İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

Bir atıf notu:

-Cüz’-i ihtiyarînin naklî delile bağlı kalması, bak: 1778.p.sonu.

İnsan aklı, çok kere nefsinin meyil ve arzularının tesirinde kalarak hükm-ü şer’iyeyi nefsinin temayülatına göre te’vilci olduğunu beyan eden İslâm âlimleri, bu hususta hassasiyet göstermektedirler. Ezcümle Bediüzzaman, müçtehidlerin içtihadî reyleri hususunda şöyle demektedir: “Ekalliyette kalan kavl, eğer içindeki hakikat ve mağz, onu intihab eden istidadlardaki heves ve heva ve mûris ayineye ve mizacına galebe çalmaza o kavl bir hatar-ı azîmde kalır. Zira istidad onunla insibağ edip onun muktezasına inkılab etmek lâzım iken; o , onu kendine çevirir ve telkih eder, kendi emrine müsahhar eder. İşte şu noktada hüda hevaya tahavvül ve mezheb dahi mizacdan teşerrüb eder. Arı su içer bal akıtır, yılan su içer zehir döker.”(Mün.73)

Hem “bazan arzu, fikir suretini giyer. Şahs-ı muhteris arzu-yu nefsaniyesini fi­kir zanneder.” (H.Ş. 143)

2777- Buna mümasil olarak burada yeri gelmişken İmam-ı A’zam’a ait bir menkıbeyi nakledelim. Seyyid Muhammed Bâkır ile İmam-ı A’zam görü­şürler ve aralarında şöyle bir muhavere geçer:

Seyyid Muhammed Bâkır:

“-Sen ceddim Resulüllah’ın dinini kıyasla değiştiriyormuşsun? deyince, İmam-ı A’zam:

-Allah korusun. Böyle şey nasıl olur? Lâyık olduğunuz makama oturu­nuz. Be­nim size hürmetim var dedi. Bunun üzerine Muhammed Bakır otu­runca, İmam-ı A’zam da onun önüne diz çöktü. Ve aralarında şu konuşma geçti. İmam-ı A’zam şöyle dedi:

-Size üç sualim var, cevab lûtfediniz.

-Kadın mı daha zayıftır, erkek mi? diye sordu. O da, kadın daha zayıf dedi.

-Kadının miras hissesi kaç?

-Erkek iki hisse, kadın ise bir hisse alır, deyince,

-Bu ceddin Resulüllah’ın (A.S.M.) kavli değil midir? Eğer ben bozmuş olsa idim, erkeğin hissesini bir, kadınınkini iki yapardım. Fakat ben kıyas yapmıyorum. Nassla (âyet ve hadis ile) amel ediyorum.

İkincisi: Namaz mı daha faziletli, yoksa oruç mu?

-Namaz daha faziletli, diye cevab verdi.

-Eğer ben ceddinin dinini kıyasla değiştirseydim, kadın hayızdan temiz­lendik­ten sonra, namazını kaza etmesini söylerdim. Orucu kaza ettirmezdim. Fakat ben kıyasla böyle bir şey yapmıyorum.

Üçüncüsü: Bevl mi daha pis, yoksa meni mi?

-Bevl daha pis, diye cevab verdi.

-Eğer ben ceddinin dinin kıyasla değiştirseydim bevilden sonra gusül, meniden sonra abdest alınmasını bildirirdim. Fakat ben, hadise aykırı rey kullanarak, kıyas yaparak Resulüllah’ın (A.S.M.) dinini değiştirmekten Allahü Teala’ya sığınırım. Böyle şeyden beni Allah korusun dedi. Nass olan yerde kıyas yapmadığını, delili bulunmayan meseleleri delili bulunan meselelere is­tinaden kıyas yaptığını söyle­yince, Muhammed Bâkır onu kucaklayıp alnın­dan öptü.” (Rehber Ansiklopedisi, ci: 8, shf: 134) (Bak: İctihad)