İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

3384/1- Sünen-i İbn-i Mace, sıla-i rahim hakkında şu bilgileri verir:

“Sıla-i rahim, kişinin akraba ile alâkalanıp onlara karşı üzerine düşen iyi­liği yapmasıdır. Tuhfe yazarı Tirmizi’nin “Sılatü’r-Rahim” babında yukardaki bilgiyi verdikten sonra şöyle der: İbn-i Ebi Cemre demiştir ki: Sıla-i rahim, akrabaya malî yardımda bulunmak, ihtiyaçlarını gidermek, başlarına gelmesi muhtemel zararı defetmek, güler yüz göstermek ve dua etmekle olur. Hü­lasa, mümkün olan her iyiliği yapmak ve şerri defetmek gayretini göstermek­tir. Akraba kısmı dürüst ve dindar olduğu müddetçe mezkûr iyi münasebet­ler devam ettirilmelidir. Şayet kâfir veya fâsık, yani kötülüklere dalan tipler­den olursa önce gerekli nasihat yapılır, yollarının yanlış olduğu anlatılarak doğru yola yönelmelerine gayret edilir. Buna rağmen akraba durumundaki kişi veya kişiler kendilerine çeki ve düzen vermedikleri takdirde olumsuz tutum ve davranışları gerekçe gösterilerek onlarla münasebet kesilir. Bu ke­sinti, Allah yolunda olduğu için sıla-i rahim sayılır. (Bak: 983/1.p.) Alâkayı kesmekle beraber doğru yola yönelmeleri için Allah’a dua etmeye de devam edilir.” (İ.M. ci.9, sh: 454)

3384/2- Kurtubi’nini yukarıda nakledilen izahatında bir nebze tebarüz ettiği gibi sıla-i rahim, dar ve basit manada yani gurbette iken zaman zaman vatanına dönüp ebeveynin ve yakınlarının gönlünü almaktan ibaret değildir. Mana ve şümulü çok daha geniş ve derindir. Fıtrî alâkalara dayanan aile ef­radı arasındaki vicdanî ve manevî yakınlık ve irtibattan (Bak: 156, 2862, 2863, p.lar) ta bütün mü’minler arasındaki uhuvvet-i maneviye hisleriyle hasıl olan kudsî ve hasbî rabıtalara kadar şümulü vardır. (Bak: 3878/1. p.)

Evet müslümanlar arasında salih komşulardan köy, şehir, memleket ve âlem-i İslâma kadar irtibat ve alâkalar vardır. Böylece hem her türlü ehval-i dünyeviye ve a’da-i İslâma karşı bu büyük uhuvvetin maddi ve manevi kuv­vetiyle dayanılabilir. (Bak: 530, 530/1. p.lar) Hem teavün kaidesiyle ihtiyacat-ı muhtelife, sühuletle te’min edilebilir, hem bu hal ile insanlığa yakışan müslümanların ve müslümanlığın şahsiyeti tezahür ve tahakkuk eder.

Nitekim bir hadiste şöyle buyuruluyor:

“ ¬y²[«V«2 ¬yÁV7~ «h²%«~ ~Y­V«.~«Y«# ~«†¬~ ¬a²[«A²7~ «u²;«~ Å–¬~

Åu«%«— Åi«2 ¬yÁV7~ ¬r²X­6|¬4 ~Y­9_«6«— «»²ˆ¬±h7~

Bir aile halkı, birbirini yokladıklarında, Allah onların rızkını geniş ve ko­lay kılar ve onlar Allah’ın daire-i himayesi altında bulunurlar.” (R.E. 118)

Diğer bir hadis mealen şöyledir:

“Sıla-i rahim Rahman’dan bir şubedir. Kim onu bitiştirirse (vaslederse) Allah’ı sıla etmiş demektir. Ve kim de onu keserse, Allah’la arasını açmış demektir.” (R.E. 209)

3384/3- Sıla-i rahim ile alâkalı âyetlerin tefsirlerinden aldığımız aşağıdaki izahlar, mananın vüs’at, derinlik ve şümulünü gösteriyor:

“ (13:21) Allah ahdini ifa ederler. Sure-i A’raf’da:

²w¬8 «•«…³~|¬X«" ²w¬8 «tÇ"«‡ «g«‘«~ ²†¬~«— ¬yÁV7~¬f²Z«Q¬" «–Y­4Y­< «w<¬gÅ7«~

|«V«"~Y­7_«5 ²v­U±¬"«h¬" ­a²K«7«~ ²v¬Z¬K­S²9«~|«V«2 ²v­;«f«Z²-«~«— ²v­Z«BÅ<±¬‡­† ²v¬;¬‡Y­Z­1

(7:172) âyetinde beyan olunduğu vechiyle Allah Teala’nın rububiyetini i’tiraf etmek üzere nefislerinde fıtratlarıyla taahhüd ettikleri tevhid ahdini vefa ederler. (13:21) «»_«C[¬W²7~ «–Y­N­T²X«< «ž«— Ve o misakı bozmazlar. Binaenaleyh Allah’a karşı verdikleri hiç bir sözden caymaz, taahhüdlerini, yeminlerini bozmazlar.

«u«.Y­< ²–«~ ¬y¬" ­yÁV7~ «h«8«~ _«8 «–Y­V¬M«< «w<¬gÅ7~«— Ve Allah’ın vaslını emrettiği şeyleri vaslederler -hukuka riayet ederler. Ki enbiyanın, verese-i enbiya olan ülemanın, erham ü akrabanın, komşunun ve bütün mü’minlerin ve hatta zimmeti bulunan alel’umum insanların ve kedisine, tavuğuna varıncaya kadar herhangi bir hakkı taalluk eden hayvanat ve belki nebatat ve eşyanın huku­kuna riayet mes’eleleri hep burada dahildir.” (E.T. 2978)

« (2:27) «u«.Y­< ²–«~ ¬y¬" ­yÁV7~ «h«8«~ _«8 «–Y­Q«O²T«<«— Bu cümledeki emir, iki kı­sımdır.

Birisi, teşriîdir ki, sıla-i rahim ile tabir edilen akraba ve mü’minler ara­sında şer’an emredilen muvasala hattıdır.

Diğeri, emr-i tekvinîdir ki, fıtrî kanunlar ile âdetullahın tazammun ettiği emirlerdir. Meselâ; ilmin i’tası, manen ameli emrediyor; zekanın i’tası, ilmi emrediyor; istidadın bulunması, zekayı; aklın verilmesi, marifetullahı; kudre­tin verilmesi, çalışmayı; cesaretin verilmesi, cihadı manen ve tekvinen emre­diyor.

İşte o fâsıklar, bu gibi şeylerin arasında şer’an ve tekvinen te’sis edilen muvasala hattını kesiyorlar.” (İ.İ. 174)

İşte sıla-i rahmin bu şümullü manasındandır ki, kat’-ı sıla-i rahm mubikat-ı seb’aya dâhil olmuştur. (Bak: Mubikat-ı Seb’a)

3384/4- Sıla-i rahmin dar manasındaki bir tatbikatı olarak, kişinin kendi memleket ve ebeveynini ziyaretle sıla-i rahim yapması, bu kişinin, manevi bir cihad olan dine hizmet vazifesine sekte oluyor ve bu hizmeti aksıyorsa, böyle bir sıla-i rahim, ülema-i İslâmın beyanları vechile gerekmemektedir. Ezcümle, Bediüzzaman mühim bir talebesine gelen bir şefkat tokadını şöyle değerlendiriyor:

“Hizmet-i Kur’aniyenin pek mühim bir azası olan Hulusi Bey, Eğri­dir’den memlekete gittiği vakit saadet-i dünyeviyeyi tam zevkettirecek ve te’min edecek esbab bulunduğundan, bir derece sırf uhrevi olan hizmet-i Kur’aniyede fütura yüz göstermeğe dair esbab hazırlandı. Çünki hem çoktan görmediği peder ve validesine kavuştu, hem vatanını gördü, hem şerefli rüt­beli bir surette gittiği için dünya ona güldü, güzel göründü. Halbuki hizmet-i Kur’aniyede bulunana; ya dünya ona küsmeli veya o dünyaya küsmeli. Ta ihlas ile, ciddiyet ile hizmet-i Kur’aniyede bulunsun.

İşte Hulusi’nin kalbi çendan lâyetezelzel idi. Fakat bu vaziyet onu fütura sevkettiğinden şefkatli tokat yedi. Tam bir iki sene bazı münafıklar ona mu­sallat oldular. Dünyanın lezzetini de kaçırdılar. Hem dünyayı ondan, hem onu dünyadan küstürdüler. O vakit vazife-i maneviyesindeki ciddiyete tam manasıyla sarıldı.” (L.42)

Görüldüğü gibi sıla-i rahmin hakikatı şümullü olduğu gibi, tatbikatı dahi şartlarla mukayyeddir.

Ehadiste sıla-i rahme ait bahisler vardır. Ezcümle: Buhari, 78. Kitab-ül edeb, 10-16. babları ve S.M. 45. Kitab-ül Birr, 6. babı ve Ebu Davud, 9. Kitabüzzekat, 45. babı örnek verilebilir.