İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

789- qqEHVEN-ÜŞ ŞER ±h17~ –Y;~ : Ehven-i şerreyn de denir. İki şerli işin

veya şeyin daha az zararlısı. Bu ve bununla alâkalı bir kaç kaide, H.İ.’nin Kavaid-i Külliye kısmında şöyle izah ediliyor:

«Madde 27: “İki fesad tearuz ettikde ehaffı irtikâb olunur.” Meselâ, et­rafa sira­yet etmesin diye harîk mahalline bitişik evler hedm edilir. Kezalik, batmaya yüz tutmuş bir geminin hamulesinden bir takımı denize atılır. Fakat tearuz eden iki fesad, mütesavi olunca; mübtela olan hangisini dilerse ihtiyar eder. Meselâ: Deniz içinde tutuşup söndürülmesi kabil olmayan bir gemide bulunan kimse, gemide du­rursa yanacağı, denize atılırsa boğulacağı muhak­kak olsa, İmam-ı Azam’a göre muhtardır, dilerse gemide durur, dilerse ken­disini denize atar.

Madde 28: “Ehven-i şerreyn ihtiyar olunur.” Yani: Bir kimse, iki şerden birini iltizam mecburiyetinde kalsa, bunlardan binnisbe hafif olanı ihtiyar eder.» (H.İ. ci:1 sh:282)

Bir âyette şöyle buyruluyor:

«(2:191) ²v­6Y­%«h²'«~ ­b²[«& ²w¬8 Ve sizi çıkardıkları yerden, yani Mekke’den on­ları

çıkarın, vatanınızı onların elinden kurtarın. -Burada bir ihraç emri, emr-i temkinîdir. Bu va’d feth-i Mekke ile incaz buyurulmuştur. Gerçi katil hadd-i zatında fena bir

şeydir, lâkin ¬u²B«T«²7~ «w¬8 Çf«-«~ ­}«X²B¬S²7~«— fitne de katilden eşeddir, daha ağırdır.

-Katil insanı yalnız dünyadan çıkarır, fitne ise hem dinden hem dünya­dan oldu­rur. Binaenaleyh fitneye tutulmaktan ise, o fitneyi çıkaranları öl­dürmek veya çıkar­dıkları fitneyi kendi başlarına yıkmak elbette yeğdir. “Eh­ven-i şerreyn ihtiyar olu­nur” kaidesi de bu gibi nususdan müstenbattır.» (E.T.695) (Bak: 1063.p.)

790- Hülasa «hayr-ı kesir için, şerr-i kalil kabul edilir. Eğer şerr-i kalil olmamak için hayr-ı kesiri intac eden bir şer terkedilse; o vakit, şerr-i kesir irtikâb edilmiş olur. Meselâ: Cihada asker sevketmekte elbette bazı cüz’î ve maddî ve bedenî zarar ve şer olur. Fakat o cihadda hayr-ı kesir var ki, İslâm küffarın istilasından kurtulur. Eğer o şerr-i kalil için cihad terkedilse, o vakit hayr-ı kesir gittikten sonra şerr-i ke­sir gelir. O ayn-ı zulümdür. Hem meselâ: Gangren olmuş ve kesilmesi lâzım gelen bir parmağın kesilmesi hayırdır, iyi­dir, halbuki zahiren bir şerdir. Parmak kesil­mezse, el kesilir; şerr-i kesir olur.» (M.43)

Atıf notları:

-Bazı şerleri önlemek için ehven-üş şer kaidesiyle diyanet makamında kalmak, bak: 3145.p.

-Adalet-i nisbiye denen ehven-üş şer, bak: 527, 528,3613.p.lar.

-Siyasette ehven-üş şer namı altında işlenen zulüm, bak: 996.p.