İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

3694- Yine Bediüzzaman bu mevzumuzla alâkalı olarak kendisinin bazı ifadeleri hakkında şöyle der: «Açık yazmadım ki, muhtaç olanlar işaret ile de maksad ve meramı hissetsin. Muhtaç olmayanlar ise zaten meşgul olmazlar ki, ihtiyaç hissetsinler. Demek meşgul olanlar, ihtiyacı hissetmişlerdir.» (M.Nu.77) (Bak: 3069 ilâ 3081.p.lar)

«Sa’b olan bir kelâmın iğlak ve işkâli, ya lafız ve üslubun perişanlığından neş’et eder -bu kısım Kur’an-ı Vâzıh-ul Beyan’a yanaşmamıştır- veyahut mananın dakik, derin veyahut kıymetdar veyahut gayr-ı me’luf, gayr-ı mebzul olduğundan güya fehme karşı nazlanmak ve şevki arttırmak için kendini göstermemek ve kıymet ve ehemmiyet vermek ister: müşkilat-ı Kur’aniye bu kısımdandır.» (Mu.41)

Bir atıf notu:

- Kavm-i Şuayb’ın hakkı anlıyamadıkları, bak: 3566.p.

3694/1- Bununla beraber muhtaçlara tebliğde gayretli olmak gerektir. Bediüzzaman Hazretlerinin, Van’daki bazı talebelerine gönderdiği mektu­bunda; Risale-i Nur’a sahib çıkmak, muhafaza etmek ve ehline ulaştırmak şeklinde kaydettiği ifadeleri, tebliğ ve hizmet hakkındaki gayretini ve ehline vermek kaydıyla da ehemmiyetli bir düsturu nazara vermektedir. Mektubun o kısmı aynen şöyledir:

«Size gönderdiğim risaleleri muhafaza etmek ve sahib çıkmak ve benim yerimde onları himaye etmek binler lira kıymetinde bana karşı büyük bir he­diyedir. Çünki netice-i hayatımı ve vazife-i vataniyemi ve o havalideki kar­deşlerimin uhuvet ve muhabbetlerine karşı borçlarımı eda eden o risalelere ciddî sahib çıkmak, tam muhafaza etmek ve ehline yetiştirmeğe vasıta olmak öyle bir hediyedir ki; dünyevî hediyelerin binlerine mukabildir.» (B.L. 123)

Yine Bediüzzaman Hazretleri, iki talebesinin mümtaz sıfatlarını, bütün talebeleri aynı sıfatlara teşvik maksadıyla nazara veren mektubunda diyor:

«Bütün makasıd-ı hayatiye içinde en büyük, en mühim maksadları, o nurlu Sözler vasıtasıyla Kur’an’a hizmet biliyorlar. Dünya hayatının netice-i hakikiyesinin ve dünyaya gelmekteki vazife-i fıtriyelerinin en mühimmi, hakaik-i imaniyeye hizmet olduğunu telakkileridir.

... Ve ehl-i imanın imanlarını muhafaza etmek gayreti, en yüksek dere­cede taşımaları ve ehl-i imanın kalbine gelen şübehat ve evhamdan hasıl olan yaraları tedavi etmek iştiyakı, yüksek bir derece-i şefkatte hissetmeleridir.» (B.L.21-22)

Aynı tebliğ faaliyet ve gayretini teyid ve teşvik eden diğer bir mektubun bir kısmı da aynen şöyledir:

«Nur santralı Sabri’nin (R.H.) Lâhika’ya girecek güzel mektubu ve Ali Osman ve Çilingir Ali’nin Nurların neşrindeki kudsî hizmetleri ve İbrahim Edhem’in Balıkesir vesair taraflarda tesirli faaliyeti ve onun irşadıyla çokların Nur dairesine girmesi ve Ahmed Fuad’ın da Eflani havalisinde Hasan Feyzi gibi faaliyeti ve şiddetli alâkası ve Konya’lı Sabri’nin genç mekteblilerin çoklukla Nur dairesine girmelerine çalışması ve başta müfessir hacı ve hoca Vehbi Efendi ve Konya ülemasının Nurlara karşı hüsn-ü teveccühleri ve tasdikkârane münasebetleri ve muallim Abdurrahman İhsan’ın hasbihal mektubundaki samimî ve ciddî Nur’a alâkadarlığı ve Tavşanlı Vaizi Os­man’ın mektubunda pek samimî ve ciddî iki-üç zâtın Nur şakirdliğine kemal-i ciddiyetle girmeleri ve Eğirdir köylerinde Ali Osman’ın ve Halil İbrahim’in tasdikiyle çok halis Nurcuların yetişmesi ve Ankara dârülfünununda Nur’a ehemmiyetli hizmet eden ve Kastamonu’da mekteb gençlerinden en evvel Nurlara giren ve Ankara’daki Abdurrahman’ın oğlu Vahdet’i himaye ve mu­hafazaya çalışan Araç’lı Abdullah’ın mektubunda tam imanlı ve dindarane ve müjdekârane yazması ve orada okuyucuların çok olmasıyla ellerindeki ri­salenin kâfi olmadığına ve Konya’lı arkadaşı Mehmed ile beraber gençler içerisinde Nur neşretmeleri ve Aydın tarafında inşâallah bir Ahmed Feyzi hükmünde Nurlarla gayet alâkadar Ali Akdağ’ın güzel ve samimî mektubun­daki duaları ve tavsifleri ve Nur’un tesirlerini hissetmesi gibi fıkraların meal­leri, bizi ve Nur dairesini tamamıyla mesrur ettiği gibi, bu bayramda da bü­yük bir manevî hediye olarak kabul ediyoruz. Cenab-ı Hak onların umu­mundan razı olsun.» (E.L.I.21-21)

Mahkemeler vesilesiyle de ilan ve tebliğ yapıldığından, hapiste kalmanın faydalı olduğunu yazan Bediüzzaman Hazretleri diyor:

«Bir parça daha burada kalmaktan, mes’elemizi bir derece genişlendir­mek istemelerinden mahzun olmayınız. Bilakis benim gibi memnun olunuz. Madem ömür durmuyor, zevale koşuyor. Böyle çilehanede, uhrevî meyvele­riyle bâkileşiyor. Hem Nur’un ders dairesi genişliyor. Meselâ; ehl-i vukufun hocaları, tam dikkatle Siracünnur’u okumağa mecbur oluyorlar. Hem bu sı­rada çıkmamızla, bir-iki cihetle hizmet-i imaniyemize bir noksan gelmek ih­timali var. Ben sizlerden şahsen çok ziyade sıkıntı çektiğim halde çıkmak is­temiyorum. Siz de mümkün olduğu kadar sabır ve tahammüle ve bu tarz-ı hayata alışmağa ve Nurları yazmak ve okumaktan teselli ve ferah bulmağa çalışınız.» (Ş.514)

Bir nebze nümunesini gördüğümüz ifadelerden anlaşılıyor ki; tebliğde, çok yayılıp açılmak ve müşteri aramak olmadığı gibi, bütün manasıyla da müstağni kalmak olmamalıdır. Daima kitabın müvazeneli tavsiyelerine sada­kat göstermelidir.

3695- Neşriyat yoluyla yapılan tebliğin de bazı şartları vardır. Meselâ, si­yaset yolu ile veya nazarı âfaka dağıtan ve merakları teferruata çeviren bazı gazete ve mecmualar gibi neşir vasıtalarıyla Risale-i Nur’un neşri tahsin edilmez. Ezcümle, Bediüzzaman haslar dairesindeki talebelerinden olan na­şirlere hitaben bir mektubunda şöyle der:

«Sebilürreşad’ın bu sırada bizim lehimizde yazıları bize zararlı idi. Çünki Risale-i Nur’u dahi dinî ve siyasî mecmua nazarıyla bakmağa sebeb olup dikkati celbedecekti.» (S.N.171)

Risale-i Nur’a mahkemece «Bu sıralarda birden serbestiyet verilseydi herhalde resmen Nurlardan bahsetmekten men’ edilen gazete ve mecmua cerideleri neşriyatıyla, hem Nurların hem şakirdlerin yüzlerini dünyaya ve ce­reyanlara çevirmek ve dindar cereyanlara, onların manevi kuvvetinden istifa­deye çalışmak, bir nevi siyaset-i diniye şeklini vermek cihetiyle Nurların hiç bir şeye ve dünyevî ve siyasî hiçbir maksada âlet olmağa hiçbir cihette müsa­ade etmeyen ihlası zedelenirdi.» (S.N. 168)

3696- «Risale-i Nur’un neşrinde Medreset-üz Zehra erkânlarının sarsıl­maz, geri çekilmez himmetleri ve gayretleri, ceridelerle intişarına ihtiyaç bı­rakmamış. İntişardaki ihlası; ceridelerde münafi-i ihlas olan cereyanlara âlet olmaktan muhafaza etmiş. Hatta en ziyade Nurlara tarafdar olan Sebilürreşad’ın hakkımızda neşriyatına tarafdar olamazdım. Ve hatırını kır­mamak için onun teşebbüslerini zahiren reddedemedim. Fakat kalben razı değildim. Medreset-üz Zehra’nın ihtiyac-ı hakiki derecesinde neşriyat-ı halisanesi ceridelere ihtiyaç bırakmamış.» (S.N. 169)

Hem «Nur Risalelerinin ve Nurcuların siyasetle alâkaları yok ve Risale-i Nur, rıza-i İlahîdan başka hiçbir şeye âlet edilmediğinden, mümkün olduğu kadar Risale-i Nur’un mensubları, içtimaî ve siyasî cereyanlara karışmak is­temiyorlar. Yalnız Sebilürreşad, Doğu gibi mücahidler iman hakikatlarını ehl-i dalaletin tecavüzatından muhafazaya çalıştıkları için, ruh u canımızla onları takdir ve tahsin edip onlara dostuz ve kardeşiz; fakat siyaset nokta­sında değil. Çünki iman dersi için gelenlere tarafgirlik nazarıyla bakılmaz. Dost düşman derste farketmez. Halbuki siyaset tarafgirliği, bu manayı zede­ler. İhlas kırılır.» (E.L.II.36)

İşte bu verilen örneklerde görüldüğü gibi Risale-i Nur’ların neşrinde ve neşir yoluyla yapılacak tebliğde, ihlasa zarar vermemek ve nazarları teferru­ata dağıtmamak gibi bazı şartlara dikkat edilmesi gerekiyor.

3697- Bir hadis-i şerifte:

¬y¬V²;«~ «h²[«3 ¬y¬" «¬±f«E­# ²–«~ ­y­B«2_«/¬~«— ­–_«[²K¬±X7~ ¬v²V¬Q²7~ ­}«4´~

Yani: İlme ait âfet, onu unutmaktır. İlmi zayi kılmak da, onu ehli olma­yanlara söyleyip telkin etmektir.» diye aynı hakikatı ders veriyor.(³⁰²)

İki hadis-i şerifte de mealen şöyle buyurulur:

«İnciyi, yani fıkhı köpeklerin ağzına bırakmayın.»

«İnciyi (ilmi) hınzırların ağzına bırakmayınız.» (³⁰³)

3698- Fitne ehlinin mütecaviz ve hâkim olduğu devrelerde, tebliğ tevak­kuf edilebilir veya tebliği ciddi muhtaçlara has kılmakla çok dar sahada kala­bilir. «Ebu Sa’lebe el-Huşenî diyor: Ben (5:105) âyetini Hz. Peygamber (A.S.M.) sordum. Cevaben dedi ki: “Ne zaman mucibince amel edilen bir cimrilik (şahsî menfaatçilik), peşinde gidilen hevesat (aşırı sefahat) görür ve insanların Dünya hayatını âhirete tercih ettiğine (bak: 719.p.) ve insanların (şer’î delilleri ve ahkâmı nazara almayıp) kendi rey ve düşüncelerini beğen­diklerine şahid olursan, (bak: Heva) o zaman kendi başının çaresine bak. Başkalarıyla uğraşma.» (Ebu Davud, Melahim 17, 4341. hadisten bir kısmı olup, İbn-i Mace, Kitab-ül Fiten, 21. bab’ı da aynı mevzuya dairdir.)

3699- Peygamberlerin kıssalarında görüldüğü gibi (Bak: Kur’an 54:9) teb­liğ tamamen yapılmaz hale gelince, tevakkuf devresi ve hicret başlar ve azgın kavm’e de Allah’ın gazabından musibetler gelir. Peygamberlerden sonra din büyüklerinin tebliğ hayatları da, aynı sünnetullah (Bak: Sünnetullah) içinde ce­reyan eder.

Asrımızda dine hizmet uğrunda çok eziyetlere uğrayan Bediüzzaman, bu şiddetin son haddine gelmesi halinde, İlahî musibetlerin gelebileceğini hatır­latmak için şöyle diyor:

«Eğer Ankara’da hâkim olan Halk Partisi, oraya giden Risale-i Nur’un kuvvetli kitablarına karşı inad etse ve müsalaha niyetiyle himayesine çalış­mazsa, bizim en rahat yerimiz hapistir ve mülhidler, bolşevizmi zendeka ile birleştirdiğine alâmettir ve hükümet onları dinlemeğe mecbur olur. O zaman Risale-i Nur çekilir, tevakkuf eder, maddi ve manevi musibetler hücuma başlarlar.» (Ş.337)

3700- Tebliğ mevzuunu geçmiş peygamberlerin devrelerine intikal etti­rirsek ümmetlerinin aşırı isyan ve tecavüzkâr hallerinden tebliğin tevakku­funu veya ehl-i tebliğin mekân değiştirdiklerini (Bak: Hicret) görürüz.

Hz. Musa (A.S.), nübüvvetinin bir devresinde, Firavun’un hâkim ve müte­caviz durumu karşısında Allah’tan vahiy aldı ve gelen İlahî emir icabı büyük şe­hirde (herkes tarafından bilinmeyen) bazı evler edinip o evlerde kendi cemaa­tiyle namaz ve sair dinî vazifelerini ifa etmek ve inananlara ma­nevi nokta-i istinad merkezi teşkil ederek mütevekkilane sebat etmek ve ye’si kaldırıp ümid verici müjdeler vermek gibi manalar, (10:87) âyetinin her asra hitab eden küllî manasından hem siyak ve sibakından anlaşılıyor. Asrımızda dahi buna benzer ahval içinda dinî faaliyetler ve dersler bazı evlerde yapıl­masının bir düstur ha­line gelmesi mezkûr âyetin manevi emriyle alâkadarlığı olsa gerektir. Bilhassa (24:35) âyetinin mana-yı küllîsinde esas teşkil eden Nur-u İlahî, Nur-u İman, Nur-u Kur’an ve Nur-u Muhammedî’nin (A.S.M.) ehemmiyet-i azîmesi nazara verildikten sonra devamındaki 36. âyette, mez­kûr nurların bulunduğu ve yakıp nurlandırıldığı (izhar olunduğu) yer anlatı­lırken -bazı kayıtların delaletiyle- marifetullah dersini veren ve medrese hu­susiyetinde olan evlere de işaret edilir. (Bak: Medrese) Şöyle ki: Âyette geçen ¯€Y­[­" kelimesindeki tenvin-i tenkirle, bu evlerin herkesçe bilinmediğine ve gayr-ı resmiliğine ve nifak cereyanına karşı ihtiyat ve tedbir edildiğine remzedildiği gibi, ­y­W²,~_«Z[¬4 «h«6²g­<«— «p«4²h­# ²–«~ ­yÁV7~ «–¬†«~ (24:36) cümlesiyle Allah bu evlerin yükseltilmesine, tazim, hürmet ve rağbet edilmesine; hem bu evle­rin içinde esma-i hüsnanın zikrolunmasına (Bak: Zikr) izin verdiği (Allah’ın inayet-i hassasıyla te’yid ettiği) müjdelenir. Bu ka­yıtlara manayı muhalifiyle bakılırsa nifak cereyanı tarafından bu evlerdeki mücahidler aleyhinde yapılan yalan propagandalarla halkın rağbet etmemesi is­tendiği ve açılmasına izin ve­rilmediği manen ihsas edildiği anlaşılır. Hem ¬Ä_«.^³ž²~«— ¬±—­f­R²7_¬" _«Z[¬4 ­y«7 ­d±¬A«K­< cümlesi, yani bu evlerin içlerinde sabah vakti ile ikindi ve akşam arası vak­tinde Allah’ı tesbih ederler. (Bak: Tesbih)

­yÁV7«~ ^³_«< «t«9_«E²A­, ilh... zikrini yapanlar, diye olan kayıd dahi manidardır.

Bundan sonra gelen 37. âyette ise, hususiyetleri bildirilen mezkûr evlerde bulunanların evsafına işaret eden bazı kayıtlar var. Meselâ: (24:37) °Ä_«%¬‡ ke­limesindeki tenkir, bu zatların şöhret peşinde koşmadıklarına ve herkesçe bilinmediklerine ve bunların rical, yani erkek ve kahraman olduklarına tel­mihtir. Âyetin devamında; dünya işleri onları meşgul etmediği ve gaflet ve­remediği ve huzur-u tammeye sahip ve ibadette daim oldukları ve haşre ve mahkeme-i kübraya imanlarında yakîne erdikleri bildirilerek nümune-i imti­sal gösterilirler.

Yukarıda bahsedilen evlerin hususiyetlerini tesbit maksadıyla bütün Kur’anda yapılan araştırma neticesinde: Herkes tarafından bilinen umumi camiler, Kur’anda harf-i tarifle ifade edildiği veya malumiyeti âyetin mana­sından anlaşıldığı görülür. Halbuki mezkûr manada yani mütecavizlere karşı manen korunan mücahid evleri ve hususi mescidler, tenkirle, gayr-ı muayyen olarak ifade edilir. (51:36) âyeti de bu manada örnek verilebilir.

3701- Bir hadisin metninde de (yetedâresûnehu) ifadesiyle ifham edilen, halka halinde oturulup sıra ile kitab okumak şekliyle derslerin yapıldığı bu manadaki evler, yine tenkirle gelmiştir. Meselâ: Hadisin bir kısmı olan:

«_«B¬6 «–Y­V²B«< ¬yÁV7~ ¬€Y­[­" ²w¬8 ¯a²[«" |¬4 °•²Y«5 «p«W«B²%~ _«8«—

­}«X[¬UÅK7~ ²v¬Z²[«V«2 ²a«7«i«9 ެ~ ²v­Z«X²[«" ­y«9Y­,«‡~«f«B«<«— ¬yÁV7~

«Yani: Herhangi bir kavim (cemaat) Allah’ın evlerinden (Allah için hiz­met yapılan) bir evde toplanıp da Allah’ın kitabını tilavet (Bak: 2122.p.) ve onu aralarında karşılıklı (sıra ile) okuyup ders yaptıkları zaman muhakkak üzerlerinde sekinet iner.» (³⁰⁴) (Bak: 3861/1.p.) Aynı eserin sh:: 188’de 40. ha­disi de mealen şöyledir:

«Birgün Muaviye, mesciddeki ders halkasının yanına geldi de: Sizleri bu­rada oturtan nedir? diye sordu.

Oradakiler: Oturduk, Allah’ı zikrediyoruz, dediler.

Muaviye: Vallahi sizleri hakikaten sadece bu maksad mı oturttu, dedi.

Oturanlar: Vallahi bizleri bu maksaddan başka birşey oturtmamıştır, de­diler.

Muaviye: Ben sizleri ittiham etmek için yemin etmiş değilim. Benim Resulullah’a yakınlığım derecesinde olup da Resulullah’tan benim kadar az hadis rivayet eden hiç kimse yoktur. Resulullah (A.S.M.) bir defasında sahabilerinden bir ders halkasının yanına geldi ve: Sizleri böyle oturtan nedir, diye sordu.

Sahabiler: Oturup Allah’ı zikrediyor ve bizleri İslâma hidayet etmesine ve bizleri nimetlendirmesine karşılık O’na hamd ediyoruz dediler.

Resulullah: Vallahi sizleri bundan başka bir maksad oturtmamış mıdır? diye sordu.

Sahabiler: Vallahi bizleri bu maksaddan başka birşey oturtmuş değildir, dediler.

Resullullah: Ben sizleri ittiham etmek için yemin etmedim. Lakin bana Cibril gelip Aziz ve Celil olan Allah’ın sizlerle, meleklere iftihar etmekte ol­duğunu bana haber verdi, buyurdu.» Bu rivayetler daha çok Ashab-ı Suffa’ya ve onların tarzında dine hizmet edenlere bakar.

Atıf notları:

-Din ilimleri öğretmenin sevabına dair bir rivayet, bak: 1574.p.

-İhya-i din için ilm-i dini öğrenmek hakkında bir rivayet, bak: 1575.p.

-İrşad ehlinde istiğna düsturunun lüzumu, bak: 1809.p.

-İrşad ehlinin siyasete girmemesi, bak: 3234.p.

-Tebliğde aşağılık duygusuna kapılmamak, bak: 1522,1882.p.

3702- Tebliğ ile alâkalı âyetlerden birkaç not:

-Nübüvvette tebliğ mecburiyeti: (5:67)

-Önce yakınlarına tebliğ etmek: (26:214)

-Peygamberler, vahyen bildirilenleri tebliğ ederler: (7:62) (46:23)

-Tebliği dinlemeyen kâfirlere merhamet edilmez: (7:93)

-Tebliği yapıp neticeyi Allah’a bırakmak: (3:20) (5:92,99) (7:164) (11:57) (13:40) (16:35,82) (24:54) (29:18) (36:17) (42:48) (64:12) Alâkalı olan âyet­ler: (80:1-12) (88:21,22)

-Hikmetle ve güzel şekilde hakka davet: (16:125) (20:44) (29:46) (41:34)

-(İlim ve maneviyatın birleşmesiyle kazanılan) basiretle hakkı tebliğ etmek (mes­leği): (12:108)

-Hakkı dinlemiyenlerle meşgul olmamak: (6:91) (19:49) (23:54) (36:10,70) (53:29)

-Salah ile çalışarak insanları Allah’a davet etmenin fazileti: (41:33)

-İnanmaları için ne kadar hırs gösterilse de, yine ekser insanlar iman etmezler: (12:103) (16:37) (Bak: 1689/1 ve 3411.p.da âyet notları)

3703- qqTEBÜK GAZVESİ |,—i3 ¾YA# : Tebük, Hicaz’ın kuzey tara­fında Medine-i Münevvere’den Şam’a giden yolun ortasında bir yerdir ve Peygamber Efendimizin son gazvesinin yeri olmakla meşhurdur. Tebük’te Peygamberimiz tarafından yaptırılan bir duvar, bir hurmalık ve bir de çeşme olduğu rivayet edilir.

Tebük Gazvesi, Hicretin dokuzuncu senesinde vuku bulmuştur. Şam’da bulunan Rumlar tarafından o civarın halkı, müslümanlara karşı ayaklandırıl­dığı Peygamberimiz tarafından duyulduğunda, onlara karşı asker hazırlayarak Tebük’e gitmiş ve oranın ileri gelenleri Peygamberimize gelerek barışmaya çalış­mışlardır. Tebük’te on gün kadar kaldıktan sonra ne Rumlardan ve ne de müttefikleri olan Araplardan kimse harp için çıkmadığından tekrar Me­dine-i Münevvere’ye dönülmüştür.

Tebük gazvesi Kur’anda: (9:38, 39, 81, 82, 83, 90 ilâ 96, 102, 117 ,118) âyetlerinde bahsi geçer.

3704- qqTECDİD-İ İMAN –_W<~ ¬f: İman esaslarını kalben tasdik ettiğini, dil ile de tekrar edip yenilemek. (Bak: Tevhid)

Tecdid-i imana dair bir hadisin hikmeti hakkında Bediüzzaman Hazret­lerine sorulan bir suale verdiği cevabında diyor ki:

« ­yÁV7~ ެ~ «y«7´~ «Ÿ¬" ²v­U«9_«W<¬~ ~—­…¬±f«% (³⁰⁵) ın hikmetini soruyorsunuz. Onun hikmeti, çok Sözlerde zikredilmiştir. Bir sırr-ı hikmeti şudur ki: İnsanın hem şahsı, hem âlemi her zaman teceddüd ettikleri için, her zaman tecdid-i imana muhtaçtır. Zira insanın herbir ferdinin manen çok efradı var. Ömrünün se­neleri adedince, belki günleri adedince, belki saatleri adedince birer ferd-i âher sayılır. Çünki zaman altına girdiği için o ferd-i vâhid bir model hük­müne geçer, her gün bir ferd-i âher şeklini giyer.

Hem insanda bu teaddüd ve teceddüd olduğu gibi, tavattun ettiği âlem dahi seyyardır. O gider, başkası yerine gelir; daima tenevvü’ ediyor; her gün başka bir âlem kapısını açıyor. İman ise; hem o şahıstaki her ferdin nur-u hayatıdır, hem girdiği âlemin ziyasıdır. ­yÅV7~ ެ~ «y«7¬~ «ž ise o nuru açar bir anahtardır.

Hem insanda madem nefs, heva ve vehim ve şeytan hükmediyorlar, çok vakit imanını rencide etmek için gafletinden istifade ederek çok hileleri ederler, şüphe ve vesveselerle iman nurunu kaparlar. Hem zahir-i şeriata muhalif düşen ve hatta bazı imamlar nazarında küfür derecesinde te’sir eden kelimat ve harekât eksik olmuyor. Onun için her vakit, her saat, her gün tecdid-i imana bir ihtiyaç vardır.» (M.332) (Kelime-i tevhid, herkesin müteceddid hususi âlemini tenvir eder, bak: 2794.p.)

3705- «Cismanî ihtiyaçlar vakitlerin ihtilaflarıyla tebeddül eder. Noksan ve fazlalaşır. Meselâ: Havaya olan ihtiyaç her anda var. Suya olan ihtiyaç, midenin harareti zamanlarında olur. Gıdaya olan hacet, her günde olur. Zi­yaya olan ihtiyaç, alel’ekser haftada bir defa lâzımdır. Ve hakeza...

Kezalik manevi ihtiyaçlar da vakitleri muhtelif ve mütefavittir. Her anda “Allah” kelimesine ihtiyaç vardır. Her vakit “Besmele”ye, her saatte Lailahe İllallah’a ihtiyaç vardır.» (M.N.231)

3706- «Evet hergün, her zaman, herkes için bir âlem gider, taze bir âle­min kapısı kendine açılmasından, geçici herbir âlemini nurlandırmak için ih­tiyaç ve iştiyakla ­yÁV7~ ެ~ «y«7¬~ «ž cümlesini bin def’a tekrar ile o değişen per­delerin herbirisine bir ­yÁV7~ ެ~ «y«7¬~ «ž ı bir lamba yaptığı gibi öyle de; o kes­retli, geçici perdeleri ve o tazelenen seyyar kâinatları karanlıklandırmamak ve ayine-i hayatında in’ikas eden suretlerini çirkinleştirmemek ve lehinde şahid olabilen o misafir vaziyetleri aleyhine çevirmemek için, o cinayetlerin cezala­rını ve Padişah-ı Ezelî’nin şiddetli ve inatları kıran tehditlerini, Kur’anı oku­makla takdir etmek ve nefsinin tuğyanından kurtulmağa çalışmak hikmetiyle Kur’an gayet manidar tekrar eder.» (Ş.251)

3707- «Kelime-i tevhidin tekrarı, kalbi çeşitli alâkalardan ve batıl ma’budlar tabakatından tecrid etmek içindir.

Evet çünkü zikreden kimsede, latifelerden çok neviler ve havasdan çok ta­bakalar vardır. Bunların herbirisiyle münasebeti olan şirklerden kurtarmak üzere, herbir ­yÁV7~ ެ~ «y«7¬~ «ž kelime-i tevhidiyesi birer tevhid ve tecriddir.» (M.Nu. 177)

Tecdid-i iman hakkında bir hadis meali: «Sizin içinizde iman, elbisenin eskidiği gibi eskir. Allah’a niyaz edin ki sizin imanınızı tazelesin.» (R.E. 96) Bu rivayetin hakikatı, dinde tezkirin lüzumuna da işaret eder. (Bak: Tezkir)

3708- qqTECRÜBE y"hD# : (Tecribe) Deneme, sınama. *Görmüş ge­çirmişlik. *Anlamak için yapılan iş. İmtihan. *İlmî bir gerçeği göstermek için yapılan deneme. Deney. Tecrübiye: Deneycilik (Ampirizm). Fels: İnsan zih­ninde mevcut her bilginin ve her düşüncenin kaynağının, tecrübe (deney) olduğunu iddia eden felsefî görüş. Bu görüş, tecrübenin ehemmiyetini belir­tirken, aklın ve dinin rolünü inkâr ediyor. Tecrübe maddi dünyayı anlamak için gerekli, ama yeterli değildir. Tecrübe görüneni ve müşahhası bize verir. Akıl ise mücerredi, umumiyi, kaide ve prensipleri verir. Din ise tecrübe ve akılla beraber bunların sahasını aşan hakikatleri verir. Hakikat, tecrübe ve akılla sınırlı değildir. İslâm akla ve tecrübeye yer verir, fakat bunların sınırları içinde hapsolmaz. Müslüman geniş görüşlüdür, dar görüşlü teorilere bağlı düşünmez.

3709- qqTEFEKKÜR h±US# : Düşünmek manasındaki (fikr) kökünden gelir. Fikretmek, fikri harekete getirmektir. Bilhassa âlemde görünen İlahî ta­sarrufları ve hârika san’at eserlerini tefekkür edip, Sani’ini sıfatlarıyla tanımak ve onlardaki İlahî hikmet ve gayeleri anlamaktır. (Bak: Âdiyat, Afaki, İbret, İlm, Ülfet ve 1029.p.)

3710- «Kur’an-ı Mu’ciz-ül Beyan’ın

(7:176) «–—­hÅU«S«B«< ²v­ZÅV«Q«7 (2:219) «–—­hÅU«S«B«# ²v­UÅV«Q«7

(30:8) «Œ²‡«ž²~«— ¬€~«Y«WÅK7~ ­yÁV7~ «s«V«'_«8 ²v¬Z¬K­S²9«~ ^³|¬4~ —­hÅU«S«B«< ²v«7«—«~

(13:3) «–—­hÅU«S«B«< ¯•²Y«T¬7 ¯€_«< ´ž« gibi âyetler ile emrettiği tefekkür mesleğine teş­vik eder ve ¯}«X«, ¬?«…_«A¬2 ²w¬8 °h²[«' ¯}«2_«, ­hÇU«S«# (^*) hadis-i şerifi, bazan bir saat te­fekkür

bir sene ibadet hükmünde olduğunu beyan edip, tefekküre azîm teşvikat ya­par.» (L.284) Çünkü tefekkür, gafleti dağıtır, imanın nuru ve kuvvet derecesi artar.

3711- Evet «bir insanın vazife-i asliyesi, nihayetsiz makasıda müteveccih vezaifini görüp, acz ve fakr ve kusurunu ubudiyet suretinde ilan etmek ve küllî nazarıyla mevcudatın tesbihatını müşahede ederek şehadet etmek ve ni’metler içinde imdadat-ı Rahmaniyeyi görüp şükretmek ve masnuatta kud­ret-i Rabbaniyenin mu’cizatını temaşa ederek nazar-ı ibretle tefekkür et­mek­tir.» (S.325)

3712- «Meselâ: ¬y¬9Y­O­" |¬4 _ÅW¬8 ²v­U[¬T²K­9 ®?«h²A¬Q«7 ¬•_«Q²9«ž~ |¬4 ²v­U«7 Å–¬~«—

(16:66) «w[¬"¬‡_ÅL¬7 _®R¬=³_«, _®M¬7_«' _®X«A«7 ¯•«…«— ¯²h«4 ¬w²[«" ²w¬8

(16:69) «–—­hÅU«S«B«< ¯•²Y«T¬7 ®}«< ^´ž« «t¬7† |¬4 Å–¬~ ¬‰_ÅXV¬7 °š_^³«S¬- ¬y[¬4 ilâ ahir...

İşte şu âyetler, Cenab-ı Hakk’ın koyun, keçi inek, deve gibi mahluklarını insanlara halis, safi, leziz bir süt çeşmesi; üzüm ve hurma gibi masnu’ları da insanlara latif, leziz tatlı birer ni’met tablaları ve kazanları; ve arı gibi küçük mu’cizat-ı kudretini şifalı ve tatlı güzel bir şerbetçi yaptığını âyet şöylece gösterdikten sonra tefekküre, ibrete, başka şeyleri de kıyas etmeğe teşvik için «–—­hÅU«S«B«< ¯•²Y«T¬7 ®}«<^´ž« «t¬7«† |¬4 Å–¬~ der, hatime verir.» (S.420) (Bak: 239.p.)

3713- Hem «Kur’an, kâinatta tefekküre emir verdiği gibi, fevaidi tezkâr ve nimetleri tadad eden âyatın fevasıl ve hatimelerinde galiben akla havale ve vicdanla müşaverete sevketmek için

~—­h¬A«B²2_«4 Ö «–—­hÅ6«g«B«< «Ÿ«4«~ Ö «–Y­V¬T²Q«< «Ÿ«4«~ Ö «–Y­W«V²Q«< «ž«—«~

gibi, o bürhan-ı inayeti ezhanda tesbit ediyor.» (M.N.253) (Bak: Delil-i İnayet)