osmanlıda Tanzimat’ın ilanına kadar İslam hukukuna göre alınan Şeri vergiler ile Padişahın emri ile konan örfi vergiler alınmıştır. Tanzimat’la beraber herkesten gelirine göre vergi alınması uygulamasına geçilmiştir. Vergi Sistemi Örfi Vergiler Şeri Vergiler Avarız Aşar(Öşür) Çiftbozan Haraç Ağnam Cizye İspençe Çift Resmi Bennak Mücerred
Derbent Resmi
AVARIZ: *Olağanüstü zamanlarda alınır ve doğrudan hazineye aktarılırdı. ÇİFTBOZAN: *Toprağını ve üretimini bırakanlardan alınırdı. AĞNAM: * Hayvanlardan çoğalma zamanında alınırdı (domuz dâhil) İSPENÇE: Gayrimüslimlerden toprağı kullanma karşılığında alınan vergidir. ÇİFT RESMİ: Müslümanlardan toprağı kullanma karşılığında alınırdı. BENNAK: Evliler ve yarım çift toprağı ekenler verirlerdi. MÜCERRED: Bekâr çiftçilerden ve 20 yaşında babasının yanında kalanlardan alınırdı. DERBENT RESMİ: Köprü ve geçitlerden alınırdı. Şeri Vergiler AŞAR (ÖŞÜR) *Müslüman üreticiden ürün üzerinden alınır. *Oran bölgeden bölgeye farklılık gösterir. *Ayni ya da nakdi olarak toplanırdı. *1925 yılında kaldırıldı HARAÇ
*Gayrimüslim üreticiden ürün üzerinden alınır *Oran bölgeden bölgeye farklılık gösterir *Ayni ya da nakdi olarak toplanırdı. * Islahat Fermanıyla kaldırıldı CİZYE
*Gayrimüslimlerden alınan baş vergisidir. *Askerlik yapmaya uygun kişilerden alınırdı. *Sakat, kadın, çocuk ve papazlardan alınmazdı. *Devlet bu vergiyi doğrudan toplardı. *Islahat Fermanıyla kaldırıldı. Osmanlıda Yargı *Osmanlıda hukukun temelini dini esaslı Şeri hukuk ve geleneklere dayanan Örfi hukuk şekillendirmiştir. *Osmanlı ülkesinde yargı bağımsızdır. Çünkü Kadıların vermiş olduğu kararlar kesindir. *Kadıların kararlarına itiraz Divanı hümayuna olurdu buda kadıların denetlenebildiğini gösterir. Yine kadılar bulundukları bölgede yöneticileri yasalara uymadıkları takdirde denetleyebilirdi bu durum idarenin yargı denetiminde olduğunu gösterir. *19. yy da II. Mahmut memurlara ceza verilmesini öngören ceza kanunnamesini çıkarttırmış ve müsadere usulünü kaldırmıştır. *Tanzimat döneminde kanun üstünlüğü ilkesi ön plana çıkmış, mahkemeler din ve millet farkı gözetmeksizin herkese açılmıştır. *Abdülaziz döneminde Divan-ı ahkâm-ı adliye üyeleri yargı kararı olmadan görevlerinden alınamamıştır. *Ahmet Cevdet Paşa tarafından hazırlanan Mecelle( Medeni Kanun) Meşrutiyet döneminde uygulanmıştır. Uyarı:: Osmanlı devletinde Şeri mahkemelerin yanı sıra farklı yasaları uygulayan mahkemelerin açılması (Konsolosluk mhk. Ticaret mhk., Nizamiye mhk. Gibi.) Hukuksal alanda ikiliklere neden olmuştur. Osmanlıda Ekonomi *Osmanlı ekonomisi tarım, hayvancılık, ticaret ve sanayiye dayanıyordu. *İlk bakır para Osman Bey, İlk gümüş para Orhan Bey, İlk Altın para Fatih, İlk kâğıt para (kaime) Abdülmecit döneminde basıldı. 1844’te mecidiye piyasaya sürüldü. *İlk banka Bank-ı Dersadet 1847 yılında, Ziraat bankası 1888 yılında açıldı. Osmanlıda Eğitim-Öğretim Sistemi *Sübyan Mahalle Mektepleri: Eğitimin ilk basamağıdır belli bir süre ve sınıfı yok, karma eğitim verilir öğreticileri profesyonel değil. *Medrese: İlk Osmanlı medresesi İznik’te Orhan Bey tarafından açıldı. Eğitim dili Arapça, öğreticisine müderris denir. Dini ve pozitif bilimler okutulurdu. 17. yy dan itibaren pozitif bilimlere yer verilmemiştir. Hariç, dâhil ve sahn olmak üzere üç bölümden oluşmuştur. Beşik ulemalığı ve pozitif bilimlerin terk edilmesi bozulmasına yol açmıştır. 1924 yılında kaldırılmıştır. *Enderun
Saray okuludur eğitim dili Türkçedir. Öğrenci kaynağı g.müslim gençlerdir sonraları Müslümanlarda alınmıştır. Mezunları idareci, komutan, sanatkâr olurdu. 1909 yılında kapatıldı *Mesleki Eğitim: Loncalarda iş ahlak temeli üzerine eğitim verilir, ahilik kültürü öğretilir ve çıraklık, kalfalık, ustalık eğitimi verilirdi.
*Ali Kuşçu: Matematik, Astronomi *Piri Reis: Coğrafya, dünya haritası, kitabi bahriye *Takiyettin Mehmet: ilk Osmanlı rasathanesi *Koçi Bey: Devletin durumuyla ilgili rapor. *Evliya Çelebi: Seyahatname *Ali Süavi: Türkçülük, Türkçecilik. *Kâtip Çelebi: Cihannüma (Dünya coğrafyası) *Namık Kemal: Osmanlıcılık düşüncesinin mimarı *İbrahim Müteferrika: İlk özel matbaa, çevriler Osmanlıda sanat Camiiler: Erken döneme ait camiiler *İznik Hacı Özbek Camii İlk Osmanlı Camisi *Bursa Ulu Camii ve yeşil camii *Edirne Eski Camii ve üç şerefeli camii *İstanbul Fatih Camii İstanbul’daki ilk camii 16.yy *Mimar Sinan’ın Şehzade(çıraklık), Süleymaniye(kalfalık), Selimiye(ustalık) camileri 16.yy * Sultan Ahmet, Yeni camii, 17.yy *Geç Dönem Avrupai örnekler. Nuru Osmaniye cami, Laleli cami (Barok ve Rokoko Tarzı) Nusretiye Camii, Ortaköy ve Dolmabahçe camii, (Ampir Üslup) Medreseler: *Erken Dönem İznik Süleyman Paşa Medresesi, Muradiye medresesi, Yeşil Medresesi Bursa Lala Şahin Medresesi, İstanbul Fatih medresesi *Klasik Dönem İstanbul Şehzade Külliyesi Medresesi, İstanbul Rüstem Paşa Medresesi Saraylar: *Klasik Dönem Topkapı sarayı, Çinili Köşk, Revan Köşkü, Bağdat Köşkü *Genç Dönem Dolmabahçe Sarayı,(Abdülmecit), Beylerbeyi Sarayı, Yıldız Sarayı, Çırağan ve İshak Paşa sarayı 19.yy Avrupai etki
*Kırgızlar Türbesi, Bursa Yeşil Türbe, İstanbul Mahmut Paşa Türbesi Askeri Yapılar: *Anadoluhisarı(I. Beyazıt), Rumeli Hisarı(Fatih), Selimiye Kışlası(3.Selim) Anıt Çeşmeler: *Sultan Ahmet Çeşmesi, en çok lale devrinde yapılmıştır. Resim: *portresini ilk yaptıran Fatih, İtalyan ressam Bellini’ye *Şeker Ahmet Paşa ilk resim sergisini açtı. *Osman Hamdi Bey, arkeoloji müzesi, sanayi nefise mektebi asli kurucusudur. Kaplumbağa terbiyecisi, silah satıcıları önemli eserleridir. Minyatür: *Gerçeğin olduğu gibi yansıtıldığı önemli tarihsel kaynaktır. *Minyatür kitaplarına Sürname Hünername adı verilir. *Matrukçu Nasuh, Nigari, Nakkaş Osman ve en önemlisi de Levni’dir. Hat: *Arap harflerini malzeme olarak kullanan yüzey sanatıdır. *Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman önemlileridir.
*Sülüs, Reyhanî, Divani, gibi yazı şekilleri kullanılmıştır. Uyarı:: Osmanlıda Bilginler vergi vermez ve reayadan sayılmazlardı. Saygıdan dolayı. Uyarı:: Millet ayrımında din inanç ayrımı var fakat etnik ayrım yoktur. Osmanlı’da Sosyal Yapı
Yönetilenler *Osmanlı devletinde, yönetilenler, şehirliler ve göçebeler adıyla anılan halk reaya içinde yer almıştır. Geçimlerini, tarım, hayvancılık, zanaat ve ticaretle sağlamışlar ve devlete vergi vermişlerdir. OSMANLI DEVLETİ DURAKLAMA DÖNEMİ 17.YY ISLAHATLARI *Ağırlıklı olarak askerlik ve maliye alanında yapılan ıslahatlardır. *Avrupa örnek alınmamıştır. Otoriteyi sağlamak için şiddet uygulanmıştır. *Halktan kopuktur, yüzeyseldir, devlet politikası olamamış kişilerle sınırlı kalmıştır. *Bu dönemde: Ağır vergiler sonucu celali isyanları çıkmış, Devşirme ve tımar sistemi bozulmuş, Harem(kadınlar) idareye müdahale etmeye başlamıştır. Beşik ulemalığı sonucu medreseler bozulmuş, Kafes usulü, rüşvetin yaygınlık kazanması, Devlet adamı seçiminde liyakatin gözetilmemesi, Devletin doğal sınırlara ulaşması, ihracatın Gerileyip kapitülasyonların yaygınlık kazanması; ıslahatların başlıca nedenleridir. 1.Kuyucu Murat Paşa1603–1617: I.Ahmet zamanında sadrazamdır. Celali isyanlarını baskı ve şiddetle bastırmış otoriteyi sağlamaya çalışmıştır. 2.Genç Osman(2.Osman) 1618–1622: İlk kez saray dışından bir hatunla evlenmiş, Yeniçeri ocağını kaldırmak istemiş fakat canından olmuştur. 3.IV. Murat 1623–1640: Celali isyanlarını baskı ve şiddet yoluyla bastırdı. İçki, Tütün ve gece dışarı çıkmayı yasakladı. ***Bu dönemde Koçi Bey duraklamanın nedenlerini ve düzelmesi gereken noktaları gösteren bir rapor hazırlayıp sunmuşsa da padişahın ölümü uygulanmasına imkan vermemiştir. Bu da ıslahatların devlet politikası olmadığını gösterir. 4.Tarhuncu Ahmet Paşa 1648: IV. Mehmet zamanında sadrazam olmuştur. Lüks tüketimi yasaklayıp saray masraflarını kısarak ilk kez Denk Bütçeyi hazırlamıştır. 5.Köprülüler Devri 1656–1691: Köprülü ailesinden dört kişi sırayla sadrazamlığa getirilmiştir. Köprülü Mehmet paşa ıslahatları başarıya ulaştırmak için bazı şartlar öne sürerek sadrazamlığı kabul etmiştir. Uyarı:: Duraklama devrinin yükselme dönemi diye adlandırılır. Hatırlatma: Dönemin Islahatçılarını KOMTAK diye kodlamanız hatırlamanızı kolaylaştırır.
-Lale Devri- 1718–1730 *Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. *1718 Pasarofça anlaşmasıyla başlayıp, 1730 Patrona Halil İsyanına kadar olan dönemdir. — Avrupa’yı tanıma ve keşfetme çalışmaları var. — Avrupa’ya ilk kez geçici elçiler gönderildi. (ilk geçici Elçilik Paris’te açıldı. İlk Elçi 28 Çelebi Mehmet’tir.)
— İlk kez özel Matbaa açıldı. (İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafından) Uyarı Matbaada basılan ilk eser Vani Efendi tarafından yazılan Van Kulu Lügatidir. Uyarı Matbaaya en çok tepkiyi hattalar göstermiş bunun üzerine dini eserlerin elde yazılmasına, tarih, coğrafya ve felsefe kitaplarının matbaada basılmasına karar verilmiştir. —Yeniçerilerden itfaiye bölüğü oluşturuldu — Kumaş, Kâğıt, Çini fabrikaları açıldı — İlk kez çiçek aşısı uygulandı — Avrupa mimarisi örnek alındı. En çok sivil mimari gelişti. III. Ahmet Çeşmesi — Doğu klasikleri Türkçeye çevrilerek kütüphaneler açıldı. — Minyatür en çok bu dönemde gelişti. Levni Minyatürün en önemli ustasıdır. — Nedim bu dönemin önemli şiircisidir.
— Bu dönem Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir.
1730–1754 *Lale Devrine duyulan tepki Islahatların yönünü tekrar Askeri alana çevirir ve savaş politikasına geri dönülür. — Batının Askeri üstünlüğü kabul edilerek Avrupa’yı tarzda alay, bölük, tabur uygulamasına geçilmiştir.
— Kapitülasyonlar sürekli hale getirildi. 1740 — Hendesehane kuruldu. — Avrupa’dan subaylar getirilerek ordu düzeltilmeye çalışıldı. Kont De Bonneval (Humbaracı Ahmet Paşa) tarafından Humbaracı Ocağı kuruldu
— Avrupa’dan Teknik subay getirilmeye devam edildi. Surat Topçuları Ocağı kurularak başına Baron De Tott getirildi. — Tersane ve Tophane ıslah edildi — Maliye düzene sokuldu — Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Mühendishaneyi Bahri hümayun kuruldu (Deniz Mühendishanesi) — İlk kez Esham uygulamasına gidildi. (İç borçlanma)
1774–1789 — İlk kez Yeniçeri sayımı yapıldı. Ulufe alım satımı yasaklandı. Cülus bahşişi kaldırıldı. — İstihkâm okulu açıldı — Yerli malı kullanma zorunluluğu getirildi — Humbaracı ve Surat Topçuları ocağı ıslah edildi.
— III. Selim ıslahatlarına başlamadan önce Meşveret Meclislerini toplayıp devlet adamlarından Lahiyalar (Rapor) almıştır. — İlk kez devlet Matbaası (Matbaayı Amire) kuruldu — Askeri teknik okullarda Fransızca zorunlu oldu — Avrupa’da ilk kez daimi elçilikler açıldı. (Paris, Berlin, viyana, Londra) — Deniz Mühendishanesi genişletildi. — Kara Mühendishanesi kuruldu. (Mühendishaneyi Berri Hümayun) — Şeyhülislamın yetkileri kısıtlandı — Subaylara sınav uygulandı ve başarısız olanlar ordudan atıldı — Yeniçerilerin yanında Nizamı Cedid adı verilen yeni bir ordu kuruldu. — Bu ordunun masraflarını karşılamak amacıyla ıradı Cedid hazinesi hazırlandı. Uyarı Bu dönem ıslahatları Nizamı Cedid dönemi ıslahatları olarak da bilinir. Uyarı Çağdaşlaşma ve Batılılaşma III. Selim ile başlamıştır. Uyarı Osmanlı devletinde Islahatların Planlı ve Programlı yapıldığı dönem III. Selim dönemidir. — Bu dönem 1807 yılındaki Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona ermiş ve III. Selim öldürülmüştür XVIII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
Uyarı Bu dönem ıslahatlarına en çok tepki Yeniçeri ve Ulemadan gelmiştir. Hatırlatma: Dönemin Islahatçılarını 31313 Diye kodlamanız hatırlamanızı kolaylaştırır.
-Lale Devri- 1718–1730 *Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. *1718 Pasarofça anlaşmasıyla başlayıp, 1730 Patrona Halil İsyanına kadar olan dönemdir. — Avrupa’yı tanıma ve keşfetme çalışmaları var. — Avrupa’ya ilk kez geçici elçiler gönderildi. (ilk geçici Elçilik Paris’te açıldı. İlk Elçi 28 Çelebi Mehmet’tir.)
— İlk kez özel Matbaa açıldı. (İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafından) Uyarı Matbaada basılan ilk eser Vani Efendi tarafından yazılan Van Kulu Lügatidir. Uyarı Matbaaya en çok tepkiyi hattalar göstermiş bunun üzerine dini eserlerin elde yazılmasına, tarih, coğrafya ve felsefe kitaplarının matbaada basılmasına karar verilmiştir. —Yeniçerilerden itfaiye bölüğü oluşturuldu — Kumaş, Kâğıt, Çini fabrikaları açıldı — İlk kez çiçek aşısı uygulandı — Avrupa mimarisi örnek alındı. En çok sivil mimari gelişti. III. Ahmet Çeşmesi — Doğu klasikleri Türkçeye çevrilerek kütüphaneler açıldı. — Minyatür en çok bu dönemde gelişti. Levni Minyatürün en önemli ustasıdır. — Nedim bu dönemin önemli şiircisidir.
— Bu dönem Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir.
|