Islom karimo nomidagi toshkent davlat

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ISLOM KARIMO NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT
TEXNIKA UNIVERSITETI QO‘QON FILIALI


MUSTAQIL ISH


Mavzu: SUYUQLIK HARAKATINING IKKI TARTIBI. REYNOLDS KRITIK SONI

GURUH: 6-22 TVM
STUDENT: NABIYEV ABDURAHMON

O’QITUVCHI: ASQAROV JAVOHIR
SUYUQLIK HARAKATINING IKKI TARTIBI. REYNOLDS KRITIK SONI
REJA
1. Suyuqlikning laminar va turbulent harakati
2. Reynold doimiysi
3. Laminar va turbulent harakatlarning ahamiyati
Odatda trubalarda oqayotgan suyuqliklar tekis harakatda bo’ladi, ya‘ni oqim yo’nalishi bo’yicha o’zgarmaydi. Harakatning qanday bo’lishiga, asosan, ichki ishqalanish kuchi ta‘sir qiladi. Bu holda uning ikki kesimidagi bosimlar farqi ishqalanish kuchining va geometrik balandliklar farqining katta yoki kichikligiga bog’liq bo’ladi. Bu kuchlar ta‘sirida tezliklar har xil bo’lishi mumkin. Tezlikning katta kichikligiga qarab, suyuqlikning harakati laminar va turbulent harakatga bo’linadi.
Laminar harakat vaqtida suyuqlikning zarrachalari qavat – qavat bo’lib joylashadi va ular bir qavatdan ikkinchi qavatga o’tmaydi. Harakat fazosidagi oqim zarrachalari to’g’ri chiziq buylab (7.1-rasm, a) harakat qiladi. Oqimning parallel oqimli yoki to’g’ri chiziq buylab tinch harakati laminar harakat deyiladi. Laminar harakatni tajribada ko’zatish uchun suyuqlik oqayotgan shisha trubaning boshlang’ich kesimiga shisha naycha orqali rangli suyuqlik keltirib qo’shib yuborsak, rang suyuqlikka aralashmasdan to’g’ri chiziq buylab oqadi (7.1-rasm, v)
Oqim tezligini oshirib borsak, oqim zarrachalari bir qavatdan boshqa qavatga o’tib energiyasining bir qismini yo’qotib, o’z qavatiga qaytib keladi, oqim tezligi yanada oshsa zarrachalar bir qavatdan ikkinchisiga tez o’ta boshlaydi natijada harakat tartibi bo’ziladi, bunday harakat turbulent harakat deyiladi.
Suyuqlik harakatining bu ikki tartibini ingliz olimi O.Reynolds tajribada tekshirgan va natijalarini 1883 yilda e‘lon qilgan. Suyuqlik harakatini tezlikning oqim o’lchamiga ko’paytmasining qovushqoqlik kinematik kooefisientiga nisbatidan iborat o’lchovsiz miqdorni harakterlar ekan, bu miqdor olim sharafiga Reynolds soni deb ataladi va Rе bilan belgilanadi. Silindrik trubalardagi oqim uchun Reynolds soni quyidagicha hisoblanadi:
Turli shakldagi nosilindrik trubalar va o’zanlardagi oqimlar uchun Reynolds soni quyidagicha o’lchanadi:
bu yerda d – trubaning ichki diametri; dэкв-o’zan yoki nosilindrik trubaning ekvivalent diametri; dэкв = 4R; R – gidravlik radius.
Suyuqlikning laminar harakatdan turbulent harakatga o’tishini Reynolds soni Re ning ma‘lum kritik miqdori bilan aniqlanadi va u Reynolds quyi kritik soni deb atalib, silindrik trubalar uchun Rекр.к = 2320.v
Agar oqimni juda silliq trubada tekshirsak, Reynolds kritik soni 2320 dan ortiq, xatto bir necha marotaba ortiq bo’lishi mumkin. Lekin Reynolds soni ma‘lum bir qiymatdan o’tgandan so’ng harakat, qanday extiyot choralarini kurilmasin, albatta turbulent bo’ladi. Bu son Reynolds yukori kritik soni deb ataladi va Rекр∙ю = 10000 га teng bo’ladi..Reynolds soni dan kichik bo’lganda barqaror laminar harakat bo’ladi, u Rекр∙ю dan katta bo’lganda esa turbulent harakat barqarorlashgan bo’ladi. Agar Reynolds soni bu ikki miqdor o’rtasida ya‘ni
bo’lsa, turbulent harakat beqaror bo’lib, bu holatni o’tkinchi tartib deyiladi. Shunday qilib, suyuqlik harakatida asosan ikki tartib laminar va turbulent tartib mavjud. Bu tushunchani yanada aniqrok ifodalasak, u holda uch xil tartib mavjud bo’lib, ular Reynolds soniga bog’liq:

• Laminar tartib Rе<2320 da;
• O’tkinchi tartib 2320
• Barqarorlashgan turbulent harakat tartibi Re>10000 da.

Tajribalarning ko’rsatishicha, laminar harakat vaqtida bosimning pasayishi o’rtacha tezlikning birinchi darajasiga
turbulent harakatda esa uninг n – darajasiga proporsional bo’ladi.
u yerda kл , kТ – laminar va turbulent harakat uchun proporsionallik koeffisientlari; n-daraja ko’rsatkichi; u 1,75 va 2 orasida o’zgaradi. Reynolds soni ortishi bilan daraja ko’rsatkichi n ortib boradi. Barqaror turbulent harakat bo’lganda n-2 bo’ladi.
.
Amalda ko`p hollarda turli truboprovodlar sistemasini hisoblashga to`g`ri keladi. Bunday hisoblashlar ximiya, to`qimaсhilik, neft sanoatida, gidrotexnika inshootlarida va boshqa ko`pgina joylarda uсhraydigan turli gidromashinalarning qis­m­lari, vodoprovodlar, issiqlik almashtirgichlar kabi sistemalar uсhun qo`lla­ni­la­di. Bu sistemalarni hisoblash ularda suyuqlikning qanday tezlikda va qanday sharoitda oqishiga bog`liq. Shunga asosan suyuqliklar harakatining turli tartiblari tekshiriladi va harakat tartibiga qarab turlicha hisoblash ishlari olib boriladi.
Texnikada gidravlik qurilmalarini yaratish yoki tabiatdagi biror voqeani tekshirish uсhun labaratoriya sharoitida uning kuсhaytirilgan modellarida tajribalar o`tkaziladi va bu tajribalar natijasiga qarab asosiy qurilma yoki hodisa haqida xulosa сhiqariladi. 
XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo`lsak Suyuqliklarning muvozanat holati va harakat qonunlarini o`rganuvchi hamda bu qonunlarni xalq xo’jaligining turli sohalariga tadbiq etilishi bilan shug`ullanuvchi fan gidravlika deb ataladi. Ko`p hollarda truboprovodlardagi suyuqlik tekis harakatda bo`ladi, ya'ni tez­lik oqim yo`nalishi bo`yicha o`zgarmaydi. Suyuqlik harakatining bu ikki tartibini ingliz olimi O.Reynolds tajribada har tomonlama tekshirgan va natijalarini 1883 yilda e'lon qilgan.Reynolds suyuqliklar harakatining muhim qonuniyatini kashf qildi. Suyuqliklarning turbulent harakati tabiatda va texnikada keng tarqalgan bo‘lib, gidravlik hodisalar ichida eng murakkablari qatoriga kiradi.Bu harakat juda ko‘p tekshirilgan bo‘lishiga qaramay,hozirgacha harakatning turbulent turi uchun umumlashgan nazariya yaratilgan emas. Shuning uchun ham turbulent oqimlarni hisoblashda yarim empirik nazariyalardan foydalanish bilan bir qatorda ko‘p hollarda tajriba natijalari va empirik formulalardan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Qovushoq suyuqliklar trubada laminar harakat qilganda uning oqimchalari bir- biriga parallel harakat qiladi. Truba devorlari esa unga yopishib qolgan suyuqlik zarrachalari bilan qoplanadi. Shunday qilib, truba devoridagi suyuqlik zarrachalarining tezligi nolga teng. Suyuqlikning devorga yopishgan qavatidan keyingi qavati esa suyuqlik zarrachalari bilan qoplangan truba devori ustida sirpanib boradi. Agar truba ichidagi suyuqlikni xayolan cheksiz ko`p yupqa qavatlarga ajratsak, u holda har bir qavat o`zidan oldingi qavat sirtida siljib boradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

• K. Sh. Latipov «Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar» T.: «O’qituvchi» 1992 y
• M. Ye. Deychi i dr. «Gidrogazodinamika» M.: Energoatomizdat. 1984 g
• E.A. Tursunova, A.A. Mukolyans “Suyuqlik va gaz mexanikasi” O’quv qullanma. ToshDTU.; 2014.
• A.A. Karimov, A.A. Shokirov, A.A. Mukolyans “Gidravlika asoslari, nasoslar va kompressorlar” O’quv qullanma. NOSHIR.; T. 2013.