İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

3767- qqTESBİH d[AK# : Sübhanallah demek. *Cenab-ı Hakk’ı (C.C.) şanına lâyık ifadelerle yadetmek. Yani Allah’ın zatında, sıfatında ve ef’alinde cemi nekaisden münezzeh olduğunu ifade etmektir. (Bak: Sübhanallah, 1445, 2782.p.lar)

Bir atıf notu:

- Namaz tesbihatı tarikat-ı Muhammediyedendir, bak: 2806.p.

3768- «Sübhan, tesbihin alemidir. Tesbih de tenzihin aksasıdır, yani her hangi bir lekeden,yaraşıksızlıktan itikadda, kavilde, fiilde son derece tenzih­tir.» (E.T. 4027)

«Kamus sahibi Besair’de der ki: Tesbih, Allah’ı takdis demek olup sebaha’dan me’huzdur. Allah’a ibadette sürat eylemek manasında isti’mal olunup ba’dehu kavlî ve fi’lî ibadatta ta’mim olunmuştur. Sübhane lafzı da fil’asıl gufran gibi masdardır; ba’dehu tesbihte alem olmuştur, masdar olarak dahi isti’mal olunur. Lakin çokları bunu masdar olduğunu kabul etmiyerek Sahib-i Kamus’u tahtie etmişlerdir.» (E.T. 3142)

«Sübhan, tesbihin sülasi masdarı değil ise, o makama vaz’olunmuş bir isim­dir ki Allah Teala’nın nezahet ve kudsiyet-i zatiyesini ifade eder. Biz buna sübhaniyyet veya sübbuhiyyet diyebiliriz. Çünkü sübhan esma-i hüsnadan da olur... Hazret-i Peygamber’den rivayet olunan bir haberde ­€_«E­A­, ²a«5«h²&«ž« ¬y¬Z²%«— (³⁰⁸) varid olmuştur ki bunu bazıları Allah Teala’nın envar-ı vechi, ce­mali, bazıları da celal ve azameti ile tefsir eylemişlerdir. Maamafih bunda da zahir olan “sübhaniyet tecelliyatı” demek olmasıdır.» (E.T. 3143)

3769- Kâinatta bütün varlıklar, İlahî gaye ve hikmetlerle icad, techiz ve tavzif edildikleri ve İlahî hikmetler nazarıyla hiçbir şeyde hakiki bir abesiyet bulunmadığı ve hikmet ve maslahatlarla mücehhez ve muvazzaf oldukları cihetle Sani’lerinin Hakîm ve Sübhan olduğunu lisan-ı halleriyle ilan ve izhar ederler. Bu hakikatın ehemmiyeti içindir ki, Kur’an müteaddit âyetlerde tek­raren gökler ve yerlerin ve içindeki her şeyin Allah’ın tesbih ettiklerini beyan eder.

Evet bir eserin hikmeti bilinirse, kıymeti anlaşılır ve failinin Hakîm ve Sübhan olduğu yani abesiyetten, noksanlıklardan uzak olduğu bilinir. Bu ci­hetle de ilm-i hikmet-i Kur’aniye, Allah’ın Sübhaniyetini gösteren gözlük gi­bidir ki,ancak bu gözlükle âlemin güzelliği görünür.

3770- Hem Kur’an (3:191) (38:27) ve emsali âyetlerle, bu hakikatı anla­mak için tefekküre teşvik ve dolayısıyla da hikmet-i Kur’aniye nazarıyla âleme bakmayanların bu tesbihatı anlayamayacaklarına işaret eder. Şu halde tesbihin hakikat ve mahiyetini anlamak için; tahkikî iman ve marifetullah dersleri ile hikmet-i Kur’aniyeyi anlamaya çalışmak gerektir. Bu derslerin dershaneleri de, en yüksek ilmin tahsil edildiği medreseler ünvanını alır. (Bak: 3700.p.)