İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

2339- qqMENFAATPEREST a,‡ }QSX8 : Yaptığı işin sadece faydasını düşünen, sadece nefsine ait kârları, faydaları düşünerek çalışan. Allah rızasını esas gaye yapmayan kimse. (Bak: 2882.p. ve Egosantrizm)

2340- Kur’an, şahsî menfaat düşüncesiyle olan kazanmayı takbih, men­faat-ı umumiye hesabına kazanmayı tahsin eder. Birinci tarzda kazanç, hem şahsın hem cemiyetin zararına, ikinci tarz ise menfaatınadır. Bu hakikat Kur’anın ifade şekille­rinde dahi mevcuddur. Meselâ:

“(2:286) ²a«A«K«B²6 _«8 _«Z²[«V«2«— ²a«A«K«6 _«8 _«Z«7 Herkesin kesb ettiği ken­dine, iktisab ettiği de aleyhinedir. Kesb ve iktisab lügatta ve Kur’anda bir manaya kulla­nıldığı gibi farklı olarak da kullanılır. Ragıb şunu da beyan eder ki: “Kesb hem kendi ve hem başkası için kazanıp aldığına; iktisab ise sırf kendisi için istifade etti­ğine denilir.” Bunun için iktisab şehvet ile, kesb ise hikmet ile alâkadar olur..

Her nefsin hem kendi, hem başkaları için kazanıp aldığı sırf kendi lehi­nedir. Asıl kazanç böyle kazançtır ki, hayır buna derler. Hayır her halde sa­hibinindir. Bila­kis şehvet ü hırsına mağlub olarak, “ben, ben” diye yalnız kendisi için kazandığı da zararınadır. Zira o kendi kendine yaşamaz, kazan­mak için bile âhare muhtaçtır. Bi­naenaleyh teklif-i İlahî bu menfaati temin ve o zararı def’ içindir. Bunda hodgâmlıkla diğergâmlığın güzel bir tevfiki vardır.” (E.T. 998)

2341- Her hangi bir kimsenin kendisi için meşru kabul ettiği bir şeyi başkaları için de meşru kabul etmesi gerektir. Buna göre bir insan yalnız kendi menfaatı nokta-i nazarında çalışır ve başkalarının menfaatını düşün­mezse, herkesin de kendi anlayışı gibi yalnız menfaatı için çalışacağını kabul etmek mecburiyetinde olduğu gibi; başkalarının menfaatı düşüncesiyle çalı­şan diğer bir şahıs dahi herkesin de baş­kasının menfaat ve amme hizmeti namına çalışacağını düşünebilir. Bir cemiyet içinde birinci tarz çalışmada kişi kendi sanatı noktasında birkaç kişiyi kandırabilir. Fakat çok şeylere muhtaç olan bu insan, bu ihtiyaçların tedarikinde münasebet ku­racağı çok çeşitli iş sahibleri tarafından aldatılacaktır. ikinci şahıs ise birkaç kişiyi al­datmamasına bedel, efradı birbirini aldatmaz bir cemiyet içinde yaşayacaktır. İşte İslâm cemiyeti budur. Kur’anda bir âyetin ifade şeklinden çıkan bir ahlâk kaidesiyle dahi, bir cemiyet ne kadar mükemmel bir saadete nail olacağı gösteriyor ki, Kur’an terbiyesini alan insanlardan müteşekkil bir cemiyet ne kadar huzurlu ve müterakki olacaktır.

2342- Evet “bazılarımızdaki dikkatsizlikten ve ecnebilerin zararlı seciye­lerini almamızdan, kuvvetli ve kudsi İslâmî milliyetimizle beraber herkes nefsi! nefsî” demekle ve milletin menfaatini düşünmemekle -menfaat-ı şahsiyesini düşünmekle- bin adam, bir adam hükmüne sukut eder.

¬p²AÅ0~_¬" Ê|¬9 «f«8 ­yÅ9«ž¬ ¬–_«K²9¬ž²~ «w¬8 «j²[«V«4 ­y­K²S«9 ­y­BÅW¬; «–_«6 ²w«8

Yani: Kimin himmeti yalnız nefsi ise, o insan değil. Çünki insanın fıtratı mede­nidir. Ebna-i cinsini mülahazaya mecburdur. Hayat-ı içtimaiye ile ha­yat-ı şahsiyesi devam edebilir. Meselâ: Bir ekmeği yese kaç ellere muhtaç ve ona mukabil o elleri manen öptüğünü ve giydiği libasla kaç fabrikayla alâka­dar olduğunu kıyas ediniz. Hayvan gibi bir postla yaşıyamadığından ebna-i cinsiyle fıtraten alâkadar olduğun­dan ve onlara manevi bir fiat vermeğe mecbur bulunduğundan fıtratıyla medeniyetperverdir. Menfaat-ı şahsiyesine hasr-ı nazar eden, insanlıktan çıkar, ma­sum olmayan cani bir hayvan olur. Birşey elinden gelmese, hakiki özrü olsa o müs­tesna!...” (H.Ş. 59)

Atıf notları:

-Menfaatlarda geri durmalı, bak: 2830.p.

-Medeniyet-i Avrupaiyenin hedefi menfaattır, bak:1312,2273.p.lar

-Hizmet-i diniye mukabilinde maddi menfaatları istememek, bak: İstiğna