İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

4038- Zann hakkında Kur’andan birkaç not:

-İnsanı helâkete götüren Allah hakkındaki zann: (41:22, 23)

-Dinî ölçülere bedel, kendi şahsî anlayış ve zannına tabi olan halk ekseriyetine uyulamayacağı: (6:116) Ve bu tarz zann yoluyla hakkın bulunamayacağı: (10:35,36) (Bak: 525, 3192.p. lar)

4039- qqZARURET ?‡—h/ : Çaresizlik. Muhtaçlık. Sıkıntı. Yoksulluk. (Bak: İkrah-ı Mülci)

4040- Bir âyet-i kerimede şöyle buyuruluyor:

«(5:3) ¯}«M«W²F«8|¬4 Åh­B²/~¬w«W«4 Ancak her kim bir mahmasada yani karın kaşığa geçmiş, ölümden veya ölüm mukaddimatından korkulur bir açlık ha­linde muztarr olur da ¬v²$¬ž¬ ¯r¬9_«D«B­8 «h²[«3 bir günaha meyletmeyerek yani za­ruret miktarını tecavüz eylemeyerek veya diğer bir muztarrın elinden al­maya­rak bunlardan yerse °v[¬&«‡ °‡Y­S«3 «yÁV7~ Å–¬_«4 Allah gafur, rahimdir, mu­aheze etmez. -Zaruretler, haram olan şeyleri mübah kılar. Fakat ıztırar, gay­rın hakkını ibtal etmez, nitekim bu mana Sure-i Bakara’da (2:173) ¯…_«2 «ž«— ¯ _«" «h²[«3 diye ifade olunmuştur.» (E.T. 1570)

Kur’an (6:119) (16:115) âyetleri de aynı mes’ele ile alâkalıdır.

4041- Hukuk-u İslâmiye Kamusu, zaruretler hakkında şunları kaydeder:

«Zaruretler, memnu’ olan şeyleri mübah kılar. Yani: İşlenmesi men ve nehy edilmiş bazı şeyler vardır ki, bunları yapmak, zaruret halinde mübah hükmünde olur, bundan dolayı yapan muahaze edilmez. Muteber bir ikraha mebni başkasının malını itlaf veya açlıktan helak havfından dolayı başkasının taamını rızası olmaksızın yemek gibi.

Maamafih haram ve memnu’ olan şeyler, üç nevidir. Birincisi: Memnui­yete asla sakıt olmayan muharremattır. Başkasını zulmen öldürmek veya başkasının haksız yere bir uzvunu kesmek gibi. İkincisi: Asla sakıt olmayıp zaruret vaktinde ruhsata mahal olan muharremattır. Başkasının malını itlaf gibi. Üçüncüsü: Zaruret halinde memnuiyeti sakıt olan muharremattır. Meyte gibi temiz olmayan bir şeyi yemek gibi.

Bu kaide, Eşbah’da ¬€~«‡Y­P²E«W²7~­d¬[A­# ¬€~«‡—­hÅN7«~ diye münderictir ve arz olunduğu üzere her memnua şamil değildir.» (H.İ. ci:1, sh:279)

«Zaruret ile hacet, bazı fukahaya göre birdir. Bazılarına göre ise bir de­ğildir, aralarında fark vardır. Şöyle ki: Zaruret, bir haldir ki bertaraf edil­mezse helake müeddi olur. Meselâ; memnu’ olan bir şey tenavül edilmediği takdirde helaki müstelzim olacak bir hal, bir açlık, bir zarurettir. Bu zaruret haram ve memnu’ olan bir şeyi mübah kılar. Hacet ise bir haldir ki, cehd ve meşakkate müeddi olur. Meselâ; bir hasta, bir şey yemeyip oruç tuttuğu tak­dirde helak olmayacaksa da cehd ve meşakkate düşüp hastalığı uzayacak ise bu, bir hacet hali olmuş olur. Böyle bir hal, haramı mübah kılmaz ise de oruçluya iftar etmesini mübah kılar. Bu kaide, Eşbah’da:

®}«._«' ²—«~ ²a«9_«6 ®}Å8_«2 ?‡—­hÅN7~ ¬}7iX«8 ÄiX# ­}«%_«E²7~ kaidesinden müter­cem­dir.» (H.İ. 284)

4042- Zaruretin meydana geliş şekli, bu meselede en mühim bir cihettir. Şöyle ki:

« ¬€~«‡Y­P²E«W²7~ ­d¬[A­# €~‡—­h±N7~ Å–¬~ kaidesi, yani: “Zaruret, haramı helal derecesine getirir.” İşte şu kaide ise, küllî değil. Zaruret, eğer haram yoluyla olmamış ise, haramı helal etmeye sebebiyet verir. Yoksa su-i ihtiya­riyle, gayr-ı meşru sebeblerle zaruret olmuş ise, haramı helal edemez, ruhsatlı ahkâm­lara medar olamaz, özür teşkil edemez. Meselâ: Bir adam su-i ihtiya­riyle, ha­ram bir tarzda kendini sarhoş etse; tasarrufatı, ülema-i Şeriatça aley­hinde ca­ridir, mazur sayılmaz. Tatlik etse, talakı vaki olur. Bir cinayet etse, ceza gö­rür. Fakat su-i ihtiyariyle olmazsa, talak vaki olmaz, ceza da görmez. Hem meselâ, bir içki mübtelası, zaruret derecesinde mübtela olsa da diye­mez ki: “Zarurettir, bana helaldır.» (S.482) (Bak: 126, 720, 3041.p. lar)

Meselâ «Sinema, tiyatro, dans gibi şeylerde tiryaki olmuş ise mut­lak zaruret olmadığı ve su-i ihtiyardan geldiği için, haramı helal et­meye sebeb olamaz.» (E.L.II. 242)