Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika

4.Sinxron mashinalarning turlari
Sinxron mashinalar ko‘pincha yaqqol ko‘inadigan qutbli yoki yaqqol 
ko‘rinmaydigan qutbli qilib ishlab chiqariladi. Quvvati nisbatan katta bo‘lmagan 
(100 kVA gacha) bo‘lgan o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok chulg’amlari, ko‘pincha 
o‘zaro o‘rin almashgan bo‘ladi. Iste’molchilar ulanadigan chulg’am rotorga, 
uyg’otish chulg’ami esa statorga joylashtiriladi.
Katta quvvatli zamonaviy elektrostansiyalarda tizim bilan parallel 
ulanadigan bir necha sinxron generatorlar ishlatiladi. Masalan Toshkent GRES ida 
xar birining quvvati 160 mVA ga teng bo‘lgan 12 ta turbogenerator o‘rnatilgan. 
Asosiy sanoat royonlarida bir necha elektrostansiyalarni o‘zaro birlashtirilib, yirik 
enyergetik sitemalar tashkil etiladi. Chunonchi, O‘rta Osiyo enegosistemasi 
O‘zbekiston, Turkmaniston, Tojikiston, Qozog’iston, Qirg’izistondagi barcha 
sanoat korxonalarini elektr energiyasi bilan ta‘minlaydigan elektrostansiyalarni 
o‘ziga birlashtirgan. Shuning uchun sinxron generatorlarning yagona 
enyergosistemaga birlashib ishlay olishi oddiy ish rejimi hisoblanadi. Sinxron 
generatorlani parallel ulanganida ularni avariyasiz xolda barqaror ishlashi uchun 
ba‘zi maxsus shartlarni bajarish talab etiladi. Birinchidan generator tarmoqqa 

---

33 
ulanganida tokning keskin ortib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Aks xolda 
sitemaning avtomatik ximoya vosi-talari (yolg’ondan) ishlab ketishiga sabab 
bo‘ladi va generator yoki bilamchi dvigatel-ni ishdan to‘xtab qolishiga sabab 
bo‘ladi. Boshqa generatorlar elektr energiyasi bilan ta‘minlayotgan uch fazali 
tarmoqqa yana boshqa generatorni ulash uchun quyidagi tartibga rioya qilish kerak. 
Tarmoq bilan parallel ishlashga ulanayotgan generator EYUK sining oniy qiymati 
ulanayotgan vaqtda manbaa kuchlanishining oniy qimati bilan teng bo‘lishi kerak.
A 
V 
S 
L
1
L
2
L
3
AP – 50
PME 
RT
1 
RT
2
Z
p