Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika



Yüklə 3,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə45/46
tarix26.11.2023
ölçüsü3,08 Mb.
#135333
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   46
Elektrotexnika


tiristorlar o‘chirilib, V2 va V

tiristorlar ulanadi. Aktiv-induktiv 
yuklagichdan 
o‘tayotgan 
tokning 
yo‘nalishi 
ulangan 
tristorlarning 


62 
o‘tkazuvchanligiga nisbatan teskari bo‘ladi va bu tokni yo‘naltirish uchun V
1–
V

tiristorlarga qarama-qarshi yo‘nalishda parallel VD1- VD4 diodlar ulangan 
YUklagichdagi tok va kuchlanishning isho-ralari teskari bo‘lgan holda u yoki bu juft 
diodlar ochi-ladi. SHunday manbadan kelayotgan tok i
d
ishorasini o‘zgartirib E 
kuchlanishga qarama-qarshi
oqadi. Agar manba bir tomonli 
o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lsa, ya‘ni 
to‘g‘rklagich 
bo‘lsa u holda 
manbaga 
parallel 
kondensator 
ulanishi kerak, invertordan tok 
manbaga 
qarab 
oqqanda 
kondensator zaryadlanadi va tok 
manbaga 
karab 
oqqanda 
zaryadsizlanadi. 
Bu 
kondensatorning sig‘imi manba 
kuchlanishi pulsatsiyasi se-zilarsiz 
darajada kam bo‘lishini ta‘minlashi 
uchun sig‘imi etarli darajada 
bo‘lishi kerak.
45-rasm 
Tok avtonom invertori to‘liq bo‘lmagan boshqariluvchan yarim 
o‘tkazgichlarda bajarilishi mumkin (45-rasm). TAI yuklagichga parallel ulangan 
kondensator S ning vazifasi bir juft tiristorlarning ulangan holatida ikkinchi juft 
tiristorlarning o‘chiq holda ushlash uchun ularga boshqariluvchanlik xususiyatlarini 
tiklanish davri oralig‘ida manfiy kuchlanish bilan to‘siq hosil qilishdan iboratdir. 
Manbadan chiqayotgan tokning pulsatsiyasini kamaytarish maqsadida TAIning 
kirish qismiga kat-tagina induktivlikka ega bo‘lgan reaktor ulanadi. Agar 
kondensatorni ham yuklagichning bir qismi, deb qaraydigan bo‘lsak, yuklagich 
tokining formasi to‘g‘ri burchakli formada bo‘ladi (45-rasm). YUklagichdagi 
kuchlanssh formasi yuklagichning xarakteriga bog‘liq. Invertorning kirish qismidagi 
kuchlanishning manfiy ishorali qismi vaqt oralig‘ida tiristorlarning yopiq holatiga 
to‘g‘ri keladi. 


63 
46-rasm 
SHunday qspib, KAIlarning asosiy afzalligi kuchlanishning yuklagichga 
bog‘liq emasligi, balki taristorlar kommutatsiyasining tartibiga bog‘liqdir. TAIlarda 
tiristorlar komutatsiyasining tartibi tok formasini belgilaydi, kuchlanishning formasi 
yuklagichnint xarakteriga bog‘liq, yuqorida aytilganlar asosida invertorlarning 
chiqish tavsiflari 5.10-rasmda tasvirlanganidek bo‘lib, KAIning tashqi tavsifi 
abssissa o‘qi 1
YUK
ga pa-rallel bo‘ladi, ya‘ni U
yuk
=E (1-to‘g‘ri chiziq), TAI ning 
tashqi tavsifining matematik ifodas ko‘rinishda bo‘lib,
bu erda, U
yuk
va I
yuk
- yuklagach kuchlanishi va tokning birinchi garmonok tashkil 
qiluvchilarining haqiqiy qiymatlari; sosφ - yuklagichning quvvat koeffitsienti. 
Ifodadan 
ko‘rinib 
turibdiki, 
manba 
kuchlanishining 
o‘zgarmas qiymatida yuklanishdagi kuchlanish quvvat 
koeffitsientiga teskari proporsional bo‘ladi. YUklagichda tok 
qiymatining kamayishi natijasida U
yuk
–E 
ham kamayada, 
natijada yuklagichdagi kuchlanish qiymata oshadi (2-to‘g‘ri 
chiziq). YUklagich tokining oshishi esa sosφ oshishi va birga 
intilishi natijasida U
yuk
 –E
ga intiladi.
 
Sun’iy kommutatsiya qurilmalari tiristorli avtonom 
invertorlarning zarur qismlaridan bo‘lishi bilan bir qatorda 
invertorning 
rostlash 
xususiyatlarini, 
energetik 
va 
ishonchlilik darajalarini ko‘p jihatdan belgilaydi. Quyida amaliyotda ko‘p 
qo‘llaniladigan sun’iy kommutatsiya sxemalarining ikki xilini ko‘rib chikamiz. 
5.11-a rasmda tasvirlangan sun’iy kommutatsiya sxemasi bir ishchi taristorning 
ulanish bilan ikkinchi tiristorning o‘chirilishini ta‘minlaydi. Tiristor VI orqali tok 
o‘tayoganda kondensator S ning sxemada ko‘rsatilgan chap qobig‘iga «-» o‘ng 
qobig‘i «+» ishora bilan manbaning kuchlanish qiymati E gacha qarshilik R
yuk
orqali zaryadlanadi. Tiristor V2ga ilk boshqarish signali ochilishi uchun 
elektrodlariga berilganida kondensatordagi kuchlanish tiristor VI ga teskari, ya‘ni 
katodiga «+» anodiga «-» ishorali kuchlanish bilan to‘sadi, natajada VI ning 


64 
o‘chishiga olib keladi. So‘ngra ulangan tiristor V2 va qarshilik R
yuk
orqali 
kondensator S qayta zaryadlanadi. Kondensatordagi kuchlanishning E dan to 0 
gacha tushishi vaqgi oralig‘ida (5.11-v rasm) tiristor VI ga teskari ishorali 
kuchlanish bilan to‘siladi, u o‘chadi. Kondensator S ning sig‘imini shunday 
tanlash lozimki, sxema bo‘yicha tiristorning o‘chish vaqga t
o‘
 
tiristorning 
pasportida ko‘rsa-tilgan t
/
o‘
 
dan kam bo‘lmasligi kerak, yani 
5.11-6 rasmdagi ishchi tiristorni o‘chirish uchun unga parallel oldindan 
zaryadlanib qo‘yilgan kondensator ulangan sun’iy kommutatsiya sxemasi 
tasvirlangan. Aytaylik, tiristor VI ishlab turibti, kondsnsator qobig‘laridagi zaryad 
ishoralari sxemada ko‘rsatalgandek bo‘lsin. Tiristor VI ni o‘chirish uchun 
yordamchi tiristor V2 ga boshqaruv signalini yuborishimiz kerak. Kondensator S 
tiristor V2 va qarshilik R
yuk
orqali qayta zaryadlanadi, keyin tiristor V2 yoqiladi. 
47-rasm 
Tiristor VI ga ulanish uchun signal berilgandan keyin kondensator S niig tiristor VI, 
induktivlik va diod R dan iborat tebranma kontur bo‘yicha qayta zaryadlanish
yuzaga keladi va natijada sxema yana yangi ulanish uchun tayyor holatga keladi (47- 
rasm). Kondensator S niig sig‘imi xuddi (3.2) ifoda bilan aniqlanadi. Induktivlik L 
ning vazifasi kondensator S ning kerakli darajada tez qayta zaryadlanishda tok 
amnlitudasi qiymatini chegaralashni ta‘minlashdir. Bunday sxemaning afzalligi 
shundaki, invertordaga har
 
qanday tiristorni boshqa tiristorlarning ish rejimidan qati 


65 
nazar 
o‘chirish imkonini beradi, bu esa tiristorlarga deyarli to‘liq 
boshqariluvchanlik xususiyatini beradi. 
48-rasmda tasvirlangan avtonom invertorning uch fazali ko‘prik sxemali ishchi eng 
sodda sxemalaradan bo‘lib, parallel tok avtonom 
invertori deb yuritiladi. Kondensatorlar S
1
, S
2
, S
3
,
 
lar 
motorning fazalariga parallel ulanib, kommutatsiya 
funksiyasini bajarish bilan bir qatorda dvigatel 
olayotgan 
reaktiv 
quvvat 
o‘rnini to‘ldirish 
vazifasini ham bajaradi. Bunday invetorlar motor 
yuklagich momenti deyarli o‘zgarmaydigan va 
chastota rostlash diapozoni uncha katta bo‘lmagan 
elektr 
yuritmalarda 
qo‘llaniladi. 
Bunday 
invertorning eng katta kamchiligi chastotaning 
kichik qiymatlarida (10 Gs va undan kichik) 
kondensatorlarning sig‘imi juda katta bo‘lishidir. 
Bundan 
tashqari 
motorga 
parallel 
kondensatorlarning ulanishi. Elektr yuritmada 
yo‘qotishi qiyin bo‘lgan avto tebranmalarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Bu 
sxemaning takomillashgan varianti (5.13-rasm) kondensatorlar asinxron motordagi 
diodlar VD1– VD6 orqali ajratilgan. Kondensatorlar orqali kommutatsiya vaqtidagina 
tok o‘tib, boshqa paytda ulardan tok o‘tmaydi. Bu esa kondensator sig‘imlarining 
chastota o‘zgarishidan qat’i nazar anchagina kamaytirish imkonini beradi. 
Ammo kommutatsiya jarayonida yuritkichning cho‘lg‘amidagi yig‘ilgan 
energiyaning kondensatorlarga uzatilishi, kondensatorlarda kuchlanishning o‘sishiga 
olib keladi. SHuning uchun kondensatolarning sig‘imini shunday tanlashi keraki, 
bir tomondan bu kuchlanish o‘sishini ruxsat etilgan qiymatidan oshmasligi, 
ikkinchidan esa kondensatorlarning qayta zardlash jarayoni uzayib ketmasligi kerak. 
5.14-rasmdagi kuchlanish avtonom invertorini 5.13-rasmdagi tok 
invertoridan farqi shundaki, bu sxemaga teskari ulangan VD7–VD12 diodlarning 
ko‘prik sxemasi va kompensatsiyalovchi kondensator S ulangan. Bu sxemadagi 
kondensatorlar faqat kommutatsiya jarayonida ishlaydi. SHuning uchun ularning 
sig‘imlari yanada ham kam bo‘ladi. Reaktorlar L
1
, va L
1
larning vazifasi 


66 
kondensatorlarning teskari ulangan diodlari orqali tez qayta zaryadlanishiga yo‘l 
qo‘ymaslikdir. 
5.13
va 
5.14-rasmlarda 
keltirilgan 
invertorlarda 
bir 
fazadagi 
tiristorlarning o‘chirilishi ikkinchi fazadagi tiristorlarning esa yoqilishi bilan 
xarakterlangani uchun bunday invertorlarni fazalararo kommutatsiyali 
invertorlar deb yuritiladi. 
5.15-rasmda tasvirlangan invertor sxemasida har bir tiristor uchun alohida 
o‘zining kommutatsiya zanjiri mavjudligi bilan oldingi qurilgan invertorlarning 
sxemalaridan farq qiladi. VD1–VD6 diodlar 3.14-rasmdagidek yuklagichning 
invertor sxemasidan ajratish uchun xizmat qiladi VD7–VD12
 
diodlar esa teskari 
ko‘prik sxemasi bo‘yicha uzgarmas kuchlanish manbaiga ulanadi. 

Yüklə 3,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   46




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin