İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

qqFITR hO4 : (Bak: Sadaka-i Fıtr)

966- qqFITRAT ?hO4 : Yaradılış, tıynet, hilkat. (Bak: Halk, Sıbgatullah) Din-i İslâmın, şeriat-ı fıtriyeye ve insan ruhunun asıl yaradılışına uygun bu­lunduğu ve İs­lâm dininden başka olan ve insanların nefsî meyilleri ve düşü­nüşleri ile ileri sürülen uydurma ve sün’i nazariyeler ve ideolojilerin hakikat nokta-i nazarında sırat-ı müs­takim olmayacağını beyan eden Kur’anın (30:30) âyeti hakkında müfessir Elmalılı Hamdi Yazır, verdiği tafsilatın bir kısmında şöyle der:

« ¬yÁV7~ «?«h²O¬4 Allah fıtratına-dini veya hanifliği izahdır. Yani fıtrat olan Al­lah di­nine, Allah’ın o fıtratına o yaradılışına sarıl _«Z²[«V«2 «‰_ÅX7~ «h«O«4|¬BÅ7«~ ki insanları onun üzerine yaratılmıştır. Hepsi fıtrat misakında (7: 172) ²v­U¬±"«h¬" ­a²K«7«~

hitabına “belâ” demiştir. (Bak: Misak-ı Ezelî) İnsan olarak yaradılmayı kabul etmek, yaradanın Rububiyetine şahid olmaya ahid vermiştir. Her insanın fıt­ratında, nefsine şuurunun mebde’inde, vicdanının derinliğinde bir hak duy­gusu, marifetullah gizli­dir. Onun içindir ki, başlarının son derece sıkıldığı ız­tırar zamanlarında anud kâfir­ler bile derinden derine yaradana bir iltica hissi duyarlar. Nitekim. (30: 33)

²v­ZÅ"«‡ ~²Y«2«… °±h­/ «‰_ÅX7~ Åj«8 ~«†¬~«— âyetiyle bu ihtar olunacaktır.

967- Fıtrat kelimesi hakkında yukarılarda bazı izahat geçmişti. Burada da şunu

ihtar edelim ki; fıtrat, ilk yaratmak demek olan «h«O«4 den masdar bina-i nev’î olarak

yaradılışın ilk tarz ve hey’etini ifade eder. Burada _«Z²[«V«2 «‰_ÅX7~ kaydından da anla-

şıldığına göre murad; her ferdin kendine mahsus olan fıtrat-ı cüz’ iyesi değil, bütün insanların insan olmak haysiyetiyle yaradılışlarında esas olan ve hep­sinde müşterek bulunan fıtrat-ı külliyedir. Haricî tesir ve kesb ü âdet gibi de­rece-i saniyede olan avarızından kat’-ı nazarla mülahaza olunması lâzım gelen fıtrat-ı ûlâ ve fıtrat-ı asliyye dahi denilen asıl fıtrattır. Meselâ: İnsanın fıtra­tında iki gözü bulunması asıl­dır. Bununla beraber anadan a’ma doğanlar da bulunabilir. Fakat bu umumiyetle in­sanların üzerine yaratıldığı fıtrat-ı asliyye ve tabiat-ı nev’iyye değil, de­rece-i saniyede arızî olarak mülahaza edilecek bir hilkat-ı cüz’iyye ve fer’iyyedir ki, insan hakikatı onsuz da tahakkuk eder.» (E.T.3822-3823)

968- Kur’an (17:84) âyetindeki “şâkile” tabiri de fıtrat-ı asliye ile alâkalı­dır. (4: 119) âyeti ise, hilkatı tağyir edenleri zecreder. Hem S.B.M. 9. cild 1324. ve S.M. 2643.hadisler ve Ebu Davud Sünnet 16, Tirmizi Kader 4, İbn-i Mace Mukaddeme 10, Ahmed bin Hanbel 382, 414, 430. hadisler; ana kar­nındaki ceninin tekvinî dev­relerini (Bak: 1689, 1915.p.da âyet notu) ve fıtra­tında mukadderatının takdirini kayde­derler.

Kur’an (30:30) âyeti, insanın fıtrat-ı asliyesinin İslâm üzere olduğunu be­yan eder. (Bak: 168.p.)

969- «Müfessirînin çoğu, fıtratı, hakkı kabul ve idrak kabiliyeti diye; fıt­rata sa­rılmayı da, mucebince amel ile tefsir etmişlerdir. Hz. Enes Radıyallahu anhü’den ri­vayet olunan bir hadiste mealen: “Her doğan, fıtrat üzere doğar. Öyle iken ebevey­nidir ki onu Yahudileştirir veya Nasranileştirir veya Mecu­sileştirir.” ⁽⁹⁶⁾ diye buyurulur.» (E.T.3824) (Bak: 168.p.) (Münafıkların hidayete bedel dalalete almaları, bak: 1301.p.)

970- «Fıtratın şehadeti sadıkadır:

Fıtratta yalan yoktur; ne dediyse doğrudur. Çekirdeğin lisanı, meyl-i nümuv der: “Ben sünbüllenip meyvedar...” Doğru çıkar beyanı.

Yumurtanın içinde, derin derin söyler hayatın meyelanı ki: “Ben piliç olurum; izn-i İlahî ola.” Sâdık olur lisanı.

Bir avuç su, bir demir gülle içinde eğer niyet etse incimad. Bürudetin zamanı içindeki inbisat meyli der: “Genişlen, bana lâzım fazla yer.” Bir emr-i bîemanî..

Metin demir çalışır, onu yalan çıkarmaz. Belki onda doğruluk hem de sıdk-ı cenanî,

O demiri parçalar. Şu meyelanlar bütün birer emr-i tekvinî, birer hükm-ü Yezdanî,

Birer fıtrî şeriat, birer cilve-i irade. İrade-i İlahî, idare-i ekvanî, emirleri şunlar­dır: Birer birer meyelan, birer birer imtisal, evamir-i Rabbanî.

Vicdandaki tecelli aynen böyle cilvedir ki, incizab ve cezbe iki musaffa canı. İki mücella camdır, akseder içinde Cemal-i Layezalî, hem de nur-u imanî.» (S.700) (Bak: 817.p.)

971- Bir hadis-i şerif mealinde: «On şey, fıtrat’ın (hasletlerin)dendir: Bı­yığı kı­saltmak, sakalı uzatmak, misvak kullanmak, burnuna su çekmek, tır­nakları kesmek, parmak mafsallarını yıkamak, koltuk altını yolmak, kasıkları traş etmek ve su ile ta­haretlenmek» buyurulmuştur. (İbn-i Mace Tercemesi Kitab-üt Tahare, 8. bab 293. hadis meali, cild: 1, sh: 475)

«Hadiste “fıtrat” kelimesi ile kasdedilen mana hususunda âlimler çeşitli izah­larda bulunmuşlardır. (Aslında fıtrat, yaradılış demektir.) Hattabî: Âlim­lerin ekseri­sinin dediklerine göre burada fıtrat ile sünnet manası kasdedilmiştir, der. Hattabî’den başka bir cemaat da, âlimlerin bu izah şeklini naklederek, Allah’ın Pey­gamberler için seçmiş olduğu ve öteden beri onların takib etmiş oldukları sünnet, âdet ve yoldur. Öyle ki Peygamberlerin yaradı­lışında o yolu takib etmek mayası bulunduğu için ona, yaradılış manasına gelen fıtrat ismi verilmiştir, denilebilir. Bu­rada fıtrat din manasında kullanıl­mıştır, diyenler de vardır. Kadı Beyzavi ise, bu manaları içinde toplayan bir tarif ile: Fıtrat, bütün peygamberlerin benimsedikleri ve şeriatlarının ittifakla kabul ettikleri müşterek ve eski biri sünnettir ki, sanki bütün insanlar, bu sünnet üzere yaradılmışlardır, der.» (Aynı eser, sh: 476)

S.B.2. Kitab-üt Tahare, 16. bab ve T.T.3. cild 318.sh. aynı bahislerdir.