İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ
Yüklə 13,72 Mb.
|
2094- “Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm’ın en büyük ebedî ve yüzer delail-i mübüvveti cami’ ve kırk vecihle i’cazı isbat edilmiş bir mu’cizesi dahi Kur’an-ı Hakîm’dir. Eğer denilse: İ’caz-ı Kur’an belagattadır. Halbuki umum tabakatın hakları var ki, i’cazında hisseleri bulunsun. Halbuki belagattaki i’cazı, binde ancak bir muhakkik âlim anlıyabilir? Elcevab: Kur’an-ı Hakîm’in her tabakaya karşı bir nevi i’cazı vardır. Ve bir tarzda, i’cazının vücudunu ihsan eder. Meselâ: Ehl-i belagat ve fesahat tabakasına karşı hârikulâde belagattaki i’cazını gösterir. Ve ehl-i şiir ve hitabet tabakasına karşı; garib, güzel, yüksek üslub-u bedîin i’cazını gösterir. O üslub herkesin hoşuna gittiği halde, kimse taklid edemiyor. Mürur-u zaman o üslubu ihtiyarlatmıyor, daima genç ve tazedir. Öyle muntazam bir nesir ve mensur bir nazımdır ki; hem âlî, hem tatlıdır. Hem kâhinler ve gaibden haber verenler tabakasına karşı hârikulâde ihbarat-ı gaybiyedeki i’cazını gösterir. Ve ehl-i tarih ve hâdisat-ı âlem üleması tabakasına karşı, Kur’an’daki ihbarat ve hâdisat-ı ümem-i salife ve ahval ve vakıat-ı istikbaliye ve berzahiye ve uhreviyedeki i’cazını gösterir. Ve içtimaiyat-ı beşeriye üleması ve ehl-i siyaset tabakasına karşı Kur’anın desatir-i kudsiyesindeki i’cazını gösterir. Evet o Kur’andan çıkan Şeriat-ı Kübra, o sırr-ı i’cazı gösterir. Hem maarif-i İlahiye ve hakaik-ı kevniyede tevaggul eden tabakaya karşı, Kur’andaki hakaik-ı kudsiye-i İlahiye’deki i’cazı gösterir ve i’cazın vücudunu ihsas eder. Ve ehl-i tarikat ve velayete karşı, Kur’an bir deniz gibi daima temevvücde olan âyâtının esrarındaki i’cazını gösterir ve hakeza... Kırk tabakadan her tabakaya karşı bir pencere açar,i’cazını gösterir. Hatta yalnız kulağı bulunan ve bir derece mana fehmeden avam tabakasına karşı, Kur’anın okunmasıyla başka kitablara benzemediğini, kulak sahibi tasdik eder. Ve o ami der ki: Ya bu Kur’an bütün dinlediğimiz kitabların aşağısındadır. Bu ise, hiçbir düşman dahi diyemez ve hem yüz derece muhaldir. Öyle ise, bütün işitilen kitabların fevkindedir. Öyle ise, mu’cizedir.” (M.181)
“Hazret-i Musa Aleyhisselâm’ın zamanında sihrin revacı olduğundan, mühim mu’cizatı ona benzer bir tarzda geldiği ve Hazret-i İsa Aleyhisselâm’ın zamanında ilm-i tıb revaçta olduğundan mu’cizatının galibi o cinsten geldiği gibi, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm’ın dahi zamanında Ceziret-ül Arab’da en ziyade revacda dört şey idi: Birincisi: Belagat ve fesahat. İkincisi: Şiir ve hitabet. Üçüncüsü: Kâhinlik ve gaibden haber vermek. Dördüncüsü: Hâdisat-ı maziyeyi ve vakıat-ı kevniyeyi bilmek idi. İşte Kur’an-ı Mu’ciz-ül Beyan geldiği zaman, bu dört nevi malumat sahiplerine karşı meydan okudu: Başta ehl-i belagata birden diz çöktürdü. Hayretle Kur’anı dinlediler. İkincisi, ehl-i şiir ve hitabet yani muntazam nutuk okuyan ve güzel şiir söyliyenlere karşı öyle bir hayret verdi ki, parmaklarını ısırttı. Altun ile yazılan en güzel şiirlerini ve Kâ’be duvarlarına medar-ı iftihar için asılan meşhur “Muallakat-ı seb’a”larını indirtti, kıymetten düşürdü. Hem gaibden haber veren kâhinleri ve sâhirleri susturdu. Onların gaybî haberlerini onlara unutturdu. Cinnîlerini tardettirdi. Kâhinliğe hatime çektirdi. Hem ümem-i salifenin vekayiine ve hâdisat-ı âlemin ahvaline vâkıf olanları hurafattan ve yalandan kurtarıp, hakiki hâdisat-ı maziyeyi ve nurlu olan vekayi-i âlemi onlara ders verdi. İşte bu dört tabaka, Kur’ana karşı kemal-i hayret ve hürmetle onun önüne diz çökerek şakird oldular. Hiçbirisi, hiçbir vakit birtek sureyle muarazaya kalkışamadılar. Eğer denilse: Nasıl biliyoruz ki, kimse muaraza edemedi ve muaraza kabil değildir? Elcevab: Eğer muaraza mümkün olsaydı, herhalde teşebbüs edilecekti. Çünki muarazaya ihtiyaç şedid idi. Zira dinleri, malları, canları, iyalleri tehlikeye düşüyor. Muaraza edilseydi kurtulurlardı. Eğer muaraza mümkün olsaydı, herhalde muaraza edecektiler. Eğer muaraza edilseydi, muaraza tarafdarları kâfirler, münafıklar çok, hem pek çok olduğundan herhalde muarazaya tarafdar çıkıp iltizam ederek, herkese neşredeceklerdi. Nasılki İslâmiyetin aleyhinde herşey’i neşretmişler.-Eğer neşretseydiler ve muaraza olsaydı; her halde tarihlere, kitaplara şa’şaalı bir surette geçecekti. İşte meydanda bütün tarihler, kitaplar; hiçbirisinde Müseylime-i Kezzab’ın birkaç fıkrasından başka yoktur. Halbuki Kur’an-ı Hakîm, yirmiüç sene mütemadiyen damarlara dokunduracak ve inadı tahrik edecek bir tarzda meydan okudu. Ve der idi ki: “Şu Kur’an’ın, Muhammed-ül Emin gibi bir ümmiden nazirini yapınız ve gösteriniz. Haydi, bunu yapamıyorsunuz; o zat ümmi olmasın, gayet âlim ve kâtip olsun. Haydi bunu da getiremiyorsunuz; birtek zat olmasın, bütün âlimleriniz, beliğleriniz toplansın, birbirine yardım etsin, hatta güvendiğiniz âliheleriniz size yardım etsin. Haydi bununla da yapamıyacaksınız; eskiden yazılmış beliğ eserlerden de istifade edip, hatta gelecekleri de yardıma çağırıp, Kur’an’ın nazirini gösteriniz, yapınız. Haydi bunu da yapamıyorsunuz; Kur’anın mecmuuna olmasın da, yalnız on suresinin nazirini getiriniz. Haydi on suresine mukabil hakiki doğru olarak bir nazire getiremiyorsunuz; haydi hikâyelerden, asılsız kıssalardan terkib ediniz. Yalnız nazmına ve belagatına nazire olsun getiriniz. Haydi bunu da yapamıyorsunuz, birtek suresinin nazirini getiriniz. Haydi sure uzun olmasın, kısa bir sure olsun nazirini getiriniz. Yoksa din, can, mal, iyalleriniz; dünyada da, âhirette de tehlikeye düşecektir..! İşte, sekiz tabakada, ilzam suretinde, Kur’an-ı Hakîm yirmiüç senede değil, belki bin üçyüz senede bütün ins ve cinne karşı bu meydanı okumuş ve okuyor. Halbuki evvelki zamanda o kâfirler can, mal ve iyalini tehlikeye atıp en dehşetli yol olan harb yolunu ihtiyar ederek, en kolay ve en kısa olan muaraza yolunu terkettiler. Demek muaraza yolu mümkün değildi. İşte hiçbir akıl, hususan o zamanda Ceziret-ül Arab’daki adamlar, hususan Kureyşîler gibi zeki adamlar; birtek edibleri, Kur’anın birtek suresine nazire yapıp Kur’an’ın hücumundan kurtulmasını te’min ederek, kısa ve kolay yolu terkedip can, mal, iyalini tehlikeye atıp en müşkilatlı yola sülûk eder mi? Elhasıl: Meşhur Câhız’ın dediği gibi: “Muaraza-i bilhuruf mümkün olmadı, muharebe-i bissüyufa mecbur oldular.” (M. 184- 186) (Bak: Muallakat-ı Seb’a) 2096- “Kur’an baştan aşağıya kadar, nazil olduğu hey’et üzerine bakidir. Bu kadar Kur’anı taklid etmeye müştak olan dostlar ve mütehacim düşmanlara rağmen, şimdiye kadar Kur’anın ne taklidi yapılmış ve ne de bir misali gösterilmiştir. Evet Kur’an, milyonlarca Arabî kitablarla mukayese edilirse benzeri bulunamaz. O halde Kur’an, ya hepsinin altındadır, bu ise muhaldir; öyle ise hepsinin fevkindedir. öyle ise Allah’ın kelâmıdır.” (İ.İ. 34) 2097- “Bir şeyin hakikatını, tam olarak ancak o şeyi yapan bilir” hükmüne binaen, kâinatı da bütün madde ve manasıyla bilen, ancak onu icad eden zattır. Binaenaleyh, Hâlik-ı Kâinat’ın kelâmı olan ve kâinat hakaikını ders veren ve kâinatı bütün hikmet ve gayeleriyle ihata eden Kur’ana, ilm-i beşerin nazire yapması da muhaldir. “Kur’an-ı Mu’ciz-ül Beyan’ın en yüksek derece-i i’cazına bakmak istersen, şu temsil dürbiniyle bak: Şöyle ki: Gayet büyük ve garib ve gayetle yayılmış acib bir ağaç farzedelim ki, o ağaç geniş bir perde-i gayb altında bir tabaka-i mesturiyet içinde saklanmıştır. Malumdur ki, bir ağacın, insanın azaları gibi onun dalları, meyveleri, yaprakları, çiçekleri gibi bütün uzuvları arasında bir münasebet, bir tenasüb, bir müvazenet lâzımdır. Herbir cüz’ü, o ağacın mahiyetine göre bir şekil alır, bir suret verilir. İşte hiç görülmiyen -ve hâlâ görünmüyor- o ağaca dair biri çıksa, perde üstünde onun herbir azasına mukabil bir resim çekse, bir hudud çizse; daldan meyveye, meyveden yaprağa bir tenasüble bir suret tersim etse ve birbirinden nihayet uzak mebde ve müntehasının ortasında uzuvlarının aynı şekil ve suretini gösterecek muvafık tersimat ile doldursa, elbette şüphe kalmaz ki, o ressam bütün o gaybî ağacı gayb-aşina nazarıyla görür, ihata eder, sonra tasvir eder. Aynen onun gibi, Kur’an-ı Mu’ciz-ül Beyan dahi hakikat-ı mümkinata dair ki o hakikat, dünyanın ibtidasından tut, ta âhiretin en nihayetine kadar uzanmış ve arştan ferşe zerreden şemse kadar yayılmış olan şecere-i hilkatın hakikatına dair beyanat-ı Kur’aniye, o kadar tenasübü muhafaza etmiş ve herbir uzva ve meyveye lâyık bir suret vermiştir ki, bütün muhakkikleri nihayet-i tahkikinde Kur’anın tasvirine “Mâşâallah, Bârekallah” deyip, “Tılsım-ı kâinatı ve muamma-yı hilkati keşf ve fetheden yalnız sensin ey Kur’an-ı Kerim!” demişler. |«V²2«²~ u«C«W²7~ ¬y±V¬7«— temsilde kusur yok. Esma ve sıfât-ı İlahiye ve şuun ve ef’al-i Rabbaniye, bir şecere-i tuba-i nur hükmünde temsil edilmekle; o şecere-i nuraniyenin daire-i azameti ezelden ebede uzanıp gidiyor. Hudud-u kibriyası, gayr-ı mütenahi feza-yı ıtlakta yayılıp ihata ediyor. Hudud-u icraatı (8:24) ¬y¬A²V«5«— ¬š²h«W²7~ «w²[«" ÄYE«< (6:95) >«YÅX7~«— ¬±`«E²7~ s¬7_«4 hududundan tut, ta (7:54) ¯•_Å<«~ ¬}ÅB¬, |¬4 ¬Œ²‡«²~«— ¬~«Y«WÅK7~«s«V«' (39:67) ¬y¬X[¬W«[¬" °_Å<¬Y²O«8 ~«Y«WÅK7~«— hududuna kadar intişar etmiş o hakikat-ı nuraniyeyi bütün dal ve budaklarıyla, gayat ve meyveleriyle o kadar tenasüble birbirine uygun, birbirine lâyık, birbirini kırmayacak, birbirinin hükmünü bozmayacak, birbirinden tevahhuş etmiyecek bir surette o hakaik-i esma ve sıfatı ve şuun ve ef’ali beyan eder ki, bütün ehl-i keşf ve hakikat ve daire-i melekûtta cevelan eden bütün ashab-ı irfan ve hikmet, o beyanat-ı Kur’aniyeye karşı “Sübhanallah” deyip, “Ne kadar doğru, ne kadar mutabık, ne kadar güzel, ne kadar lâyık” diyerek tasdik ediyorlar. Meselâ: Bütün daire-i imkân ve daire-i vücuba bakan, hem o iki şecere-i azîmenin birtek dalı hükmünde olan imanın erkân-ı sittesi ve o erkânın dal ve budaklarının en ince meyve ve çiçekleri aralarında o kadar bir tenasüb gözetilerek tasvir eder ve o derece bir müvazenet suretinde tarif eder ve o mertebe bir münasebet tarzında izhar eder ki, akl-ı beşer idrakinden âciz ve hüsnüne karşı hayran kalır. Ve o iman dalının budağı hükmünde olan İslâmiyet’in erkânı hamsesi aralarında ve o erkânın ta en ince teferruatı, en küçük âdâbı ve en uzak gayatı ve en derin hikemiyatı ve en cüz’î semeratına varıncaya kadar aralarında hüsn-ü tenasüb ve kemal-i munasebet ve tam bir müvazenet muhafaza ettiğine delil ise, o Kur’an-ı Cami’in nusus ve vücuhundan ve işarat ve rumuzundan çıkan şeriat-ı kübra-yı İslâmiyenin kemal-i intizamı ve müvazeneti ve hüsn-ü tenasübü ve resaneti, cerhedilmez bir şahid-i âdil, şüphe getirmez bir bürhan-ı kat’ıdır. Demek oluyor ki, beyanat-ı Kur’aniye, beşerin ilm-i cüz’îsine, bahusus bir ümminin ilmine müstenid olamaz. Belki bir ilm-i muhite istinad ediyor ve cemi’ eşyayı birden görebilir, ezel ve ebed ortasında bütün hakaikı bir anda müşahede eder bir zatın kelâmıdır. Âmenna...” (S. 434-436) (Bak: Cezalet)
Elcevab: İ’caz-ı Kur’anda iki mezheb var: Mezheb-i ekser ve racih odur ki; Kur’andaki letaif-i belagat ve mezaya-yı meani, kudret-i beşerin fevkindedir. İkinci mercuh mezheb odur ki: Kur’anın bir suresine muaraza, kudret-i beşer dahilindedir. Fakat Cenab-ı Hak, mu’cize_i Ahmediye (A.S.M.) olarak men’etmiş. Nasılki bir adam ayağa kalkabilir, fakat eser-i mu’cize olarak bir Nebi dese ki: “Sen kalkamıyacaksın!” O da kalkamazsa, mu’cize olur. Şu mezheb-i mercuha” Sarfe Mezhebi” denilir. Yani Cenab-ı Hak cin ve insi men’etmiş ki, Kur’anın bir suresine mukabele edemesinler. Eğer men’etmeseydi, cin ve ins bir suresine mukabele ederdi. İşte şu mezhebe göre, “Bir kelimesine de muaraza edilmez” diyen ülemanın sözleri hakikattır. Çünki madem Cenab-ı Hak, i’caz için onları men’etmiş; muarazaya ağızlarını açamazlar. Ağızlarını açsalar da; izn-i İlahî olmazsa, kelimeyi çıkaramazlar. Amma mezheb-i racih ve ekser olan mezheb-i evvele göre dahi, o ülemanın beyan ettiği fikrin şöyle bir ince vechi vardır ki: Kur’an-ı Hakîm’in cümleleri, kelimeleri birbirine bakar. Bazı olur bir kelime, on yere bakar; onda, on nükte-i belagat, on münasebet bulunuyor. Nasılki İşarat-ül İ’caz namındaki tefsirde, Fatiha’nın bazı cümleleri içinde ve (2:1,2) ¬y[¬4 «`²<«¬‡ « _«B¬U²7~ «t¬7† v7³~ cümleleri içinde, şu nüktelerden bazı nümuneleri göstermişiz. Meselâ: Nasılki münakkaş bir sarayda, müteaddid, muhtelif nakışların düğümü hükmünde bir taşı, bütün nakışlara bakacak bir yerde yerleştirmek, bütün o duvarı nukuşuyla bilmeye mütevakkıftır. Hem nasılki, insanın başındaki gözbebeğini yerinde yerleştirmek, bütün cesedin münasebatını ve vezaif-i acibesini ve gözün o vezaife karşı vaziyetini bilmekle oluyor. Öyle de: Ehl-i hakikatın çok ileri giden bir kısmı, Kur’anın kelimatında pek çok münasebatı ve sair âyetlere, cümlelere bakan vücuhları, alâkaları göstermişler. Hususan ülema-i ilm-i huruf daha ileri gidip, bir harf-i Kur’anda, bir sahife kadar esrarı, ehline beyan ederek isbat etmişler. Hem madem Hâlik-ı Külli Şey’in kelâmıdır; herbir kelimesi, kalb ve çekirdek hükmüne geçebilir. (Etrafında, esrardan müteşekkil bir cesed-i manevîye kalb ve bir şecere-i maneviyeye çekirdek hükmüne geçebilir.) İşte insanın sözlerinde, Kur’anın kelimeleri gibi kelimeler, belki cümleler, âyetler bulunabilir. Fakat Kur’an’da, çok münasebat gözetilerek bir tarz ile yerleştirildiği yerde; bir ilm-i muhit lâzım ki, öyle yerli yerine yerleşsin.” (M.186)
Birincisi: Bir sultanın iki çeşit mükâlemesi, iki tarzda hitabı vardır. Birisi; adi bir raiyyet ile cüz’î bir iş için, hususi bir hacete dair, has bir telefonla konuşmaktır. Diğeri; saltanat-ı uzma ünvanıyla ve hilafet-i kübra namıyla ve hâkimiyet-i amme haysiyetiyle evamirini etrafa neşir ve teşhir maksadıyla bir elçisiyle veya büyük bir memuruyla konuşmaktır ve haşmetini izhar eden ulvi bir fermanla mükâlemedir. İkinci Temsil: Bir adam, elinde bir ayineyi güneşe karşı tutar. O ayine mikdarınca bir ışık ve yedi rengi cami bir ziya alır. O nisbetle Güneşle münasebetdar olur, sohbet eder ve o ışıklı ayineyi, karanlıklı hanesine veya dam altındaki bağına tevcih etse; güneşin kıymeti nisbetinde değil, belki o ayinenin kabiliyeti mikdarınca istifade edebilir. Diğeri ise, hanesinden veya bağının damından geniş pencereler açar. Gökteki güneşe karşı yollar yapar. Hakiki güneşin daimî ziyasıyla sohbet eder, konuşur ve lisan-ı hal ile böyle minnetdarane bir sohbet eder. Der: “Ey yeryüzünü ışığıyla yaldızlayan ve bütün çiçeklerin yüzünü güldüren dünya güzeli ve gök nazdarı olan nazenin güneş! Onlar gibi benim haneciğimi ve bahçeciğimi ısındırdın, ışıklandırdın.” Halbuki; ayine sahibi böyle diyemez. O kayıt altındaki güneşin aksi ise, âsârı mahduddur, o kayda göredir... İşte bu iki temsilin dürbünüyle Kur’ana bak, ta ki i’cazını göresin ve kudsiyetini anlıyasın. İşte bir padişahın saltanat-ı uzması haysiyetiyle çıkan fermanı, adi bir adamla cüz’î bir mukalemesinden ne kadar yüksek ve âlî ise; ve gökteki güneşin feyzinden istifade, ayinedeki aksinin cilvesinden istifadeden ne derece çok ve faik ise; Kur’an-ı Azimüşşan dahi, o nisbette bütün kelâmların ve hep kitabların fevkindedir. Kur’andan sonra ikinci derecede Kütüb-ü Mukaddese ve Suhuf-u Semaviyenin dereceleri nisbetinde tefevvukları vardır. O sırr-ı tefevvuktan hissedardırlar. Eğer bütün cin ve insanın Kur’andan tereşşuh etmiyen bütün güzel sözleri toplansa; yine Kur’anın mertebe-i kudsiyesine yetişip tanzir edemez.” (S.133-135) 2100- “Hem üslub-u Kur’anîde öyle bir cezalet ve selaset ve fıtrîlik var ki: Güya Kur’an bir hâfızdır; kudret kalemiyle kâinat sahifelerinde yazılan âyâtı okuyor. Güya Kur’an, kâinat kitabının kıratıdır ve nizamatının tilavetidir ve Nakkaş-ı Ezelî’sinin şuunatını okuyor ve fiillerini yazıyor. Bu cezalet-i beyaniyeyi görmek istersen, hüşyar ve müdakkik bir kalb ile, Sure-i Amme ve (3:26) ¬t²VW²7~ t¬7_«8 ÅvZ±V7~ ¬u5 âyetleri gibi fermanları dinle! ...” (L.128) 2101- Kur’anın mezayasının biri de fezlekeleridir: “Kur’an-ı Mu’ciz-ül Beyan, âyetlerinin hatimelerinde galiben bazı fezlekeleri zikreder ki, o fezlekeler, ya Esma-i Hüsnayı veya manalarını tazammun ediyor veyahut aklı tefekküre sevketmek için akla havale eder veyahut makasıd-ı Kur’aniyeden bir kaide-i külliyeyi tazammun eder ki, âyetin te’kid ve te’yidi için fezlekeler yapar.” (S. 415) 2102- Evet “Kur’an, beşerin nazarına san’at-ı İlahiyenin mensucatını açar, gösterir. Sonra, fezlekede o mensucatı, esma içinde tayyeder veyahut akla havale eder. Birincisinin misallerinden meselâ: (10:31,32) ²w«8«— «‡_«M²"«ž²~«— «p²WÅK7~ t¬V²W«< ²wÅ8«~ ¬Œ²‡«ž²~«— ¬š_«WÅK7~ «w¬8 ²vU5ˆ²h«< ²w«8 ²u5 «–Y7YT«[«K«4 «h²8«ž²~h¬±"«f< ²w«8«—¬±|«E²7~«w¬8 ¬}¬±[«W²7~‚¬h²F<«— ¬a¬±[«W²7~ «w¬8 Å|«E²7~ ‚¬h²F< Çs«E²7~ ²vUÇ"«‡ yÁV7~ vU¬7´g«4 «–YTÅB«# «Ÿ«4«~ ²uT«4 yÁV7~ İşte, başta der: “Sema ve zemini, rızkınıza iki hazine gibi müheyya edip oradan yağmuru, buradan hububatı çıkaran kimdir? Allah’tan başka koca sema ve zemini iki muti hazinedar hükmüne kimse getirebilir mi? Öyle ise, şükür ona münhasırdır.” İkinci fıkrada der ki: “Sizin azalarınız içinde en kıymettar göz ve kulaklarınızın maliki kimdir? Hangi tezgâh ve dükkandan aldınız? Bu latif kıymetdar göz ve kulağı verecek ancak Rabbinizdir. Sizi icad edip terbiye eden odur. Bunları size vermiştir. Öyle ise, yalnız Rab odur, Mabud da o olabilir.” Üçüncü fıkrada der: “Ölmüş yeri ihya edip yüzbinler ölmüş taifeleri ihya eden kimdir? Hak’tan başka ve bütün kâinatın Hâlikından başka şu işi kim yapabilir? Elbette o yapar, o ihya eder. Madem Hak’tır, hukuku zayi etmiyecektir. Sizi bir mahkeme-i kübraya gönderecektir. Yeri ihya ettiği gibi, sizi de ihya edecektir.” Dördüncü fıkrada der: “Bu azîm kâinatı bir saray gibi, bir şehir gibi kemal-i intizamla idare edip tedbirini gören, Allah’tan başka kim olabilir? Madem Allah’tan başka olamaz, koca kâinatı bütün ecramiyle gayet kolay idare eden kudret, o derece kusursuz, nihayetsizdir ki, hiçbir şerik ve iştirake ve muavenet ve yardıma ihtiyacı olamaz. Koca kâinatı idare eden, küçük mahlukatı başka ellere bırakmaz. Demek ister istemez “Allah” diyeceksiniz.” İşte birinci ve dördüncü fıkra “Allah” der, ikinci fıkra “Rab” der, üçüncü fıkra “El Hak” der. Çs«E²7~ ²vUÇ"«‡ yÁV7~ vU¬7´g«4 ne kadar mu’cizane düştüğünü anla. İşte Cenab-ı Hakk’ın azîm tasarrufatını, kudretinin mühim mensucatını zikreder. Sonra da o azîm âsârın, mensucatın destgâhı Çs«E²7~²vUÇ"«‡ yÁV7~ vU¬7´g«4 der. Yani “Hak” “Rab” “Allah” isimlerini zikretmekle o tasarrufat-ı azîmenin menbaını gösterir.” (S.416)
Eğer desen: Acaba neden Kur’an-ı Hakîm felsefenin mevcudattan bahsettiği gibi etmiyor. Bazı mesaili mücmel bırakır, bazısını nazar-ı umumîyi okşayacak, hiss-i ammeyi rencide etmiyecek, fikr-i avamı taciz edip yormıyacak bir suret-i basitane-i zâhiranede söylüyor? Cevaben deriz ki: Felsefe, hakikatın yolunu şaşırmış onun için... Hem geçmiş derslerden ve sözlerden elbette anlamışsın ki: Kur’an-ı Hakîm, şu kâinattan bahsediyor; ta, zat ve sıfat ve esma-i İlahiyeyi bildirsin. Yani bu kitab-ı kâinatın maanisini anlattırıp, ta Hâlikını tanıttırsın. Demek mevcudata kendileri için değil, belki mucidleri için bakıyor. Hem umuma hitab ediyor. ilm-i hikmet ise, mevcudata mevcudat için bakıyor. Hem hususan ehl-i fenne hitab ediyor. Öyle ise mademki Kur’an-ı Hakîm mevcudatı delil yapıyor, bürhan yapıyor. Delil zahirî olmak, nazar-ı umuma çabuk anlaşılmak gerektir. Hem madem ki Kur’an-ı Mürşid, bütün tabakat-ı beşere hitab eder. Kesretli tabaka ise, tabaka-i avamdır. Elbette irşad ister ki: Lüzumsuz şeyleri ibham ile icmal etsin ve dakik şeyleri temsil ile takrib etsin ve mugalatalara düşürmemek için zahirî nazarlarında bedihî olan şeyleri, lüzumsuz, belki zararlı bir surette tağyir etmemektir. Meselâ Güneşe der: “Döner bir siracdır, bir lambadır.” zira Güneşten Güneş için, mahiyeti için bahsetmiyor. Belki bir nevi intizamın zenbereği ve nizamın merkezi olduğundan, intizam ve nizam ise Saniin ayine-i marifeti olduğundan bahsediyor. Evet der: (36:38) >¬h²D«# j²WÅ-«~ Güneş döner.” Bu döner tabiriyle; kış, yaz, gece, gündüzün deveranındaki muntazam tasarrufat-ı kudreti ihtar ile azamet-i Sanii ifham eder. İşte bu dönmek hakikatı ne olursa olsun, maksud olan ve hem mensuc, hem meşhud olan intizama te’sir etmez.” (S.243) 2104- “İki mühim suale karşı, iki mühim cevab: Birincisi: Eğer desen: “Madem Kur’an, beşer için nazil olmuştur. Neden beşerin nazarında en mühim olan medeniyet hârikalarını tasrih etmiyor? Yalnız gizli bir remz ile, hafi bir ima ile, hafif bir işaretle, zaif bir ihtar ile iktifa ediyor?” Elcevab: Çünki medeniyet-i beşeriye hârikalarının hakları, bahs-i Kur’anîde o kadar olabilir. Zira Kur’anın vazife-i asliyesi: Daire-i rububiyetin kemalat ve şuunatını ve daire-i ubudiyetin vezaif ve ahvalini talim etmektir. Öyle ise, şu havarik-ı beşeriyenin o iki dairede hakları; yalnız bir zayıf remz, bir hafif işaret ancak, düşer. Çünki onlar, daire-i rububiyetten hakların isteseler, o vakit pek az hak alabilirler. Meselâ tayyare-i beşer (*) Kur’ana dese: “Bana bir hakk-ı kelâm ver, âyâtında bir mevki ver.” Elbette o daire-i rububiyetin tayyareleri olan seyyarat, Arz, Kamer; Kur’an, namına diyecekler: “Burada cirmin kadar bir mevki alabilirsin.” Eğer beşerin taht-el-bahirleri âyât-ı Kur’aniyeden mevki isteseler; o dairenin taht-el-bahirleri(yani bahr-ı muhit-i havaîde ve esir denizinde yüzen) zemin ve yıldızlar ona diyecekler: “Yanımızda senin yerin, görünmiyecek derecede azdır.” Eğer elektriğin parlak, yıldız-misal lambaları, hakk-ı kelâm istiyerek âyetlere girmek isteseler; o dairenin elektrik lambaları olan şimşekler, şahablar ve gökyüzünü zinetlendiren yıldızlar ve misbahlar diyecekler: “Işığın nisbetinde bahis ve beyana girebilirsin.” Eğer havarik-ı medeniyet, dekaik-ı san’at cihetinde haklarını isterlerse ve âyetlerden makam taleb ederlerse, o vakit birtek sinek onlara: “Susunuz!” diyecek. “Benim bir kanadım kadar hakkınız yoktur. Zira sizlerdeki, beşerin cüz’-i ihtiyariyle kesbedilen bütün ince san’atlar ve bütün nâzik cihazlar toplansa benim küçücük vücudumdaki ince san’at ve nazenin cihazlar kadar acib olamaz... (22:73) y«7 ~YQ«W«B²%~ ¬Y«7«— _®"_«"† ~YTV²F«< ²w«7 ¬yÁV7~ ¬–—… ²w¬8 «–Y2²f«# «w<¬gÅ7~ Å–¬~ ilâ âhir... âyeti sizi susturur.”
Yüklə 13,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|