İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

1523/1 Kur’anda ihtilafı önleyecek ve ittifakı te’min edecek çok âyet ve düs­turlar vardır. Ezcümle:

1523/2- “(2:213) «w<¬‡¬g²X­8«— «w<¬h¬±L«A­8 «w[¬±[¬AÅX7~ ­yÁV7~ «b«Q«A«4 Allah hakka itaa­tin ve vifakın sevabını müjdeler, muhalefet ü isyanın ikabını anlatarak kor­kutur Peygamberler gönderdi.

¬±s«E²7_¬" «_«B¬U²7~ ²v­Z«Q«8 «Ä«i²9«~«— ve bunlarla beraber hakka müteallik kitab da indirdi ki, ¬y[¬4 ~Y­S«V«B²'~ _«W[¬4 ¬‰_ÅX7~ «w²[«" «v­U²E«[¬7 insanlar arasında ihtilaf et­tikleri hususta hâkim olsun, nizaı ve haksızlığı kaldırıp ihkak-ı hak etsin. Ebu Cafer kıraatinde “ya” nın zammı ve “kaf”ın fethiyle meçhul sigası üzere «v­U²E«[¬7 okunur ki, beyn-en nas ihtilafatta kitab-ı hakk ile hükmolunsun, icra-ı hükümet edilsin de­mek olur. Ve her iki halde hükm-ü hükümetin hik­met ve gayesi vaz’-ı hak değil, hakka tevfikan ref-i ihtilaf ve te’sis-i müsalemet olduğu anlaşılır.

Sonra insanlar bu kitab-ı münzelde de ihtilaf ettiler, ¬y[¬4 «r«V«B²'~ _«8«— kitabda ihtilaf çıkaran da başkaları değil ­˜Y­#—­~ «w<¬gÅ7~ ެ~ ancak o kitaba nail kılınmış olan ehl-i kitabdır.

Hem bunlar bu ihtilafı ²v­Z«X²[«" _®[²R«" ­€_«X¬±[«A²7~ ²v­Z²#«š_«%_«8 ¬f²Q«" ²w¬8 kendile­rine açık âyetler, nusus-i zâhire geldikten sonra, aralarındaki bağy ü hasedden ileri git­mek ve Peygamberlerle bile yarış etmek davasından nâşi çı­kardılar.

Eğer bu ihtilaf, nass ü beyyine bulunmayan, nasta meskûtün anhü kalan hususatta edille-i gayr-i beyyine ile taharri-i hak için olsa idi ihtilaf-ı nâsı, mümkün olduğu kadar azaltacak meşru bir ictihad olabilirdi, lakin bunlar böyle yapmadılar, beyyineler geldikten sonra mevrid-i nassta ihtilaf ettiler. Halbuki mevrid-i nassta ictihada mesağ yoktur. Ve bu gibi husustan dolayı­dır ki, bu kaide ilm-i fıkhın kavaid-i külliyesinden birini teşkil etmiştir. Mevrid-i nassta ictihad, ferdler tarafın­dan kanun-u hak hilafına re’sen bir teşri’dir. Bu ise hakka tevfikan ref-i ihtilaf değil, vaz’-ı hilaftır.

Bu suretle ehl-i kitab nâsın hubb-i dünya ve niza ü ihtilafına bihakkın hâkim olmak için bahşedilmiş bulunan kitab-ı hakkın nusus-u beyyinatına karşı bağy ü te­cavüzle yeniden ihtilaflar çıkararak nâsı teşvişe düşürdüler. Hukuk pay-i mal oldu, ahlâk ve nizam-ı içtimaî bozuldu, ni’metler zeval buldu, hatır ü hayale gelmez belâ­lara giriftar oldular.

¬y¬9²†¬_¬" ¬±s«E²7~ «w¬8 ¬y[¬4 ~Y­S«V«B²'~ _«W7 ~Y­X«8´~ «w<¬gÅ7~ ­yÁV7~ «f«Z«4 Badehu Allah bunların ihtilaf ettikleri hakka bi’set-i Muhammediye ve inzal-i Kur’an ile biizn-i Huda iman edenlere hidayet verdi.

¯v[¬T«B²K­8 ¯~«h«. |«7¬~ ­š_«L«< ²w«8 >¬f²Z«< ­yÁV7~«— Ve işte Allah böyle diledi­ğini bir sırat-ı müstakime hidayet eder, doğrultur.”(E.T. 742) (Esaslara bağlılık ih­tilafı önler, bak: 776.p.)