İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

İ

1444- qqİBADET ?…_A2 : Kulluk. Allah’ın emirlerini yerine getirmek ve yasak­la­rından kaçmak. Şeriatta bildirildiği gibi Allah’a kulluk etmek. Çünki ibadet, Allah emrettiği için ve emrettiği gibi yapmakla makbul olur. Yoksa insan kendi düşünü­şüne ve meyline göre yaptığı amel ve hizmetler dinî ma­hiyeti hâiz olmaz, ibtal olur. Nitekim İ.M. 14. hadîs izahında geçen: “Kim hakkında emrimiz olmayan bir amel işlerse, o amel bâtıldır.” mealindeki ha­dîs bahsimize ışık tutar. (Bak Habt-ı A’mal) Hatta kişinin yaptığı iş ve hareket dinin emrettiği şekle uysa bile, bu işi kişi Allah emrettiği için ve emrettiği gibi yapmak niyetinde ve anlayışında olmadığından, yani bu bir rastlantı ol­duğundan ibadet manasında makbul olmaz. Nitekim dinsizliğe karşı din na­mına siyasete girmek lâzımdır diyenlere, Beziüzzaman Hazretlerinin verdiği cevabın bir kısmı bu hakikatı tesbit ve tenvir eder. Şöyle ki:

“Dediler: Dinsizliği görmüyorsun, meydan alıyor. Din namına meydana çıkmak lâzım.

Dedim. Evet lâzımdır. Fakat kat’î bir şart ile ki, muharriki aşk-ı İslamiyet ve hamiyet-i diniye olmalı. Eğer muharrik veya müreccih, siyasetçilik veya tarafgirlik ise, tehlikedir. Birinci hata da etse, belki ma’fuvdur. İkincisi isabet de etse, mes’uldür.” (S.T.İ.sh: 47)

İbadet kâinatın, insanların ve cinlerin yaradılış gayesidir. (Bak: 1024.p.) Evet kâinatta her varlık zerrattan seyyarata kadar; Âdetullah, kavanîn-i fıtriye ve şeriat-ı kübra gibi tabirlerle ifade edilen Allah’ın kâinatta koyduğu küllî kanunlara göre ha­reket ederek her şey isyansız ibadet eder. Zira ibadet, Al­lah’ın her türlü emri ve ka­nunlarına göre hareket etmenin ismidir. (Bak: 1348,3529.p.lar) Bunun içindir ki Kur’an müteaddid âyetlerde herşeyin Al­lah’ı tesbih ve ona ibadet ve secde ettiğini tekraren beyan eder.

Evet Kur’anda bazı âyetler küllî ve işarî mânâlarla bu hakikatı ders verir. Ez­cümle, gök ve yerdekilerin, (akıl sahibi olanlar bil’ihtiyar, diğerleri ise fıtrî ve ıztırarî olarak) Allah’ın teşriî ve tekvinî emirlerine teslim olduklarını âyet (3:83); hem yine mezkûr ibadet şekliyle, gök ve yerdekilerin gölgeleriyle dahi secde ettiklerini (yani gölgeler de ve gölgelerin yevmî ve senevî olan inti­zamlı tahavvülleri de Allah’ın fi­zik ve ışık kanunlarına ve zerrat ve seyyaratı devr ü deverana getiren evamir-i İlahiyeye itaatle hareket ettiklerini) ve (göl­gesiz mânevi varlıklarla gölgeli maddi varlıkların) hepsinin Allahın kanunla­rına itaatkâr olduklarını âyet (13:15); yine gök­lerde ve yered olanlarla güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar, hayvanlar ve bir çok in­sanların Allah’a secde et­tiklerini, (yani teşriî ve tekvinî evamirine inkiyad ettiklerini) âyet (22:18); hem yine göklerde ve yerde olanlar ve intizamlı hareket eden kuşların Allah’ı tesbih ettiklerini; tesbih ve salâtlarını (fıtrî hizmet ve vazife kanunlarını, Al­lah onların fıtratlarına derc ettiğinden) bilmiş olduklarını âyet (24:41); hem gökler ve yerdekilerin hepsi, Allah’ın olup ona muti’ olduklarını âyet (30:26); ve çimenler ve ağaçlar da ona secde edip evamir-i tekviniyesine münkad ol­duklarını âyet (55:6); ve emsali âyetler mânâ külliyetleri cihetiyle, kâinat vüs’atındaki enva-ı ibadet hakikatını beyan ve ifham eder. (Tesbih maddesinde: 3769-3771.p.lara bakınız.)

İnsanlar ve cinler ise, imtihan ve sair hikmetler için, Allah’ın Kelâm sıfa­tından gelen malûm şeriatla, ihtiyar dairesinde ibadetle mükelleftirler. (Bak. Abd, A’mal, Namaz) (3179,3180.p.lar da şahsî ibadet ve kemalâtla alâkalıdır.)

1445- “İbadetin mânası şudur ki: Dergâh-ı İlahîde abd, kendi kusurunu ve acz ve fakrını görüp kemal-i rububiyetin ve kudret-i samedaniyenin ve rahmet-i İlahiyenin önünde hayret ve muhabbetle secde etmektir. Yani rububiyetin saltanatı, nasılki ubudiyeti ve itaatı ister; rububiyetin kudsiyeti, pâklığı dahi ister ki: Abd, kendi kusurunu görüp istiğfar ile ve Rabbını bütün nekaisten pâk ve müberra ve ehl-i dalâletin efkâr-ı bâtılasından münezzeh ve muallâ ve kâinatın bütün kusuratından mukaddes ve muarrâ olduğunu, tesbih ile Sübhanallah ile ilân etsin.

Hem de rububiyetin kemal-i kudreti dahi ister ki: Abd, kendi za’fını ve mahlû­katın aczini görmekle kudret-i Samedaniyenin azamet-i âsârına karşı istihsan ve hayret içinde Allahü Ekber deyip huzû ile rukûa gidip ona iltica ve tevekkül etsin.

Hem rububiyetin nihayetsiz hazine-i rahmeti de ister ki: Abd, kendi ihti­yacını ve bütün mahlûkatın fakr ve ihtiyâcâtını sual ve dua lisaniyle izhar ve Rabbının ih­san ve in’âmatını, şükür ve senâ ile ve Elhamdülillâh ile ilân et­sin. Demek, namazın ef’al ve akvâli, bu mânaları tazammun ediyor ve bunlar için taraf-ı İlahîden vaz’edilmişler.” (S.41)

1446- “Ubudiyet, emr-i İlâhîye ve rızâ-yı İlâhîye bakar. Ubudiyetin dâîsi, emr-i İlahî ve neticesi rızâ-yı Hak’tır. Semeratı ve fevâidi, uhreviyedir. Fakat ille-i gaiyye olmamak, hem kasden istenilmemek şartıyla, dünyaya ait faideler ve kendi kendine terettüb eden ve istenilmiyerek verilen semereler, ubudi­yete münâfi olmaz. Belki zaifler için müşevvik ve müreccih hükmüne geçer­ler. Eğer o dünyaya ait faideler ve menfaatlar, o ubudiyete, o virde veya o zikre illet veya illetin bir cüz’ü olsa, o ubu­diyeti kısmen ibtal eder. Belki o hâsiyetli virdi akim bırakır, netice vermez. İşte bu sırrı anlamıyanlar, meselâ yüz hâsiyeti ve faidesi bulunan Evrad-ı Kudsiye-i Şah-ı Nakşi-bendî-yi veya bin hâsiyeti bulunan Cevşen-ül Kebir’i, o faidelerin bazılarınıı maksud-u biz­zat niyet ederek okuyorlar. O faideleri göremiyorlar ve göremiyecekler ve görmeye de hakları yoktur. Çünki o fâideler, o evradların illeti olamaz; ve ondan, onlar kasden ve bizzat istenilmeyecek. Çünki onlar fazlî bir surette o hâlis virde talebsiz terettüb eder. Onları niyet etse, ihlâsı bir derece bozulur. Belki ubudiyetten çıkar ve kıymetten düşer.

Yalnız bu kadar var ki; böyle hâsiyetli evradı okumak için, zaif insanlar bir mü­şevvik ve müreccihe muhtaçtırlar. O faideleri düşünüp, şevke gelip, evrâdı sırf rızâ-yı İlahî için, âhiret için okusa zarar vermez. Hem de makbul­dür. Bu hikmet anla­şılmadığından, çoklar, aktabdan ve selef-i salihînden mervi olan faideleri görme­diklerinden, şüpheye düşer, hatta inkâr da eder.” (L.131) (Bak: 4101.p.)

1447- Kur’anda ibadet hakkında çok âyetler vardır. Ezcümle iki âyet-i kerimede şöyle buyuruluyor:

²v­UÅV«Q«7 ²v­U«7_®5²ˆ¬‡ ²v­U¬V²A«5 ²w¬8 «w<¬gÅ7~«— ²v­U«T«V«' >¬gÅ7~ ­v­UÅ"«‡ ~—­f­A²2~ ­‰_ÅX7~ «_ZÇ<«~ _«<

®š_«8 ¬š_«WÅK7~ «w¬8 «Ä«i²9«~«— ®š_«X¬" «š_«WÅK7~«— _®-~«h¬4 «Œ²‡«ž²~ ²v­U«7 «u«Q«% >¬gÅ7«~  «–Y­TÅB«#

(2:21,22) «–Y­W«V²Q«# ²v­B²9«~«—~®…~«f²9«~ ¬y±V¬7 ~Y­V«Q²D«# ®Ÿ«4 ¬€~«h«WÅC7~ «w¬8 ¬y¬" «‚«h²'«_«4

Yani: “Ey insanlar! sizi ve sizden evvelkileri yaratan Rabbinize ibadet ediniz ki, takva mertebesine vasıl olasınız. çirkinlik Ve yine Rabbinize ibadet ediniz ki, Arzı size döşek, semayı binanıza dam yapmış; ve semadan suları indirmiş ki, sizlere rızık olmak üzere yerden meyve ve sâir gıdaları çıkartsın. Öyle ise, Allah’a misil ve şerik yapmayınız. Bilirsiniz ki, Allah’tan başka ma’bud ve hâlikınız yoktur.”

1448- Mukaddime: Akaidî ve imanî hükümleri kavi ve sabit kılmakla meleke haline getiren ancak ibadettir. Evet Allah’ın emirlerini yapmaktan ve nehiylerinden sakınmaktan ibaret olan ibadetle, vicdanî ve aklî olan imanî hükümler terbiye ve takviye edilmezse, eserleri ve te’sirleri zayıf kalır. Bu hale, âlem-i İslâmın hal-i ha­zırdaki vaziyeti şahiddir. Ve keza ibadet, dünya ve ahiret saadetlerine vesile olduğu gibi maaş ve maade yani dünya ve âhiret işlerini tanzime sebebdir; ve şahsî ve nev’î kemalata vasıtadır; ve Hâlık ile abd arasında pek yüksek bir nisbet ve şerefli bir ra­bıtadır.

İbadetin dünya saadetine vesile olduğunu izah eden cihetler:

Birisi: İnsan, bütün hayvanlardan mümtaz ve müstesna olarak, acib ve latif bir mizac ile yaratılmıştır. O mizac yüzünden, insanda çeşit çeşit meyil­ler, arzular mey­dana gelmiştir. Meselâ: İnsan en müntehab şeyleri ister, en güzel şeylere meyleder, zinetli şeyleri arzu eder, insaniyete lâyık bir maişet ve bir şerefle yaşamak ister.

Şu meyillerin iktizası üzerine, yiyecek, giyecek ve sair hacetlerini istediği gibi güzel bir şekilde tedarikinde çok san’atlara ihtiyacı vardır. O san’atlara vukufu ol­madığından, ebna-yı cinsiyle teşrik-i mesai etmeye mecbur olur ki; herbirisi, se­mere-i sa’yiyle arkadaşına mübadele suretiyle yardımda bulunsun ve bu sayede ihti­yaçlarını tesviye edebilsinler.

Fakat insandaki kuvve-i şeheviye, kuvve-i gadabiye, kuvve-i akliye Sani’ tara­fından tahdid edilmediğinden ve insanın cüz-i ihtiyarisiyle terakkisini te’min etmek için bu kuvvetler başı boş bırakıldığından, muamelatta zulüm ve tecüvüzler vuku a gelir. Bu tecavüzleri önlemek için, cemaat-i insaniye çalışmalarının semerelerini mübadele etmekte adalete muhtaçtır. Lakin her ferdin aklı, adaleti idrakten âciz ol­duğundan, küllî bir akla ihtiyaç vardır ki; ferdler, o küllî akıldan istifade etsinler. Öyle küllî bir akıl da ancak kanun şeklinde olur. Öyle bir kanun, ancak şeriattır. (Bak: 1363.p.)

1449- Sonra o şeriatın te’sirini, icrasını, tatbikini te’min edecek bir merci, bir sahib lâzımdır. O merci ve o sahib de, ancak Peygamberdir. Peygamber olan zatın da, zahiren ve batınen halka olan hâkimiyetini devam ettirmek için, maddi ve ma­nevi bir ulviyete ve bir imtiyaza ihtiyacı olduğu gibi, Hâlik ile olan derece-i münase­bet ve alâkasını göstermek için de, bir delile ihtiyacı vardır. Böyle bir delil de ancak mu’cizelerdir. Sonra Cenab-ı Hakk’ın emirle­rine ve nehiylerine itaat ve inkıyadı te’sis ve te’min etmek için, Saniin aza­metini zihinlerde tesbit etmeye ihtiyaç vardır. Bu tesbit de, ancak akaid ile, yani ahkâm-ı imaniyenin tecellisiyle olur. İmanî hü­kümlerin takviye ve inki­şaf ettirilmesi, ancak tekrar ile teceddüd eden ibadetle olur.

1450- İkincisi: İbadet, fikirleri Sani-i Hakîm-e çevirttirmek içindir. Abdin Sani-i Hakîm-e olan teveccühü, itaat ve inkıyadını intac eder. İtaat ve inkıyad ise, abdi in­tizam-ı ekmel altına idhal eder. Abdin intizam altına girmesiyle ve nizama ittiba et­mesiyle, hikmetin sırrı tahakkuk eder. Hikmet ise, kâinat sa­hifelerinde parlayan san’at nakışlarıyla tebarüz eder.

1451- Üçüncüsü: İnsan, santral gibi, bütün hilkatin nizamlarına ve fıtra­tın ka­nunlarına ve kâinattaki nevamis-i İlahiyenin şualarına bir merkezdir. Binaenaleyh, insanın o kanunlara intisab ve irtibat etmesi ve o namusların eteklerine yapışıp temessük etmesi lâzımdır ki, umumî cereyanı te’min etsin. Ve tabakat-ı âlemde de­veran eden dolapların hareketlerine muhalefetle o dolapların çarkları altında ezilme­sin. Bu da ancak, o emir ve nevahiden iba­ret olan ibadetle olur.

1452- Dördüncüsü: Emirleri imtisal, nehiylerden ictinab etmek saye­sinde, bir ferd, hey’et-i içtimaiyede çok mertebelerle nisbet peyda eder ve alâkadar olur. Bil­hassa ahkâm-ı diniye ve mesalih-i umumiye hususunda bir ferd, bir nevi hükmüne geçer. Yani pek çok hukuklar, haysiyetler, irşadlar, talimler, ıslahlar gibi vazifeler bir şahsa yüklenir. Eğer o emri imtisal, nevahiden ictinab eden o şahıs olmasa; o vazi­feler tamamen payimal olur.

1453- Beşincisi: İnsan, İslâmiyet sayesinde, ibadet saikasiyle bütün müslümanlara karşı sabit bir münasebet peyda eder ve kavi bir irtibat ve bağlılık elde eder. Bunlar ise, sarsılmaz bir uhuvvete, hakiki bir muhabbete sebeb olur. Za­ten heyet-i içtimaiyenin kemaline ve terakkisine ilk ve en bi­rinci basamaklar, uhuv­vet ile muhabbettir.

1454- İbadetin şahsî kemalâta sebeb olduğunun izahı: İnsan cismen kü­çük, zaif ve âciz olmakla beraber, hayvanattan addedildiği halde, pek yüksek bir ruhu taşıyor ve pek büyük bir istidada maliktir ve hasredilmiyecek dere­cede meyilleri vardır ve gayr-ı mütenahi emeller sahibidir ve addedilemez fi­kirleri vardır ve gayr-ı mahdud şeheviye gadabiye gibi kuvveleri vardır. Ve öyle acaib bir yaratılışı vardır ki, sanki bütün enva’ ve âlemlere fihriste olarak yaratılmıştır.

İşte böyle bir insanın o yüksek ruhunu inbisat ettiren, ibadettir; istidadlarını in­kişaf ettiren, ibadettir; meyillerini temyiz ve tenzih ettiren, ibadettir; emellerini ta­hakkuk ettiren ibadettir; fikirlerini tevsi’ ve intizam al­tına alan, ibadettir; şeheviye ve gadabiye kuvvelerini had altına alan, ibadet­tir; zahirî ve batınî uzuvlarını ve duygu­larını kirleten tabiat paslarını izale eden, ibadettir; insanı, mukadder olan kemalatına yetiştiren, ibadettir; abd ile Ma’bud arasında en yüksek ve en latif olan nisbet, ancak ibadettir. Evet kemalât-ı beşeriyenin en yükseği, şu nisbet ve münasebettir.” (İ.İ. 83-85)

Atıf notları:

-İbadetin halavetine mani olan gaflet, bak: 710/1.p.

-İlmin (nafile) ibadetten rüchaniyeti, bak: 1568.p.

-İbadet iki kısımdır, bak: 1212.p.

-Enbiya-ı sabıkada ibadet farklılığı, bak: 831,2419.p.

-Kibirle ibadetten kaçanlar, bak: 2053 .p.ta bir âyet notu

-Yapılan ibadet nisbetinde Cennet’den istifade etmek, bak: 545.p.

-Nübüvvetin takib ettiği ubudiyet-i mahza, bak: 935.p.

-Netice-i hilkat-ı beşeriye ubudiyettir, bak: 3046.p

-Ubudiyetin esası, bak: 3675.p.

1455- qqİBDA’ š~f"~ : Cenab-ı Hakk’ın âletsiz, maddesiz, zamansız, me­kânsız yaratması ve icadı. *Misli gelmemiş bir eser meydana koymak, icad. (“İbda’, ihdas, ihtira, icad, sun’, halk, tekvin” kelimelerini birbirine yakın manadadırlar.) *Edb: Geçmişte benzeri olmayan şiiri söylemek. (Bak: Delil-i İhtira, Halk)

1456- qqİBLİS j[V"~ : İnsanları Allah yolundan çıkarmağa çalışan şeytan. (Bak: Hannas, Şeytan)

“İblis ismini bazı müfessirîn-i mukaddime ‰«Ÿ²"~ masdarından bir ism-i Arabî olarak göstermişlerdir. İblâs ise hayırdan me’yusiyet, pişmanlık ve mahzuniyet ma­nalarına gelir. İblisi dahi Cenab-ı Allah ma’siyetine mukabil bütün hayırlardan me’yus bir şeytan-ı racim kılmıştır. O halde İblis, hayırdan son derece me’yus de­mektir ve i’rabda esma-i a’cemiye ahkâmına tabi tutul­muş ve gayr-ı münsarıf ol­muştur. Fakat böyle olması daha ziyade gösterir ki, bu dahi “Âdem” gibi a’cemîdir. Arabçaya diğer bir lisandan intikal etmiştir. Muhakkikîn buna kail olmuşlardır.” (E.T. 320)

İblis’in emr-i İlahîye muhalefet ve isyandan dolayı küfrü zahir oldu. Mu’cem-ül Müfehres, İblis’i cinlerin babası olarak kaydeder.

Rivayette, iblisin arşı (tahtı-hakimiyet merkezi) bahr (deniz) üzerindedir deniliyor. (Müslim 5. kitab 66,67. hadisler. İbn-i Hanbel 3. cild, sh.314,332, 354, 366, 384.ve Ramuz-ul ehadis sh. 110/9 ve Bak:3884/1.p.sonu.)

1456/1- İblis’in bilgisi ve isyanından önceki yeri ve inkârının mahiyeti ve hayatperestliği gibi hususlarda (7:13-15) âyetlerinin tefsirinde şu bilgi verili­yor: «Ä_«5 Allah buyurdu ki _«Z²X¬8 ²n¬A²;_«4 Öyle ise in oradan.-o bulunduğun Cennet’den ya­hut zümre-i melaike içinden. _«Z[¬4 «hÅA«U«B«# ²–«~ «t«7 ­–Y­U«< _«W«4 Çünki senin orada tekebbür etmen olamaz. -o makam-ı ulvi, haddini bilen ehl-i taat ve tevazua mah­sustur. «w<¬h¬3_ÅM7~ «w¬8 «tÅ9¬~ ²‚­h²'_«4 Binaenaleyh çık sen, artık küçülenlerdensin-tekebbür küçüklüktür, büyüyecek olan büyük­lenmez, büyüklenen behemehal kü­çülür.

....Bu hitab-ı gadab karşısında vücud-u mahlukun lâşey olduğunu anlayan İblis, derhal idamından korkarak ve zillet ü hakaretle olsun hayatı memata tercih ederek «–Y­C«Q²A­< ¬•²Y«< |«7¬~ |¬9²h¬P²9«~ «Ä_«5 beni onların ba’s olunacakları güne kadar inzar ve imhal et dedi: Yani Âdem ve zürriyetinin ba’delmevt ba’sleri vaktine kadar öldürme de ecelimi tehir eyle diye tazarru’ ve niyaz etti-ki bugün (39:68) «–—­h­P²X«< °•_«[¬5 ²v­;~«†¬_¬4 >«h²'­~ ¬y[¬4 «e¬S­9 Åv­$ mantukunca (83:6) «w[²W«7_«Q²7~ ¬±«h¬7 ­‰_ÅX7~ ­•Y­T«< «•²Y«< olan nefha-i saniye vaktidir. Bundan an­laşılır ki, İblis esasen Hâlık Teala’yı münkir olmadığı gibi, ba’si de münkir değildir. O biliyormuş ki; Âdem’in nesli ve zürriyeti olacak, bir müddet yaşıyacaklar, sonra ölecekler ve bir gün gelip ba’s olu­nacaklar. Şu halde İb­lis’in küfrü Allah’ı âhireti inkâr suretiyle değil, emr ü teklifi ve vücub-u ameli inkâr ile muaraza suretindedir. Şayan-ı dikkattir ki İblis bu yevm-i ba’se ka­dar imhal talebi zımnında nefha-i ûlâ devresini atlatıp illel’ebed ölümden kurtulmayı ve zillet ü hakaret içinde de olsa fenasız bir bekaye erişmeyi arzu etmiş ve fakat bunu tasrih etmeyip, kurnazlık etmek istemiştir. Çünki yevm-i ba’sten sonra mevt yoktur. Binaenaleyh bu derece meyl-i hayat da İblis’in hissi demektir. Hiçbir mahlukunun herhangi bir taleb ve niyazını külliyyen reddetmek şanından

olmıyan ve (3:l19) ¬‡—­f­M7~ ¬€~«g¬" °v[¬V«2 olan Allah Teala nazar-ı izzetinden koğduğu İblis’in bile ricasını suret-i mutlakada reddetmiyerek, «w<¬h«P²X­W²7~ «w¬8 «tÅ9¬~ «Ä_«5 Şübhelenme sen münzarîndensin-yani eceli tehir edilenlerdensin bu­yurdu. Fa­kat «–Y­C«Q²A­< ¬•²Y«< |«7¬~ gayesini müsaade etmedi, bil’akis Sure-i Hıcr’de ve Sure-i Sad’da geleceği vechile (15:38) (38:81) ¬•Y­V²Q«W²7~ ¬a²5«Y²7~ ¬•²Y«< |«7¬~ vakt-i malum gününe ka­dar bir ecel ile inzar buyurdu ki,

«yÁV7~ «š_«- ²w«8 ެ~ ¬Œ²‡«ž²~|¬4 ²w«8«— ¬€~«Y«WÅK7~|¬4 ²w«8 «¬i«S«4 ¬‡YÇM7~|¬4 ­e«S²X­< «•²Y«<

(27:87) medlûlü üzere nefha-i ûlâ günüdür. “ (E.T. 2134)

Aşağıda bir kısmını notlar halinde kaydettiğimiz İblis hakkındaki âyetler, kâfir ve bilhassa münafık insî şeytanların da İblis gibi azgın liderleri oldu­ğunu bildirirler. Bunlar da enaniyet firavunluğu ile hakka tuğyan edip (Bak: Tağut) insanları idlal et­tiklerinden, bu gibi âyetlerde mü’minler ikaz edilip, onlardan ve cereyanlarından uzaklaşmaları dersi verilir.

1457- İblis hakkında âyetlerden birkaç not:

-İblis’in Hz. Âdem’e (A.S.) secde etmemesi: (2:34) (7:ll,12) (15:31,32, 33)

-İblis’in Hz. Âdem’e secde etmemesi, ekser insanları ifsad etmesi ve ifsad vesileleri: (17:61 ile 64) (Bak: 167 .p.)

-Cinlerden olan İblis’in Allah’ın emrinden çıkıp, Allah’ın hikmetine teslimiyete be­del, isyan ederek Hz. Âdem’e secde etmemesi: (18:50,51)

-İblis’in Hz.Âdem’e secde etmememesi ve düşmanlığı ve Hz. Âdem’in Cennet’ten ihracına sebeb olması: (20: l16 ilâ 123)

-İblis’in bütün askerleriyle Cehennem’e atılması: (26:95)

-Ancak bir imtihan vesilesi olan İblis’in iktidarsız olmasına rağmen ekser insanla­rın İblis’e tabi olması: (34:20,21)

-İblis’in “Beni nardan, Âdem’i topraktan halkettin” diye kibirlenip emr-i İlahîye isyanla küfrü zahir olması ve bulunduğu makamdan kovulması: (7:12,13) (38:74 ilâ 77)

qqİBN-İ ABBAS ‰_±A2 ¬w"~ : (Bak: Abdullah İbn-i Abbas)

qqİBN-İ ABİDİN w: “Muhammed Emin İbn-i Ömer İbn-il Aziz, Hanefi fukahasından meşhur bir zattıdır. Daha pek genç iken ilmiye mesleğine sülûk edip Şeyh-ül Kurra Said-il Hamevî’den Kur’an-ı Kerim taallüm etmiş, Cezeriyye ve Şatıbiyye gibi kıraat kitablarını ezberlemiş, sonra nahv, sarf ve fıkh-ı Şafiî ile iştigale başlamış, daha sonra Seyyid Muhammed Şakir-i Salimî’nin dersle­rinde hazır bulunmuş, ondan tefsire, hadise, fıkha dair bir çok şeyler okumuş ve onun tavsiyesiyle Hanefi mezhebine intikal eylemiştir. İbn-i Abidin, Hicri l198 tari­hinde Dımışk’ta (Şam’da) doğmuş, 1252 tarihinde yine Dımışk’ta vefat etmiştir.” (H.İ. ci, 429)

qqİBN-İ CERİR-İ TABERÎ >hA0 h