İSLÂM'da vakif kurumunun miras hukukuna etkiSİ Neşet ÇAĞatay islâm'da Vakıf Kurumunun ortaya çıkışı

KARA OSMAN OĞLU MEHMED AĞA BN.HACI ÖMER AĞA

Prof. Dr. M. Münir AKTEPE

Osmanlı İmparatorluğu'nun son çağlar tarihinde önemli bir yer işgal eden a'yânlık müessesesi ve a'yânlar hakkında, Vakıflar Dergisi'nin IX. ve X. sayılarında, bundan önce iki makâle yayınlayarak, bu yazılarımızda bilhassa Kara Osman Oğulları âilesi üzerinde durmuştur. Birinci makâlemiz «Manisa A'yânlarından Kara Osman Oğlu Mustafa Ağa ve üç vakfiyesi hakkında bir araştırma»¹ adını taşıyor; ikinci makalemizde «Kara Osman Oğlu Hacı Osman Ağa'ya âit iki vakfiye»² ismi altında intişar etmiş bulunuyordu. Bu seriye âit olan üçüncü yazımızın esâsını ise, Kara Osman Oğlu Mehmet Ağa b. Hacı Ömer Ağa'nın Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde mevcut iki vakfiyesi teşkil etmektedir.

Mehmed Ağa, Kara Osman Oğulları âilesinden olmakla beraber, adı tarihî olaylara az karışmış bir kimsedir. Bununla beraber, babası Hacı Ömer Ağa, bu âilenin en şöhretli adamlarından biridir. Bu âileye adını veren meşhur Kara Osman Ağa öldüğü vakit, Hacı Mustafa Ağa, Hacı Ahmed Ağa, Hacı Abdullah Ağa ve Hacı İbrahim Ağa adında dört oğlu kalmıştı: 1755 tarihlerinde ise, mukata'a mes'elesinden dolayı cereyan eden bir hâdise üzerine, padişah III. Osman bu kardeşlerden Mustafa Ağa'yı katlettirdiği içün³ Hacı İbrahim Ağa da korkusundan kaçmıştı. Ancak Hacı İbrahim Ağa'nın çocuklarından, bilâhire Kara Mütesellim adı ile anılacak olan Hacı Mehmet Ağa ile Hacı Ömer Ağa, Karaman vâlisi Çelik Mehmed Paşa tarafından elde edilip İstanbul'a gönderildi⁴; ve Hacı İbrahim Ağa'nın ölümünü müte'âkib çocukları da afv olundu. Nitekim daha sonraki tarihlerde, bunların dahi devlet hizmetinde görev aldıkları görülmektedir.

Bu yazımızda vakfiyelerini yayınladığımız Mehmed Ağa'nın babası meşhur Hacı Ömer Ağa bn. Hacı İbrahim Ağa ise, 1192 (1778) yılında, bin kişilik bir kuvvetin Baş-buğu olarak, İsmail cânibine gönderilmişti. Hacı Ömer Ağa 1204 (1789-1790) tarihinde de kardeşi Mehmed Ağa ile birlikde, tekrar Rus seferine Baş-buğ olarak iştirâk etti. 1205 (1791) yılında, iyi hizmetlerine karşılık, devlet tarafından samur kürk ile taltif olundu⁵. Arab oğullarının ortadan kalkması ile, Bergama voyvodalığına ta'yin edildi ve Çandarlı ile Bandırma iskelelerinin mübâyaacılığı uhdesine verildi. 1210-1224 (1795-1809) tarihleri arasında Karesi Mütesellimliği yaptı. Âyândan Acem-oğulları ile Rumili'de Pazvand-oğlu'nun bertaraf edilmesinde mühim rol oynadı. Cevdet Paşa'ya nazaran, 1222/3 (1807/8) yıllarında Anadolu'da aynü'l-âyân olarak, Bozok mutasarrıfı Cabbar-zâde Süleyman Bey ile Saruhan mutasarrıfı Kara Osman Oğlu Ömer Ağa bulunuyordu ve bunlar cesim eyâletleri zabti ile mü-

____________________________________________________________________________

¹ Vakıflar Dergisi, Sayı IX, Sene 1972.

² Vakıflar Dergisi, Sayı X, sene 1973.

³ Çağatay Uluçay, Kara Osman Oğulları Âilesi (Tarih vesikaları). C. II, sene 1942, sayı 9, shf. 201 ved. ile sayı 10, shf. 300 vd.

⁴ Çağtay Uluçay, Manisa Ünlüleri, Manisa 1946, s. 55/56.

⁵ Cevdet Paşa, Tarih, İstanbul 1309, C. V, s. 43 vd. 242.

lûk-i tevâif tarzında ve suret-i istiklâlde hükûmet ediyorlardı. Bunların yüzünden taşralarda Devlet-i aliyye'nin emirleri te'sis etmez olmuştur⁶.

Nihâyet sadrıâzam Alemdar Mustafa Paşa'nın âyânları İstanbul'a davet ettiği esnada, Kara Osman Oğullarını temsilen Ömer Ağa da güzîde süvârileri ile İstanbul'a geldi ve Kâğıthane'de padişah II. Mahmud tarafından hüsn-i kabul gördü. 8 Şâban 1223 (29 Eylül 1808) tarihinde Sened-i ittifakı imzaladı⁷. 1224 (1809) yılında, Ruslar'ın İsmail'i istilâsı üzerine, Saruhan sancağı Mütesellimi Hacı Hüseyin Ağa ile birlikde, Rus seferine iki bin asker gönderdi. 1227 (1812) senesinde, Rus seferine gidecekleri sürmeye memur iken, Bergama'da öldü ve evâsıt-ı Zilhicce (Aralık 1812) de, ölüm haberi İstanbul'a geldi. Muhâllefatını zabt için, Enderundan ayrılma, Hâcegân-ı Dîvân-ı hümâyun'dan Nazif Efendi gönderilmesi üzerine üç bin kisesi mirîye zabt edildi⁸.

Hacı Ömer Ağa'nın iki oğlu vardı. Biri Küçük Hüseyin Ağa, diğeri de, burada vakfiyelerini neşre hazırladığımız Mehmed Ağa'dır.

Çağatay Uluçay'a nazaran, Ömer Ağa'nın oğulları sonradan, 1229 (1814) yılında, babalarının adına Bergama'da bir sebil yaptırmışlardır. Ayrıca Mehmed Ağa, Bergama'nın Kadı Hayrüddin mahallesinde bir medrese inşâ ettirmiştir ve bu medresenin içinde olan câmi'ine de bâzı vakıflar yapmıştır⁹.

Bizim burada yayınladığımız vakfiyeler ise, işte bu medrese ile medresenin içinde olan câmie âittir. Mehmed Ağa, gerek birinci vakfiyesinde, gerek ikinci vakfiyesinde, vakf ettiği yerlerin cinsi ve sınırlarını gayet açık bir şekilde tasrih etmiş ve buralardan gelecek gelir karşılığı, nerelere, ne şekilde harcamalar yapılacağını, açık bir ifâde ile göstermiştir. Bu bakımdan, tarihî olaylara yardımcı mahiyette birer vesika olan bu iki vakfiyenin metnini, aynen aşağıya derc ediyoruz.

Kara Osman zâde Mehmed Ağa'nın vakfiye-i evvelidir.

Hezâr, sad hezâr hamd ü senâ ve şür-i sipâs-ı minneti bî-intihâ, ol vâcibü'l- vücûd Celle-şânehû ve te'âlâ hazretlerinin kerem ü ihsan ve lûtf-ı bî-pâyâne olsun ki, hâlik-ı cümle mevcûd ve mâfi'l-arzı ve mâfi's-semâ dürr ü cevâhir-i salâtü ve's-selâm hûceste nizam, ol pişvây-i zümre-i enbiyâ ve rehnümây-i asfiyâ ve habîb-i hûdâ a'ni be hazret-i Muhammedini'l Mustafâ sâllallâhu te'âla aleyhi ve sellemin ravza-i mutahhara ve kabr-i münevverelerine olsun ki, efdâl-i mevcûdat ve ekrem-i masnu'at ve şefi'ül-usât yevme'l arasatdır dürer-i tahiyyat ve gurer-i tesliîmât ve cümlei âlü ashâb-ı kirâm ve zevcât-ı mutahharât-ı zevi'l-ihtiram üzerlerine olsun ki, her biri sâbık-ı hayrat ve hâdiy-i sebil-i cennât-ı âliyatdır. Rıdvan Allahü te'âlâ aleyhin ecma'în.

Amma ba'dü iş-bu cerîde-i pesendîde-i belâgat-nisab ve vakfiye-i nakiyye-i anberin nikâbın tahrir ve inşâ ve tastir ve imlâsına bâis ve bâdi oldur ki, Kara Osman Ağa Zâde Mehmed Ağa ibn. el-Hac Ömer Ağa sâhibü'l-hayr meclis-i şer'-i şerîf-i Ahmedî ve mahfil-i din-i münîf-i Muhammedi'de li-ecli'l- vakf ve't-tescîl mütevellî nasb ve ta'yin eylediği el-Hac İsmail Ağa ibn. Ali Bey nâm mahzarinda be-tay'ü's-saf ikrar ve i'tirâf edüp vaktâki Cenâb-ı bâzî celle-şânehu kıbel-i âlilerinde, vâsıl olan atâyây-ı aliyyenin tevarüdüne vâkif

« » mazmûn-ı münîfine ârif oldum ise bu

____________________________________________________________________________

⁶ Cevdet Paşa, Tarih, İstanbul 1309, C. IX, s. 2/3.

⁷ Cevdet Paşa, Tarih, İstanbul 1309, C. IX, s. 4/7, 143, 283.

⁸ Cevdet Paşa, Tarih, İstanbul 1309, C. VI, s. 148 ve C. X, s. 89/90.

⁹ Çağatay Uluçay, Manisa Ünlüleri, S. 59.
dehr-i dûn ayn-ı ibret ve dîde-i basiret ile nazar edüp güruş ve cünbüş ve edvâr ve etvârında selâmet ve istikâmet olmamağla büryânının inhidâmı müteayyin ve mekânının in'idâmı mübin olup ta'mir-i zill-i zâil ve mukim-i zayf-i râhil ve devleti zillete makrün ve ni'meti nikmet ile meşhûn olduğu bi-aynen ma'lûmumuz olmağın «» fehvây-i kerîmesi üzere «» hadîs-i şerîfine imtisâlen vakf-ı âti'z-zikrin sudûruna değin silk-i mülk-i sahihama münselik ve riştei kabz ve tasarrufunda muntazam olup nefs-i Bergama'da vâki' Acem-Hanı demekle maruf ve bir tarafdan Paşa-oğlu bahçesi ve bir tarafdan Semerci Uzunoğlu merzili ve tarafeyni tarîk-ı âm ile ile mahdud fevkânî kırk altı oda ve tahtânî otuz magâza ve derûnunda bir kahve ve bir na'lband dükkânını müştemil cümle tevâbi' ve levâhiki ile bir bab hanımı ve Kemer kazâsında, Pelid-ili kazasında ma'lûmü'l-hudûd ve'l-müştemilât bir bir bab bağ-hânemi ve kazâ-i merkûmede Koyun-taşı demekle ma'rûf nâm mahalde vâki Acı-ya'ni «» bahçesi demekle ma'rûf bir tarafdan Koyun-taşı ve bir tarafdan bayır ve bir tarafdan su yerimi ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd dört yüz üç aded eşcârı havi bir kıt'a mülk bahçemi ve yine kazâ-i merkümede Kaba-ağaç kurbünde vâki, Dikmelik « » demekle arif bir tarafdan Receb Ağa ve bir tarafdan dere ve bir tarafdan tarîk ile mahdûd yetmiş aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine kazâ-i merkümede Telid-ili karyesi tahtında yapı -deresi'nde vâki' Eyyüb-oğlu bahçesi demekle ma'rûf bir tarafdan Mehmed Çelebi zâde Mehmed Ağa zeytinliği ve bir taraftan Hacı Ali Ağa bahçesi ve bir tarafdan Kara-ağaçlı Molla Mehmed bahçesi ve bir tarafdan Hacı-Dede zâde İsmail Ağa bahçesi ile mahdud ve iki yüz aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine karye-i mezkûre hududunda Gemi-bataği nâm mahalde vâki, Farkalı Kösel-oğlu bahçesi demekle maruf bir tarafdan Mehmed Çelebi zâde Mustafa Ağa mülkü ve tarafeyni Hacı-Dede İsmail Ağa mülkü ve bir tarafı tarîk-ı âm ile mahdûd kırk yedi aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine karye-i mezbûre hudûdunda, İlıca'da Kundakçı-oğlu bahçesi demekle ma'zûf bir tarafdan Dâğî «» oğulları ve bir tarafdan Küçük Mehmed Ağa mülkleri ve bir tarafdan bayır ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd iki yüz elli aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine karyei mezbûre hududunda Molla Ömer oğlu bahçesi demekle ma'rûf bir tarafdan Hacı Mustafa Ağa vakfı ve tarafeyni dere ve bir tarafı tarîk-ı âm ile mahdûd seksen beş aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yin ekarye-i mezye-i mezbûre hudûdunda Ulu-yol'da Ferran « »ve Köle-oğlu bahçesi demekle ma'sûf elli sekiz aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine karye-i mezbur hududunda Motlakcı-oğlu « » bahçesi demekle ma'rûf bir tarafdan Dâği-oğulları ve bir tarafdan Cebeci Hüseyin ve bir tarafdan Köse-oğlu Hüseyin mülkleri ve bir tarafdan dere ile mahdûd yüz yirmi beş aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine karye-i mezbûre hudûdunda Kara oğlan bahçesi demekle ma'zûf bir tarafdan Boyacı-oğlu ve bir tarafdan Hacı Ali Oğulları mülkleri ve bir tarafdan Hâfız-oğlu Osman mülkü ile mahdûd

yüzyetmiş aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine Kabaağaç Tepesi kurbünde Yunus-oğlu bahçesi demekle marûf bir tarafdan Zekeriyya Deresi ve bir tarafdan Arnavud Hacı Ali Ağa ve bir tarafdan Hacı İlyas-oğulları ve bir tarafdan Kabak-oğlu Hacı Molla mülkü ile mahdûd yüz yetmiş yedi aded eşcârı hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve yine Kaba-ağaç kurbünde Hacı Abdi oğlu bahçesi demekle ma'rûf bir tarafdan Acı-yâni ve bir tarafdan Kâtib Ali Efendi ve bir tarafdan Molvalı ve bir tarafdan Mehmed «»Çelebi oğlu Halil Ağa mülkleri ile mahdûd beş yüzon iki aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine karye-i mezbûre hudûdunda Cele «»nâm mahâlde vâki' Hacı Ömer Ağa bahçesi demekle ma'rûf yirmi sekiz aded eşcârı hâvî bir kıt'a bahçemi ve yine Kara-Ağaç Karyesi civarında Yapı Deresi demekle ârif nâm mahkâlde vâki' bir tarafdan Mehmed Çelebi oğlu İbrahim bir tarafdan İsmail Ağa ve bir tarafdan Hali Ağa mülkleri ve bir tarafdan çamlık ile mahdûd ve mümtaz yüz yetmiş sekiz aded eşcârı hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi

« » emlâk ve akârât-ı mezkûreyi enfes-i mal ve atyabü emlâkimden ifrâz ve imtiyâz ve hasbeten -lillâhi'l- -aliyü'l- azîm ve taleben li- marazatı Rabbi'r-rahîm vakf-ı sahîh-i mü'eyyed-i şer'î ve habs-i sarîh-i muhlled-i mer'î ile vakf ve habs edüp şöyle şart eyledim ki, mâdam ben hayatda oldukça vakf-ı mezbûrun tebdîl ve tagyîri ve taklîl ve teksîri kendi yedimde olup ber- vech-i âtî vezâyif tayin eylediğim ehl-i mürtezîkanın azl ü nasbı ve mürtezîkadan birisi bi- emsillâhi te'âlâ vefat eylediğinde cihetinin âhare tevcîhi bâbında mütevellî arzına i'tibar olunmak üzere vakf-ı mezkûre evvelâ kendim mütevellî olup evkâf-ı mezkûre gallâtının ber-vech-i âtî şart ve ta'yin eylediğim vezâyif ve masârifatdan fazlaya dahi ben mutasarrıf olam ve ben bi-emri'l-lâhi te'âlâ irtihâl-i dâr-ı bekâ eylediğimde evlâdım ve evlâd-ı evlâdım ve evlâd-ı evlâd-ı evlâdım batnen ba'de batmin karnen ba'de karnin ve neslen ba'de neslin ekber evlâdım mütevelli olup hâsıl olan gallatdan vezâyif ve masârifatdan fazlası evlâdımın zükür ve inâsı beynlerinde «» iktisam oluna ve evlâdımdan birisi vefat eyledikde hissesi evlâdı arasında evlâdı yok ise karındaşları beynlerinde« » iktisam oluna ne'üzü bi'l-lâhi te'âlâ evlâd(ım) münkariz olup karındaşlarım mütevellî olup kaziye-i merkümeyi beynlerinde «» iktisam eyliyeler ve ma'âzallahü te'âlâ karındaşlarım inkıraz bulur ise evlâdları mütevellî olup fazla-i merkümeyi zükûr ve inâs beynlerinde iktisam eyliyeler ve ma'âzallahü te'âlâ min kahri'l-feyyaz ba'de'l-inkıraz u'tekâmın zükrûr ve inâsı ber-vechi meşrûata mütevellî olalar. Anlardan dahi kimesne bulunmaz ise evlâdları ve evlâd-ı evlâdları batnen ba'de batnin ekberi mütevellî olup gallât-ı mezkûreden fazlayı ber vech-i meşrûta iktisam eyliyeler. Bunlardan dahi kimesne bulunmaz ise, Medîne-i Münevvere fukarası beynlerinde iktisâm olunmak için Haremeyn-i Muhteremeyn mütevellileri evkaf-ı mezbûre? misillû mutasarrıf olalar ve sâlifü'z-zikr evkâf-ı mezkûre ba-ma'rifet-i mütevellî hasbema cihet-i bihi'l-âde? îcâr olunup hâsıl olan... ve gallâtdan nefs-i Bergama'da Kadi Hayrüddin mahâllesinde sâhibü'l-hayrâtın binâ eylediği medrese-i şerîfin her yev-
mî beş akçe ve müderris efendi hazretlerine yevmî on beş akçe ve medrese-i mezkûre derûnunda câmi'-i şerîfin imamına yevmî sekiz ve hatibine yevmî sekiz ve müezzinine yevmî dört akçe vazîfe verile ye mescid-i şerîf divarı önünde binâ ve ihyâ eylediğim ma'-i câri çeşmemin ta'mir ve termîmine dahi... masraf oluna ve Kurşunlu mahâllesinde vâkî Câmi-i şerîfin imamına yevmî beş ve hatibine yevmî üç ve müezzinine yevmî üç akçe vazîfe verile ve iş-bu şart ve ta'yin olunan vezâyif ve masârifatdan kalan fazla ber-vech-i meşrûta iktisam oluna. Sâlifü'z-zikr vezâyif ve masârif mütevellî yedi ile sarf oluna deyü ta'yin-i şurût ve teleyîn-i kuyud birle vakf-ı mezkûrun nicesini tağyir temek iktiza eder ise kaziye... olmak üzere emlâk ve akârât-ı mezkûreyi bi'l-cümleti'l- tevâbi' ve'l- levâhik ve kâffeti'l-hukuk ve'l mürâfık fâziğan ani'l-şevâgil mütevelliy-i merkûm el-hac İsmail Ağa'ya teslim eylediğimde ol-dahi sair evkâf misillû zabt ve tasarruf eyledi dedikde gıbbe't-tasdîkû'ş-şer'î vâkıf-ı mümâileyh Mehmed Ağa semt-i vifakdan cânib-i şikâka azim olup, eğerçi vakf-i a'kâz İmâm-ı a'zam ve hümâm-ı efkâm Ebû Münîfe el-Kûfî hazretleri indinde sahîh ve lâkin…. olup ve vâkıf menâfi'-i vakfı mefsine şart ve ta'yin eylediği takdirce âlem-i Rabbânî İmam Muhammed bn. Hasanü'ş-Şeybânî Hazretleri indinde vakf-ı sahih olmayup vakf-ı mezkûr gayr-i câiz olmağın vakf-ı mezkûrdan rücü' edüp zikr olunan emlâk ve akârâtı mülkiyet üzre zabtım için binâdır ve teslim eylemesi bâbında mütevelliy-i merkûme tenbih olunmak matlûbumdur dedikde gıbbe'ş- şevâğıl mütevelliy-i merkûm dahi cevâb-ı ba-sevâba tasaddi edip fi'l-hakîka keyfiyet-i hâl minvâl-i meşrûh üzere olup lâkin merâfi'-i vakfı nefsine şart ettiği sûretde bile vâkıf mücerred vakfiyyet demekle fâzıl-ı samedânî İmam-ı Ebû Yusuf eşşehir bi'l-imâmü's-sânî efendimiz hazretleri indinde vakf-ı sahih olmağın anların kavl-i şerîfleri üzere vakf-ı mezkûrun sıhhat ve lüzûmuna hükm olunmak taleb ederim deyü emlâk-i mezkûreyi redd ve teslimden imtinâ' birle hâkim-i mevki'-i sadr-ı kitâb-ı tûbi……… Efendi hazretleri huzurunda müterâfi'an ve her biri……… tâliban olduklarında hâkim-i mumâileyh hazretleri dahi tarafeynin kelâmına nazar ve menna'ül- hayr olmakdan hazer edüp bi'l- hilâf beyne'l- eimmetü'l- eslâf ve'l-eşrâf imâm-ı müşârü'n- ileyh Ebû Yusuf Hazretleri kavl-i lâtifleri üzere evvelâ sıhhatına ve saâniyen lüzûmuna hükm-i sahih-i şer'î ve kazâ-i sarîh-i mer'î etmekle vakf-ı mezkûr minba'de sahih ve lâzım olup nakz ü nakîzine mecâl-i muhâl ve tebdil ve tağyîri adîmü'l-ihtimâl oldu. «»

Hurrire fi'l- yevmî'l- hâmis aşer min şehr-i Rebi'ül-âhir li-sene tis'a ve ışrîn ve mi'eteyn ve elf (15 Rebi'ül-âhir 1229 = )

Şuhûdü'l-hâl:

1- Me'zûn-i bi'l-iftâ el-Hac Mehmed Efendi, be-medîne-i Bergama.

2- Me'zûn-ı bi'l-iftâ es-Seyyid Ahmed Effendi be-medîne-i Akhisar.

3- Me'zûn-ı bi'l-iftâ es- Seyyid Mehmed Efendi Kırkağaç ve...

4- Ser - bevvâbin-i Dergâh-ı âlî Mütesellim-i Saruhan el - Hac Hüseyin Ağa.

5- Ebû Bekir Ağa, Osman Ağa zâde Voyvoda-i Bayındır.

6- Ali Ağa, Osman Ağa zâde Voyvoda-i Ödemiş.

7- Es-Seyyid Mustafa Ağa, Voyvoda-i Suvla.

8- Es- Seyyid Ahmed, Voyvoda-i Toyracık.

9- Osman Ağa, Menemenli (?) zâde.

10- Ya'kûb Ağa Muslı zâde

11- Matlı Ahmed Efendi, el- müderris be - karye-i Yaya.

12- Abab Hasan Efendi, el-müderris be-medîne-i Bergama.

13- Ali Ağa, Osman zâde.

14- El-Hac Ali Ağa, Hacı Velî zâde.

15- İbrahim Ağa, Hacı İbrahim zâde.

16- El-Hac Halil Ağa, ... zâde.

17- Hasan Ağa, el-Hac Süleyman zâde.

18- El-Hac Ömer Ağa, Küçük Ömer zâde.

19- El-Hac Ömer Ağa, Hacı Kadir zâde.

20- El-Hac Hâfız Halil Hamâmî.

21- El-Hac Ahmed Ağa, Surra zâde.

22- Es-Seyyid Süleyman Efendi, Bergama.

23- Hâfız Mehmecl, Hamâmî zâde^*.

Kara Osman Zâde Mehmed Ağa'-nın vakfiye-i sânisidir.

« »Amma ba'dü dâiy-i tahrîr-i mestûr ve bâ'is-i tenmik-i menşûr ve iş- bu vakfiye-i ma'mûlün-bihâsına me'âl-i sütûr olan sâhibü'l-hayrati'l-ı celîl ve râgıbü'l- meberrati'l- aliyye Kara Osman zâde saadetlû Mehmed Ağa bn. el-Hac Ömer Ağa nâm sâhibü'l-hayr meclis-i şer'-i şerîfü'l- enver ve mahfil-i dîn-i münîf-i ezharda bundan akdem hasbeten li'l-lâhi'l- aliyy-i'l- kerîm ve taleben li-marzâti rabb'ir-rahîm vakf ve habes eyledi evkâf-ı sâbıkasına li-ecli't-tescil mütevellî nasb ve ta'yin eylediği el- Hac İsmail Ağa ibn. Ali Bey mahzarında « »Hadis-i Şerîfine âlim ve vâkıf olduğu hâlde emvâl ve erzâkını nisâr, fî sebîli' l-lâh fi'il-i memdûhasını şâir ef’âl üzerine ihtiyar edüp, şöyle takrîr-i kelâm ve ta'bîr-i mâti'l-merâm eder ki, bu dünyâ-yı denîye mahfil-i re'fet ve rahat ve hubûr olmayıp, libâs-ı hayât-ı insanî bir pelâs-ı âziyye ve câme-i vücûd-ı âlemiyânı bir kabâ-yi müste'âre olduğu ilmü'l- yakîn ma’lûmum olmağın ben ibkây-ı sadaka-i câriye ve te'sisi mebâniy-i hayrâtı bâkiye ve teksîr-i evkâf-ı sâbıkam irâdesile hulûs-ı taviyyem ve niyyet-i sâdıkam ile el-hâletü hazihi mâlik olduğum ahsen-i emvâl ve atyab-ı menâlimden olup zikri âtî vakf-ı mülhakamın benden sudûruna değin silk-i mülk-i sahihimde münselik ve rişte-i kabz ve tasarrufumda muntazam olup Kemer kazasında vâki, Köpek karyesi kurbünde kâin Ekşili yeri demekle ma'rüf bir tarafdan Bazca Ahmed oğlu ve Karagöz oğlu Ali ve bir tarafdan İsmail oğlu Uzun Hasan mülkleri ve bir tarafdan İsmail oğlu Mehmed mülkü ve bir tarafdan dere ile mahdud iki yüz elli aded zeytin eşcârını hâvi bir kıt'a zeytin bahçemi ve yine kazâ-i mezkûrede kâin Taylı-ili nâm mahalde vâkî, Hacı Ali oğlu bahçesi demekle ma'rûf ma'lûmü'l- hüdûd yüz doksan aded zeytin eşcârını hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve etrâf-ı er-ba'asında nişane ile ma'lûm perakende kırk bir adet zeytin eşcârımı ve yine mahâll-i mezkûrde Çengel Oğlu bahçesi demekle ma'rûf elli sekiz aded eşcârı hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve hududu olan etrâf-ı erbâ'asında perâkende otuz altı aded zeytin eşcârımı ve yine mahâll-i mezkûrda Mirza-oğlu bahçesi demekle arîf yüz on aded eşcârı hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve yine hududu olan etrâf-ı erba'asenda perakende yirmi üç aded zeytin eşcârımı ve yine mahâll-i mezkûrda Şa'ban zâde bahçesi demekle şehir elli altı aded eşcârı hâvî ma'lûmü'l- hudûd zeytin bahçemi ve yine kazâ-î mezkûrda vâki'

____________________________________________________________________________

^* Bu vakfiye sûreti, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde bulunmaktadır.
Köpek karyesinde kâin ma'lûmü'l- hüdûd ve'l-cîran bir bâb yağ-hânemi ve derûnunda mevcûd âsyâb ve kazan ve alât-ı sâiremi kâffeten tevâbi' ve levahikı ile ve yine Kemer Kazası'nda, Kara Ağaç Kabristanı kurbünde kâin « »harman yeri demekle arîf bir tarafdan berber Hasan ve Hacı Mehmed ve bir tarafdan Bozca İsâ ve Telbis Oğlu Ahmet ve bir tarafdan Süleyman Beşe Oğlu mülkleri ve tarîk-ı âm ile mahdûd yüz yetmiş adet eşcârı hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve yine Pelid-ili nâm mevzi'de kâin bir tarafdan İbrahim Bölükbaşı ve bir tarafdan dere ve bir tarafdan bayır ve taraf-ı râbi'i yine kendi vakfını ile mahdûd yüz seksen yedi aded zeytin eşcârmı hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve yine Menemen Güzel-hisarı Kazası'nda kâin Kilise Karyesi kurbünde bir tarafdan «»tepesi ve bir tarafdan Hacı Mehmed mülkü ve bir tarafdan Kozcu Ömer mülkü ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd yüz kırk bir aded zeytin eşcârını hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve yine karye-i mezkûrda vâki' bir tarafdan dere ve bir tarafdan na'lband Koca Ali Oğlu zeytinliği ve bir tarafdan yazıcı Oğlu Hasan Ağa zeytinliği ve bir tarafdan mer'a ile mahdûd İki-başlı deyimi ile ma'zûf yüz seksen beş aded zeytin eşcârını hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve yine karye-i mezkûrede vâki' Tatar zeytinliği demekle ma'rûf bir tarafdan Kara Mahmud ve bir tarafdan yazıcı Oğlu Hasan Ağa zetinliği ve bir tarafdan Deli Osman oğlu zeytinliği ve taraf-ı râbi'i tarîk-ı âm ile mahdûd altmış aded zeytin eşcârını hâvî bir kıt'a zeytin bahçemi ve yine Odabaşı nâm mahâlde vâki etrâf-ı selasesi mer'a ve taraf-ı râbi'i Ayân Hasan mülkü ile mahdûd yirmi iki aded zeytin eşcârımı ve İki-oluklu başında vâkî, bir tarafdan Hacı Osman mülkü ve taraf-ı selâsesi arîk-ı âm ile mahdûd ve altı aded zeytin eşcârımı ve yine kazâ-i mezkûrede kâin Bor «»Karyesi'nde vâki' ma'lûmü'l- hüdûd ve'l- cîrân bir bâb yağhânemi kâffe-i mevâkî ve levâhikî ile ve üzerine merbût yağ-hâne-i mezkûr hizâsında vâki' otuz yedi aded zeytin eşcârımı ve yine Pelîd-ili'nde kâin Hacı Abdi Oğlu bahçesi kurbünde kâin iki tarafdan Küçük Mehmed Ağa mülkü ve taraf-ı diğeri tarîk-ı âm ile mahdûd kırk aded zeytin eşcârımı ve yine nevâhiy-i Bergama kazâsında kâin Kara Hızırlı Karyesi kurbünde kâin Çaltı değirmeni demekle arîf her tarafdan hudûd-ı ma'lûma bir taşı müştemil bir bâb su asyâbımı ve yine medîne-i Bergama civârında Kestel köprüsü kurbünde bir taraftan Kestel çayı ve etrâf-ı selâsesi mer'a ile mahdûd çayı mezkûr suyu ile devran eden bir taşı müştemil bir bâb asyâbımı ve yine medine-i Bergama sûkun da tahtacı dükkânı civarında bir tarafdan Çukur Han ve bir tarafdan boyacı dükkânı ve iki tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb ekmekçi furunu dükkânımı ve yine sûk-ı Sultânî'de Abacılar Hanı kurbünde bir tarafdan bakkal dükkânı ve bir tarafdan doğramacı dükkânı ve bir tarafdan mumcu Deli Atanaş menzili ve taraf-ı râbi'i tarîk-ı âm ile makdûd bir bâb bayacı dükkânımı ve yine han-ı mezkûr kurbünde bir tarafdan kabristan ve bir tarafdan rakam olan dükkân ve bir tarafdan mumcu Deli Atanaş menzili ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb doğramacı dükkânımı ve yine bir tarafdan kahvehâne ve bir tarafdan bezistan ve bir tarafdan ise Kebîr vakfı dükkânı ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb pabuçcu dükkânımı ve yine bir tarafdan boyacı dükkânı ve bir tarafdan çilingir dükkânı ve bir tarafdan Uşaklı oğlu Hasan menzili ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb bıçakçı dükkânımı ve yine bir taraftan

Mutaf-hâne ve bir taraftan diğer rakam Mutaf dükânı ve bir taraftan keresteci dükkânı ve bir taraftan tarik-i âm ile mahdud bir bâb gevrekçi dükkânımı ve yine ittisalinde kâin bir taraftan Mutafhane ve bir taraftan Mutaf dükkânı ve bir taraftan gevrekçi dükkânı ve bir taraftan tarîk-i âm ile mahdud bir bâb mutaf dükkânımı ve yine nevâhiy-i Bergama kazâsında kâin Kınık kasabasında vâkî bir tarafdan Kantarcı oğlu Mehmed mülkü ve bir tarafdan Natır oğlu mülkü ile berber Ahmed dükkânı ve bir tarafdan Çakı oğlu Hıstofa «»zimmî menzili ve bir tarafdan tarîk-i âm ile mahdûd bir bâb mum yağhânemi ve yine kazâ-i mezkûrda kâin Poyracık karyesinde vâkî bir tarafdan yemci Mehmed merzil-i ve bir tarafdan yağcı dükkânı ve iki tarafdan tarîk-ı âm ile mahdud üç bâb bakkal dükkânımı ve yine medîne-i Bergama mahallâtından Saray mahallesinde vâkî, Müslüman Ali menzili demekle arif bir tarafdan Saraç Hüseyin merzil-i ve bir tarafdan Budala Kahyâ merzil-i ve iki tarafdan tarîk-ı âm ile mahdud bir bâb mülk menzilimi ve yine merzil-i mezkûr ittisâlinde kâin bir tarafdan mezkûr Hacı Hüseyin ve bir tarafdan zikri karib mağza ve bir tarafdan mezkûr menzil ve taraf-ı râbi'i tarîk-ı âm ile mahdud bir bâb susam yağhanemi ve yine ittisâlinde kâin bir tarafdan yağhâne ve bir tarafdan menzili mezkûr ve bir tarafdan zikri karib kasab dükkânı ve taraf-ı râbi'i tarî'k-ı âm ile mahdûd iki mağzamı ve yine ittisâlinde kâin bir tarafdan menzil-i mezkûr ve bir tarafdan zikri karîb aşçı dükkânı ve bir tarafdan mezkûr mağza ve taraf-ı râbi'i tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb kasab dükkânımı ve yine ittisâlinde kâin bir tarafdan menzil-i mezkûr ve bir tarafdan dükkân-ı mezkûr ve bir tarafdan zikri karîb camcı dükkânı ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb aşçı dükkânımı ve yine ittisâlinde kâin bir tarafdan menzil-i mezkûr ve bir tarafdan dükkân-ı mezkûr ve bir tarafdan zikri harîb terzi dükkânı ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb camcı dükkânımı ve yine ittisâlinde hâin bir tarafdan menzil-i mezkûr ve bir tarafdan dükkân-ı mezkûr ve bir tarafdan dükkân-ı mezkûr ve bir tarafdan zikri karîp abacı dükkânı ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb terzi dükkânımı ve yine ittisâlinde kâin bir tarafdan zikri karîb mutaf dükkânı ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdud bir bâb abacı dükkânımı ve yine ittisâlinde kâin bir tarafdan mezkûr menzil ve bir tarafdan dükkân-ı mezkûr ve bir tarafdan zikri karîb kasab dükkânı ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdud bir bâb mutaf dükkânımı ve yine ittisâlinde kâin bir tarafdan menzil-i mezkûr ve bir tarafdan dükkân-ı mezkûr ve bir tarafdan zikri kazîb keresteci dükkânı ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb kasab dükkânımı ve yine ittisâlin de kâin bir tarafdan menzil-i mezkûr ve bir tarafdan dükkân-ı mezkûr ve bir tarafdan Budala Kâhya menzili ve taraf-ı râbi'i tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb keresteci dükkânımı ve Çandarlı çiftliği kurbünde kâin bir tarafdan mer'a ve bir tarafdan çiftlik binâsı ve bir tarafdan harman yeri ve bir tarafdan tarik-ı âm ile mahdûd bir bâb bakkal dükkânımı ve bir bâb mağzamı ve Çandarlı karyesinde kâin bir tarafdan Frankula oğlu menzili ve bir tarafdan mer'a ve tarafeyni tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb Rûm-hânemi ve Pelid ili karyesinde kâin iki tarafdan vakf-ı sâbık yağ-hâne ve iki tarafından tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb mağzamı ve yine medîne-i Bergama sûkunda Tabakhâne kurbünde kâin bir tarafdan Duru « » Oğlu Hacı Halil dükkânı ve bir tarafdan Topal Konstanti men-

zili ve tarafeynde tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb mağzamı ve yine sûk-ı mezkûrda Saraç-hâne kurbünde bir tarafdan Şadırvânî câmi'-i şerif vakfı dükkânı ve bir tarafdan ise Kebir vakfı dükkânı ve bir arafdan Hacı Ali'nin pabuçcu dükkânı ve taraf-ı râbii tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb saraç dükkânımı ve yine sûk-i mezkûrda Çadır han kurbünde kâin bir tarafdan İnfak oğlu Musa dükkânı ve bir tarafdan Davud oğlu Ahmet dükkânı ve iki tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb dühancı dükkânımı ve yine Helvacılar içinde kâin bir tarafdan Hamamcı oğlu Mehmed'in helvacı dükkânı ve bir tarafdan ise Kebîre vakf pabuccu dükkânı ve bir tarafdan Bezzazistan ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile madûd bir bâb Çakmakçı dükkânımı ve yine Helvacılar içinde kâin bir tarafdan İlyas oğlu Mehmed Ali'nin kadayıfçı dükkânı ve bir tarafdan helvacı dükkânı ve bir tarafdan Bezzazistan ve taraf-ı râbi'i tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb hoşafçı dükkânımı ve yine medîne-i mezkûr da na'lband Halil'in menzili kurbünde kâin bir tarafdan Harpudlu oğlu'nun... hâtunun helvacı dükkânı ve tarafeyni na'lband Halil menzili ve tarafı r-âbi'i tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb susam yağhanemi ve yine medîne-i mezkûrda Paşa-oğlu Hamamı ittisâlinde bir tarafdan Na'lband Mustafa'nın hoşafçı dükkânı ve iki tarafdan zikri ânifen sebk eden Paşa-oğlu Hamamı ve bir tarafdan tarîk-ı âm ile mahdûd bir bâb furun ve bir bâb pabuççu dükkânımı ve yine medîne-i mezkûrda Kurşunlu mahâllede vâkî bir tarafdan Ak... menzili ve bir tarafdan Emîr Ali oğlu menzili ve tarafeyni tarîk-ı âm ile mahdûd susam yağhanemi hasbeten lillâh'ü's-samed ve taleben li-merazat... vakf-ı sahih-i mü'eyyed ve habs-i sarîh-i muhâlled ile vakf ve habs ve vakf-ı sâbıkıma zamm ve ilhak eyleyüp şöyle şart ve tâyin eyledim ki, vakfiye-i sâbıkamda mütevelliler hakkında şerh ü beyân ve dere ü iyân ve şurût u kuyûd iş-bu vakfiye-i mülhakamda dahi mu'teber ve mukayyed ve ma'mûlün-bih olup kâffe-i evkâf-ı mülhaka-i mezkûrem bâ-ma'rifet-i mütevellî ……………… îcâr olunup hâsıl olan îcârat ve hâsılatdan nefs-i Bergama'da Kadı Hayrüddin mahâllesinde sâhib-i hayrâtın binâ eylediği medrese-i şerîfenin bevvâbına yevmî üç akçe ve derûnunda vâki' câmi'-i şerîfin ferraşına yevmî üç akçe ve pederim merhum ve mağfur el-Hac Ömer Ağa'nın rûhi için yevmiye ba'de's- salâvatü'l- fecr birer yâsin-i şerîf ve üçer ihlâs-ı şerîf ve birar fâtiha-i şerîf tilâvetine müdâvim efendiye yevmî akçe vazife verile ve iş-bu şart ve tâyin olunan vezâyifden bâkî kalan fazla vakfiye-i evvelinde tafsîl olunduğu vech üzere ber vech-i meşrût iktisam oluna ve sâlifüz- zikr vezayif bu mütevellî ile sarf oluna deyü ta'yin-i şurût ve tebyîn-i kuyûd birle iş-bu vakfiye-i mülhakam olan kâffe-i emlâk ve akârât-ı mezkûreyi be- cümleti'l- tevâbi' ve'l-levâhik ve kâffe-tü'l- hukûk ve'l-mürâfık fârigan anü'ş- şevâgıl mütevelliy-i merkûm el- Hac İsmail Ağa'ya teslim eylediğimde ol-dahi bâ- cemi'him ahz ü kabz ve evkâf-ı sâlukam misillû zabt ve tasarruf eyledi, dedikde gıbbe't- tasdîkü'ş - şer'î vâkıf-ı mumâileyh semt-i vifakdan cânib-i şıkaka âzîm olup vakf-ı sâbıkada ale't tafsîl cereyân eden münâze'ât ve muhâkemat bunda dahi ale't- tafsîl cereyân edüp her biir fasl ü hasme taliban olduklarında hâkim-i mevki' sadr-ı kitabı Tübî Efendi dahi âlimen bi'l-hilâfü'l-cârî, beyne'l- eîmemetü'l- eslâf alâ-kavl-i müdebbirân-ı mine'l- meşâyihü'l- eşrâf emlâk ve akârât-ı mezkûrenin evvelâ sıhhati vakfına ve sâniyen lüzûmuna hükm-i sahîh-i şer'î ve kazâ-i sarîh-i mer'î edüp min ba'di nakz ve tasarrufuna mecâl-i muhâl ve adîmü'l- ihtimâl-oldu.

«»Hurrîre fiîl-yev'mü'l-hâmis aşer min şehr-i Muharremü'l- haram li-sene selâse ve selâsin ve mi'eteyn ve elf.